ایدز و تهدید سلامت جهانی

آمارها نشان می دهد تنها یك میلیون نفر از مجموع ۴۰ میلیون نفر مبتلا ی به این بیماری در سراسر جهان تحت درمان قرار می گیرند.در ایران نیز بنابر آخرین آمارهای رسمی تعداد مبتلایان به ایدز ۱۲ هزار نفر است اما آمارهای غیررسمی تعداد مبتلایان به این بیماری را در ایران ۱۰۰ هزار نفر برآورد می كند.مشكل دستیابی به آمار دقیق بیماران ایدز در ایران از آنجا ناشی می شود كه در كشور ما ابتلا _ این بیماری «تابو» تلقی می شود و با هاله ای از شرم و منع های اخلاقی و فرهنگی همراه است كه این موضوع مانع از اعلام بیماری از سوی افراد شده و همین مساله منجر به پنهان ماندن بیماری، طی نشدن پروسه درمان و در نتیجه شیوع سریع آن می شود.در مقاله زیر آسیب ها و عوارض ایدز تشریح شده است. با امید به تدوین اجرای هر چه سریعتر برنامه ملی مبارزه با ایدز در كشورمان این مقاله را با هم می خوانیم.
بیماری ایدز در مكان هایی كه نظام های سلامت ضعیف قادر به ارایه خدمات نیستند به سرعت درحال گسترش است و به این ترتیب مساله ویروس نقص ایمنی انسانی ایدز، مسایلی را در حیطه حقوق بشر به خصوص درباره حق برخورداری از سلامت به پیش می كشد كه پرداختن به آن از فوریت برخوردار است.حال باید دید كه جامعه بین المللی تا چه حد با این تهدید جدید علیه سلامت جهانی، برخورد مناسبی داشته است؟ علی رغم دستاوردهای علمی قابل ملاحظه (ابداع روش های تشخیص كم هزینه قبل از نیمه اول دهه ۱۹۸۰ ،شناسایی توالی كل ژنوم ویروس نقص ایمنی انسانی كمتر از ۱۵ سال بعد و پیدایش درمان های ضد رتروویروس اثربخش تا سال ۱۹۹۵) انتشار این ویروس همچنان ادامه داشته است.در تمام نقاط جهان، ویروس نقص ایمنی انسانی از طریق مكانیسم های نسبتا محدودی منتقل می شود.
این ویروس یكی از رتو ویروس منتقله از راه خون است و از طریق تماس جنسی، تزریق خون آلوده، مصرف موادمخدر به صورت تزریقی، عدم رعایت آن چه كه هم اكنون در محافل پزشكی تحت نام «احتیاط های عمومی» شناخته می شود و از مادر به كودك طی بارداری، زایمان و شیردهی منتقل می شود.
همه گیرشناسی ویروس نقص ایمنی انسانی، تغییرات پویای این خطر، آموزنده است. اما همه گیرشناسی تنها بخشی از شرح ماجرا را بیان می كند. بیماری كه چنین تاثیر نامطلوبی بر امید به زندگی می گذارد افزون بر هزینه سنگین مستقیم انسانی، آثار بسیار مخربی بر بافت جوامعی وارد می نماید كه هم اكنون زیر بار سنگین بیماری ها دست و پا می زنند. اما این ماجرا ابعاد گسترده تری دارد به طوری كه اندازه گیری تمام آنها توسط اقتصاددانان مقدور نیست.سایر دانشمندان علوم اجتماعی درپی گسترش دامنه تحلیل های خود در رابطه با پیامدهای سوء ناشی از بیماری بر زنجیره ای از وقایع و فرآیندهای مختلف هستند. به عنوان مثال، پیامدهای اجتماعی حاصل از میلیون ها كودك یتیم شده در اثر ایدز چیست؟
ضایعات اجتماعی ناشی از ایدز
در اوایل بروز اپیدمی ایدز، تصور می شد كه این بیماری مخصوص كشورهای غربی است، ولی با انتشار سریع آن در آفریقا و آمریكای جنوبی و بالاخره آسیا مشخص شد كه بیماری ایدز نژاد، مرز، كشور، جنس و سن نمی شناسد و هیچ كس در امان نخواهد بود.دكتر كیانوش كمالی، متخصص بیماری های عفونی و كارشناس اداره ایدز وزارت بهداشت در گفت وگو با همشهری در این رابطه می گوید: مسایل اجتماعی _ اقتصادی ناشی از ایدز فراتر از تصور است، زیرا درحالی كه اكثر بیماری های عفونی، جان كودكان، نوجوانان و یا پیران را به مخاطره می اندازد، بیماری ایدز به ویژه جوان ها و بالغین میان سال را از پای درمی آورد. بدیهی است كه مرگ این لایه ها باعث تخریب نظام های اجتماعی و اقتصادی شده و توسعه و امنیت كشورها را به طور جدی به مخاطره می افكند.بدین گونه، بشریت اكنون با بزرگترین و جدی ترین همه گیری در تاریخ خود روبه روست و به علت رشد بی وقفه وسیع این بیماری در طی ۲۰ سال گذشته، دیگر نمی توان هیچ فرصت و امكانی را برای مبارزه با این بیماری و عوارض اجتماعی _ اقتصادی آن از دست داد و درواقع مبارزه با ایدز یك تعهد اجتماعی است.ما می دانیم كه آغاز دوران نوجوانی یعنی از سنین ۱۰ تا ۱۴ سالگی، دورانی است كه الگوهای پایدار رفتار سالم _ ازجمله به تعویق انداختن آغاز فعالیت جنسی كه می تواند گسترش عفونت HIV یا بیماری ایدز را فرو نشاند، شكل می گیرد. شكل دادن الگوهای سالم از آغاز دوران نوجوانی، بسیار آسانتر از تغییردادن الگوهای رفتاری مخاطره آمیزی است كه پیش از این شكل گرفته است.اگر جوانان به طور خاص در اولویت قرار گیرند، در آینده مسیر این بیماری همه گیر تغییر خواهد یافت.تغییردادن انتظارات و الگوهای رفتاری، نتایج و منافعی ماندگار، خواه در پیشگیری از ابتلا به عفونت HIV، خواه در غلبه بر ننگ ناشی از ابتلا به این ویروس دربر خواهد داشت.وی می گوید، چالشی كه پیش روی ماست عبارتست از ترویج دادن برنامه های ثمربخشی كه بتواند جوانان را در كلیه جنبه های واكنش نشان دادن به HIV/Aids درگیر نمایند.دكتر كمالی درخصوص مساله انگ اجتماعی بیماری ایدز می گوید: ایدز بلای جامعه معاصر است و در همه كشورهای جهان، در گروه های سنی متفاوت، نژادهای مختلف و در هر دو جنس مشاهده می شود. ایدز تنها یك مشكل بهداشتی نیست، بلكه یك مشكل اجتماعی _ فرهنگی است. بیماران مبتلا به ایدز بی نهایت آسیب پذیرند. به علت پیش داوری و ترس از سرایت بیماری، این بیماران درمورد انتخاب مسكن، شغل، مراقبت های بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار می گیرند. رفتارهای نامناسب و تحقیرآمیز موجب انزوای بیمار گشته، فرصت آموزش را از وی می گیرد. وحشت مرگ، وحشت طرد و تنهایی و انگ اجتماعی، اخراج كارگران مبتلا و بدنامی از طرف دوستان و خانواده سبب می شود افرادی كه گمان می كنند ممكن است آلوده باشند، وضعیت خودشان را تا جایی كه مقدور است مخفی نگه دارند كه این خود موجب گسترش آلودگی است.
آسیب های ایدز بر جمعیت جهان
تحقیق جامع سازمان ملل با اشاره به آسیب های ویرانگر ایدز بر روی توسعه انسانی تاكید كرده است: اغلب تحقیق ها بیانگر آن است كه این كشورها به طور متوسط بین یك تا دو درصد از رشد اقتصادی سالانه خود را از دست می دهند، اما این بیماری همچنین زیان هایی را بر درآمد بخش دولتی زده و به طور متوسط قابلیت آن را برای پاسخگویی موثر به پیشرفت موردنظر اجلاس سران گروه هشت (اهداف توسعه _ كاهش فقر در جهان به نصف تا سال ۲۰۱۵) كاهش می دهد.آسیب های این بیماری به ویژه بر روی زنان و دختران قابل ملاحظه است. اغلب زنان در كشورهایی كه این بیماری در آن شایع است با اوضاع نامساعد اقتصادی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی روبه رو هستند كه این امر ضربه پذیری آنان را در قبال این بیماری افزایش می دهد. در بسیاری از كشورها زنان مراقب، تولیدكننده و سرپرست زندگی خانوار هستند. این به مفهوم آن است كه آنان بیشترین سنگینی بار بیماری ایدز را تحمل می كنند. خانواده ها ممكن است دختران جوان را از مدارس برای مراقبت از اعضای بیمار خانوار خارج سازند. زنان مسن تری كه از كودكان بالغ مبتلا به بیماری ایدز مراقبت می كنند، خود بیمار می شوند. زنان جوانی كه همسرانشان را بر اثر ابتلای به ایدز از دست می دهند، ممكن است اراضی كشاورزی آنها و اموال آنها را پس از مرگ (اعم از این كه موروثی باشد یا نباشد) از دست بدهند.تحقیق جامع سازمان ملل حاكی از آن است كه كشورهای جمعیت جهان (چین و هند) با جمعیتی معادل ۲ میلیارد و ۲۵۰ میلیون نفر در این قاره واقع شده است.میزان ابتلای به ویروس ایدز در این دو كشور بسیار كم است: در چین یك دهم درصد و در هند بین ۴ دهم درصد تا ۳/۱ درصد. اما نگاهی دقیق تر فاش می سازد كه در هر دو كشور به طور جدی در تعدادی از ایالت ها و مناطق مشكلات جدی وجود دارد. در چین درصورتی كه اقدام موثری اتخاذ نشود، ممكن است تا سال ۲۰۱۰ ده میلیون نفر به بیماری ایدز مبتلا شوند. این ویروس هم اكنون به تمامی ۳۱ ایالت این كشور، مناطق خودگردان و شهرداری این كشور سرایت كرده است، با این حال هر منطقه ای الگوی متمایز شیوع این بیماری را دارد. در برخی از ایالت ها تزریق موادمخدر از سوی استفاده كنندگان، ویروس ایدز را گسترش می دهد. در میان استفاده كنندگان از موادمخدر تزریقی شیوع اچ.آی.وی بین ۳۵ تا ۸۰ درصد در شین جیانگ و ۲۰ درصد در گوانگ دونگ است. این تحقیق اضافه كرده است: هند بزرگترین میزان مبتلایان به ویروس ایدز را در جهان (پس از آفریقای جنوبی) دارد و در این كشور ۶/۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به بیماری ایدز مبتلا بودند. میزان ابتلای به ویروس ایدز در میان معتادانی كه از ابزار تزریق سترون (استریل) نشده استفاده می كنند، ۶۰ تا ۷۵ درصد است.آموزش، مهمترین استراتژی كنترل بیماری
دكتر كمالی، مهمترین استراتژی در كنترل بیماری ایدز را، آموزش ذكر می كند و معتقد است: ایدز بیماری قابل پیشگیری است و اكنون زمانی است كه با فعالیت مشترك، امكانات موجود را بسط و توسعه دهیم تا چگونگی پیش گیری از HIV و دیگر بیماری های مقاربتی (STD) اروشن شود. همچنین به آنها آموزش دهیم تا آگاهی خود را به همگنان خود منتقل نمایند. خوشبختانه اخیرا دستگاه ها و نهادهای رسمی آموزش برنامه هایی را برای بهداشت جنسی و پیشگیری از ایدز در دبیرستان ها تدارك دیده اند، اما مدیران برخی از رسانه ها و مطبوعات هنوز با نوعی احتیاط سعی در كم گویی و پنهان كردن مساله دارند و این می تواند به سیاست افزایش اطلاعات و جامعه جوان ما لطمه بزند.وی معتقد است، آموزش می تواند توده ای باشد كه از طریق رسانه ها و مطبوعات یا آموزش به گروه های در معرض خطر باشد. ازنظر من آموزش توده مردم از همه مهمتر است. قشر جوان ازنظر ما خیلی مهم هستند چون از لحاظ سنی وارد فاز تجربه رفتارهای جنسی می شوند و رفتار در آنجا شكل می گیرد یعنی فرد ۴۰ ساله ای كه رفتار غلط دارد خیلی سخت است رفتارش را عوض كنیم ولی تشویق و آموزش به یك جوان به رفتار درست راحت است. از این بابت آموزش عمومی بهتر از هر برنامه دیگری است.عدالت در پیشگیری از ایدزدو دهه نخست از ظهور ویروس نقص ایمنی انسانی، به میزان زیادی بهترین راه های پیشگیری و كاستن از درد و رنج ناشی از آلودگی به ویروس نقص ایمنی انسانی را مشخص كرده است. موفقیت های بزرگ و كوچكی قابل ذكر است اما شكست های مستندی نیز روی داده است كه درس های مهمی به ما آموخته اند. گرایش های جدیدی درحال ظهور هستند. تفاوت های محلی مهمی وجود دارد كه تعمیم گسترده به همه گیری جهانی ایدز را شدیدا زیانبار می كند. آنچه كه در شرایط كنونی می توان به صورت مستند بیان نمود، مجموعه از زیرشاخه های مرتبط با همه گیری است. هریك از این زیرشاخه ها نیازمند مجموعه ای متفاوت از مداخلات هستند. خوشبختانه تجارب به دست آمده طی ۲۰ سال گذشته، راهنمایی مناسبی برای افرادی كه خواستار معكوس نمودن این روندها هستند، فراهم می نمایند.یكی از مهمترین درس های فراگرفته شده از سال های اخیر عبارت است از نیاز به ادغام پیشگیری و مراقبت از ایدز. عدالت در پیشگیری از ایدز مستلزم ارایه اطلاعات صحیح و مناسب از نظر فرهنگی (همراه با توزیع ابزارهای پیشگیری موجود) به افرادی است كه در معرض بیشترین خطر عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی قرار دارند (در هر جایی كه زندگی می كنند.) سازمان جهانی بهداشت، پیشگیری فراگیر و عادلانه را به عنوان اصل بنیادی فعالیت های خود در زمینه ایدز مدنظر قرارداده است. در شرایطی كه برخی از مطالعات بر نیاز تلاش های مستمر در ترویج روابط جنسی سالم و روش های طبابت مناسب تاكید می ورزند، هیچ داده ای برای تایید این ادعا كه در مكان های فقیر ازنظر منابع كه ویروس نقص ایمنی انسانی بیشترین ضایعات خود را تحمیل می نماید، افزایش دسترسی به مراقبت از ایدز مانع از اقدامات پیشگیرانه خواهد شد، وجود ندارد.از سوی دیگر، ارتقای مراقبت می تواند مستقیما از چند راه سبب تقویت روش های پیشگیری گردد. این راهها عبارتند از: افزایش تقاضا برای مشاوره و آموزش داوطلبانه، كاستن از انگ بیماری و ترویج آزادی بیشتر در بحث های مربوط به ویروس نقص ایمنی انسانی، ایدز در جامعه و كمك به حفظ كانون سالم خانواده و پایداری آن ازنظر اقتصادی و به این ترتیب، كندنمودن روند رشد جمعیت های در معرض خطر مانند روسپی ها و...
چه چیز مسوول جدایی فاحش بین پیشگیری از ایدز و مراقبت های درمانی از آن به حدی شده است كه در كشورهای درحال توسعه اكثر مبتلایان به ویروس نقص ایمنی انسانی دسترسی مناسبی به مراقبت های پزشكی ندارند؟ این مطلب كه ساخت درمان ضد رتروویروسی اثربخش برای ایدز، تنها ۱۵ سال به طول انجامیده است، ازنظر عده ای یك موفقیت تلقی می شود، اما با درنظرگرفتن دهها میلیون نفری كه در اثر ایدز جان باخته اند، باید پذیرفت كه این پیروزی بسیار دیر حاصل شده است. اما این حقیقت كه پیش از فراهم شدن درمان اثربخش، مطالب بسیاری درمورد ویروس نقص ایمنی انسانی و روش های انتقال آن مشخص شده بود، در ایجاد فاصله بین پیشگیری و مراقبت از ایدز (هم در كشورهای ثروتمند و هم در كشورهای فقیر) دخیل بوده است. در استرالیا، اروپا و ایالات متحده، پیشگیری و مقوله پیشگیری از آلودگی و مراقبت درمانی از افراد آلوده به ویروس نقص ایمنی انسانی حیطه هایی كاملا جدا هستند. در كشورهای ثروتمند پیشگیری از آلودگی ویروس نقص ایمنی انسانی، معمولا در درمانگاه های ارایه كننده مراقبت های درمانی ایدز روی نمی دهد. با این حال در بسیاری از كشورهای فقیر، در درمانگاه ها تنها خدمات پیشگیری صورت می گیرد و عموما كاری درمورد مراقبت های درمانی انجام نمی شود.نتایج حاصل از این جدایی، نامطلوب بوده است. اگرچه موفقیت های قابل ملاحظه ای روی داده، اما دستاوردهای آنها توزیع متوازنی نداشته است. علی رغم افت چشمگیر در میزان های مرگ و میر تعدیل شده ازنظر سن در میان برخی مبتلایان به ایدز، در كشورهای درگیر هنوز همه گیری ها در بعضی زیرگروه های جمعیتی ادامه داشته یا رو به افزایش است. میزان انتقال ویروس نقص ایمنی انسانی مانند هر بیماری دیگر براساس وضعیت اجتماعی، متغیر است.در مكان هایی كه انتقال و یروس نقص ایمنی انسانی در آنها ارتباط بسیار نزدیكتری با مصرف مواد به صورت تزریقی دارد، ثابت شده است كه راهبردهای مبتنی بر كاهش زیان (به عنوان مثال، فراهم ساختن تجهیزات تمیز برای تزریق و نیز درمان كافی برای وابستگی دارویی) اثربخش هستند. اما در تمام مكان های مورد مطالعه، جدایی بین پیشگیری و درمان (كه عمدتا در كشورهای بسیار فقیر كه تعداد اندكی از افراد نیازمند درمان تحت پوشش مراقبت درمانی قرار دارند) سبب شده است تا واكنش نسبت به این بیماری بی اثر گردد و انگ اجتماعی ناشی از آن شدت یابد.ادغام برنامه های پیشگیری و مراقبت درمانی از عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی، یكی از مضامین مكرر و متحدكننده تلاش های سازمان جهانی بهداشت است هرچند تنوع زیادی در زیرشاخه های این همه گیری به چشم می خورد، در مكان هایی كه به ویروس نقص ایمنی انسانی (ایدز) به عنوان یك مساله اختصاصی نگاه نمی شود، بلكه از منظر یك مساله عمومی مدنظر قرار می گیرد، با اتخاذ یك سیاست عمومی مناسب می توان از عفونت های جدید پیشگیری كرد و همچنین، مرگ را در میان افرادی كه از قبل دچار ویروس نقص ایمنی انسانی شده اند، به تاخیر انداخت.مسلما برای آنكه جدایی بین پیشگیری و مراقبت از میان برود، كارهای بسیاری باید انجام شود، پزشكان باید تضمین كنند كه مهارت های منحصر به فرد آنها به طور مطلوب برای فایده رسانی به بیماران به كار می رود و فعالان اجتماعی باید از مشاركت بسیار مهم خود در زمینه پیشگیری، حمایت، آموزش و حمایت از مبتلایان دریغ نكنند.

منبع : روزنامه همشهری