رازیانه

دركتب طب سنتی بانام «رازیانج»نام برده شدهاست. درایران در مناطق مختلف«رازیانه»و «بادیان سبز»گفته می شود. به لغت رومی كهن«شمار»و به عربی«شمر» نامند.به فرانسویFenouil و به انگلیسیFennel می گویند .گیاهی است از خانوادهUmbelliferae نام علمی آن Foeniculum vulgare Mill.و مترادف آنAnethum foeniculum L. از طرف گیاه شناسان مختلف نامگذاری شده است.
بین اسامی فوق نام مربوط به «رازیانه تلخ»است كه به فرانسوی گویند وبرگهایش به عنوان ادویه با غذا نیز مصرف می شود،و نام مربوط به رازیانه شیرین است كه به فرانسوی گویند.
● مشخصات
رازیانه گیاهی است علفی و دو شاله كه ارتفاع ان تا ۵/۱ متر می رسد.
ساقه ان دارای شیارهای طولی موازی است .و برگهای آن با بریدگی عمیق به طوری است كه برگ تبدیل به نخها می شود.دمبرگها در نزدیك ساقه حالت غلاف پیدا می كند.گلهای ان زرد و بدون طبق به صورت چتر گروهی در انتهای شاخه گل دهنده ظاهر می شود.میوه آن كوچك به طول۱۲-۶ میلی متر و عرض ۳-۲ میلی متر كه طرفین ان ضخیم است و بوته رازیانه ظاهرا از دور شبیه بوته شود است ولی عطر گیاه و ارتفاع بیشتر و ریشه ضخیمتر ،آن را از شود كاملا متمایز می سازد.
تكثیر رازیانه از طریق كاشت بذر آن در بهار انجام می كگیرد .ممكن است ابتدا بذر را در خزانه بكارند و پس از اینكه گیاه چنر برگه به زمین اصلی منتقل نمایند.گاهی نیز مستقیما در زمین اصلی می كارند.زمین آفتابگیر و با زهكش خوب را دوست دارد و به آبیاری زیاد در فصل گرما احتیاج دارد.
برگ رازیانه را پس از رشد كامل گیاه و ب یدرنگ قبل از آغاز طهور گلها و یا در شروع باز شدن اولین گل برداشت می كنند،یعنی در حدود ماه خرداد.تخم رازاینه را كه مهمترین قسمت دارویی آن است،وقتی كه میوه ها زرد رنگ شد می چینند و برای این كار سرشاخه های میوه دار را ظرف۴-۳ هفته بتدریج كه می رسند می چینند و تخم ان را می گیرند.ریشه رازیانه را كه ضخیم و مخروطی شكل به رنگ سفید و معطر است ،پس از خارج كردن از زمین خوب شسته تمیز كرده قطعه قطعه نموده و خشك می كنند.
رازیانه در اروپا و آسای بخصوص در مناطق با اب و هوای مدیترانه ای انتشار دارد.در ایران در مناطق شمالی ایران در دامنه های البرز در ارتفاعات ۷۵۰ متری و در شمال هرزویل در مسیر رودخانه به طور خودرو دیده می شود.
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمایی تخم آن دارای یك اسانس روغنی فرار است كه قسمت عمده ان آنتول(در حدود ۶۰ درصد)است و به علاوه اسانس رازیانه دارای قند ،لعاب،مقدار كمی تانن، روغن ثابت لیماراز و همچنین مواد فنچون ،فلاندرن، لیمونن ،دیپنتن،كامفن پینن،متیل چاویكول،انیسیك اسید،تیموهایدروكینون انیستون و سرانجام ویتامینA می باشد [روا]
بررسی شیمیایی دیگری نشان می دهد كه از اسانس رازیانه برداشت شده در كشور پرتقال مواد زیر به دست آمده است :
دی –آلفا-فلاندرن،دیپنتن،فنچون،استراگول،انیس آلدئید،انیسیك اسید و سرانجام مقدار قابل ملاحظه ای آنتول و از برگهای آن مواد فینكولارین و یك كوئرستین-۳-آرابینوزید و نلومبوزید فلاونوئید به دست آورده اند.
در هر یك صد گرم برگ خام تازه رازیانه كه به عناون ادویه با غذا خورده می شود،مواد زیر وجود دارد:
آب ۹۰ گرم،پروتئین ۸/۲ كرم،چربی ۴/۰ گرم،هیدرات كربن ۵/۴ گرم،كلسیم ۱۰۰ میلی گرم،فسفر ۵۱ میلی گرم،آهن ۷/۲ میلی گرم،پتاسیم ۳۹۷ میلی گرم،ویتامین A ۳۵۰۰ واحد بین المللی و یتامینC ۳۱ میلی گرم.
