ورزش فوتبال چگونه به‌وجود آمد؟

یازده مرد، با یک توپ، در برابر یازده حریف قرار می‌گیرند. دست زدن به توپ برای همه آنها به‌جزء دو تن یعنی آخرین مدافعان، آن هم در یک محوطه محدود ممنوع است. هر گروهی از اردوگاه خود دفاع و از دروازه خویش حراست می‌کند و در عین حال خود را برای نفوذ کردن و به خطر انداختن دروازه حریف مهیا می‌سازد. هدف، فتح دروازه مقابل با استفاده از پا یا سر و وارد کردن توپ به داخل این دروازه است.
در نگاه اول، این یک بازی مسخره به‌نظر می‌آید، و لیکن حضور و ظهور بازیگران در روی زمین، تماس‌ها و برخوردهای طرفین، قوانین بازی و احترام نهادن به آن و تخصص هر یک از شرکت‌کنندگان در بازی، در محلی که به او واگذار شده، به این بازی ارزشی غیرقابل گفتگو و انکار می‌بخشد. این بازی به‌واسطه نیاز به قدرت جسمانی فوق‌العاده، وجود پیچیدگی‌های تکنیکی و غنای تاکتیکی، کسانی را که بدان روی می‌آورند و آن را بازی می‌کنند، از قاطعیت، نیرو، اراده و اعتماد به‌نفس سرشار می‌سازد و کسانی را که به تماشای این بازی می‌آیند، مالامال از لذت و هیجان کرده و علاقه‌مند و دوستدار و هواخواه خود می‌سازد.
این بازی، معجزه‌ای است به نام ”فوتبال“ که فکر را در وجود تمرین کننده آن به‌کار می‌اندازد، به بدن او هوشیاری و طریق فرمان دادن به پاها را می‌آموزد و به‌دلیل آنکه موقعیت‌ها، در این بازی، دقیقه به دقیقه و لحظه به لحظه در تغییر است، نرمش و انعطاف جسمی و فکری به بازیکن می‌دهد و هربازیکنی مجبور است از این نرمش و انعطاف برای موفقیت بیشتر، استفاده کند.
در یک کلام، فوتبال، یک بازی، یک ورزش و یک کار اجتماعی و گروهی است.
اما فوتبالی که امروزه به این شکل بازی می‌شود و در سراسر دنیا، همه از بزرگ و کوچک، زن و مرد و فقیر و غنی، به آن عشق می‌ورزند و شیفته آن هستند، از کجا منشأ گرفته و ریشه در چه زمان و کدام مکان دارد؟ آیا باید ریشه فوتبال را هزاران سال قبل از میلاد مسیح، در چین و ژاپن جستجو کرد؟
یا اینکه این بازی، ریشه در تمدن مصر و یونان و رم باستان دارد؟
در این‌باره سخن بسیار است که اگر چه در مواردی صورت افسانه دارد و گاه پا را از دایره حدس و خیال فراتر نمی‌نهد، اما جملگی شنیدنی و قابل تعمق‌اند و تحقیقات و مطالعات مورخان و دانشمندان حاکی از آن است که هزاران سال قبل از میلاد مسیح، حرکات و بازی‌هائی، که می‌تواند منشأ فوتبال امروزی باشد، در میان اقوام و ملل مختلف وجود داشته است.
● فوتبال در دوران باستان
در مورد وجود بازی با توپ در دوران باستان، مطالعات و تحقیقات بسیاری انجام و مطالب فراوانی نوشته شده که چکیده‌ای از آنها شاید بتواند نمائی از بازی فوتبال و یا به هر حال نوعی بازی با توپ در آن دوران را ترسیم کند. یک کشیش آلمانی به نام ”ژـ‌اشپانوت“ ضمن تحقیقاتی که درباره قاره ”آتلانتید“ کرده با استناد به گفته‌ها و اشعار ”هومر“ نویسنده یونان باستان، حدس زده که در قاره افسانه‌ای آتلانتید، ورزشگاه بزرگی وجود داشته که در آن هزاران تماشاگر برای تشویق بازیکنانی که با نوعی گوی گرد بازی می‌کردند، جمع می‌شدند. براساس اشعار ”هومر“ قاره آتلانتید، قاره‌ای بوده با تمدنی بسیار خیره کننده و چشمگیر در محلی که امروزه اقیانوس اطلس یا آتلانتیک قرار دارد و این قاره به طرز ناگهانی و اسرارآمیزی در زیر آب‌های اقیانوس اطلس مدفون شده و این اقیانوس، جانشین قاره متمدن آتلانتید شده است. چینی‌ها خیلی چیزها را اختراع کرده‌اند که از میان آنها می‌توان ورزش‌هائی مانند ”کیه‌ـ‌کوه“ یا چوگان ”لونگ ـ وان“ یا گلف و ”تسو ـ کوه“ یا فوتبال، را نام برد، در زبان چینی ”کوه“ به معنای توپ و ”تسو“ به معنای لگد زدن بوده و به‌نظر ”مورخان“ بازی یا ورزش ”تسوـ کوه“ را امپراطور بزرگ چین، ”هوانگ تین“ اختراع کرد تا بین سربازان و نظامیانش به‌صورت یک ورزش مبارزه‌ای انجام شود.
گوی یا توپی که در این بازی به‌کار برده می‌شد، از ”هشت تکه چرم“ به هم دوخته تشکیل می‌شد که آن را از ”پر“ یا ”پشم“، پُر می‌کردند. این بازی به قدری پیشرفته بود که دستورات و قواعدی نیز برای آن در نظر گرفته شده بود. مقررات بازی ”تسو ـ کوه“ شباهت زیادی به بازی فوتبال امروزی داشت. دروازه‌ها، پایه‌هائی از چوب ”بامبو“ به ارتفاع پنج متر داشتند که با تور محصور شده بودند و از روی اشعاری که از آن دوران به‌دست آمده معلوم می‌شود که بازیگران از پا، سینه، شکم، شانه و پشت خود برای ضربه زدن به توپ یا متوقف کردن آن استفاده می‌کرده‌اند، اما دست زدن به توپ موجب مجازات بازیکن می‌شد.
”تسو ـ کوه“ که در زمان سلسله ”هوانگ ـ تین“ (۲۶۹۷ تا ۲۲۰ قبل از میلاد مسیح) بازی می‌شده ابتدا فقط در بین سربازان و نظامیان رایج بوده اما بعدها پا را از مرز سربازخانه‌ها فراتر گذاشت و به‌زودی بین اهالی و مردم عادی چین محبوبیت یافت.
در بازی ”تسو ـ کوه“ جایزه‌ای برای برنده و مجازاتی هم برای بازنده در نظر گرفته شده بود. جایزه برای برنده همیشه نوعی کالا بود، اما مجازات بازنده بسیار سخت و طاقت‌فرسا بود: تماشاگرانی که روی برد و باخت طرفین شرط‌بندی می‌کردند، در پایان بازی آن عده که شکست یک گروه باعث باخت آنها در شرط‌بندی شده بود، به طرف بازیکنان بازنده هجوم می‌بردند و آنان را مورد شدیدترین حملات و ضرب و شتم قرار می‌دادند. برابر قواعد، بازیکنان بازنده حق فرار کردن از زمین یا دفاع از خود در برابر ضرب و شتم تماشاگران را نداشتند و در برابر آنان تسلیم محض بودند، به همین علت اگر جان سالم به‌در می‌بردند، زیر طوفانی از دشنام و ضربات سخت میدان را ترک می‌کردند.
● در سال ۵۸۷ میلادی فوتبال از چین به ژاپن رفت
حوالی سال ۵۸۷ میلادی، فوتبال از چین به ژاپن رفت و در آنجا دچار تحولات و تغییرات تازه‌ای شد و به‌عبارتی تکامل یافت. فوتبال ژاپنی‌ها که ”کوماری“ نامیده می‌شد، کم‌کم به‌صورت یک عمل مذهبی درآمد. اسناد موثق و جالبی در دست است که نشان می‌دهد، چگونه ”تنیشی ـ تنو“ امپراطوری که از (۶۲۱ تا ۶۷۱) بر تخت سلطنت ژاپن تکیه زده بود، در زمان ولیعهدی‌اش در مسابقه‌های ”کوماری“