● خواص و كاربرد
به طور كلی تخم رازیانه،معطر ،محرك و مقوی معده و بادشكن و قاعده آور است .برگهای آن مدر و ریشه آن ملین و مسهل است.و روغن تخم آن كرم كش و ضد انگل است.در چین از جوشانده تهیه شده از تمام گیاه به عناون ضد قی و اشفتگی استفاده می شود و برای معالجه فتق و برای ازدیاد بینایی چژشم مفید است[هو].برای ازدیاد ترشح شیر خیلی موثر است و دم كرده ۱۰-۴ گرم تخم رازیانه د ر۴-۳ فنجان آب جوش می تواند خیلی مفید باشد.برای رفع سرفه و آسم چند گرم تخم را در یك فنجان آب جوش ریخته مدت ۱۵ دقیقه دم می كنند بهد به عسل می افزایند و می خورند ،خیلی مسكن و موثر است.
رازیانج از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی نسبتا خیلی گرم و خشك است و تخم آن گرمتر از برگ آن و ریشه آن گرمتر از سایر اعضای گیاه است.خواص آن در مجموع باز كننده گرفتگی ها ،انسداد مجاری سینه ،كبد،طحال،كلیه،مثانه و برای تسكین دردهای آنها كه از سردی باشد مفید است.مقوی بینایی چشم و معده و محللبادها،اخلاط غلیظ ازدیاد كننده ترشح شیر ،بویژه تازه آن مدر و قاعده آور است.
خوردن دم كرده تخم آن با گل گاو زبان برای خفقان موثر است و دم كرده تخم آن با پرسیاوشان و انجیر برای سرفه و تنگی نفس و سخت نفس كشیدن و دم كرده تنها تخم آن و یا با گیاهان و داروهای گیاهی مناسب دیگر برای تحلیل بادها ،درد پهلو و لگن خاصره ،رفع بلغم ترش،رفع اسهال مزمن و دم كرده تخم آن با زیره سبز برای رفع اسهال و تقویت معده و با عسل و سكنجبین برای تبهای كهنه مفید است .دم كرده تخم آن با سركه برای گزیدگی جانوران سمی مانند عقرب و زنبور مفید است.
ملیدن گرد ان بر شكم اطفال برای رفع نفخ مفید است.عصاره برگ تازه ان برای افزایش بینایی چشم مفید استوبخور برگ تازه آن كه در آتش اندازند نیز برای چشم بسیار مفید است.
اگر آب برگ تازه را جوش دهند تا دو سه جوش بخورند و كف آن را با عسل و سكنجبین یا بتنهایی و فقط با عسل در جشم بكشند برای قطع آب آمدن از چشم و تقویت روشنایی و بینایی چشم نافع است.
رازیانه برای گرم مزاجان مضر است،از این نظر باید با صندلی و یا سكنجبین خورده شود و بطئی الهضم است و معده را سست می كند.مقدار خوراك از تخم ان ۱۰-۵ گرم و از ریشه ان در دم كرده ها ۱۵-۱۰ گرم است.جانشین تخم رازیانه از نظر خواص دارویی تخم كرفس است.
دم كرده ریشهزه آن از خشك ان است)به اندازه محتوی یك قاشق سوپخوری برای یك لیوان كوچك آب به عناون مدر بسیار مفید است،مدت دم كردن از یمك ربع ساعت تجاوز نكند.
تهیه چهار تخمه بادشكن یا بروز كاسرالریاح اربعه:تخم انیسون،زیره كرمانی،تخم گشنیز،تخم رازیانه به مقدار مساوی از هر یك بگیرند و مخلوط كنند و از ۲۰-۱۰ گرم این مخلوط را در ۱۰۰۰ گرم آب جوش دم كنند و صاف كرده برای تحریك معده و به عنوان بادشكن و ضد نفخ بتدریج بیاشامند.
گرد بادشكن :انیسون ساییده ۱/۰گرم،رازیانه ساییده ۱/۰ گرم،زعفران ساییده ۵۰/۰ گرم،گرد منیزی كلسینه ۴/۰ گرم ،قند ساییده ۴/۰ گرم را با هم مخلوط كنند و دو قسمت نمایند و برای رفع قولنج ،باد،نفخ و ضعف یك قسمت دیگر را پس از یك ساعت بخورند.
در فرانسه دم كرده مدری در موارد سنگ مثانه مصرف می كنند ،به این ترتیب كه ابتدا یك مشت كاكل ذرت را در یك لیتر جوشانده وسپس در این جوشانده دو قاشق قهوه خوری تخم رازیانه ریخته و دم می كنند.پس از دم كردن می گذارند كه سرد شود ۳-۲ فنجان از این دم كرده را در روز می خورند،آثار مفیدی دارد.

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار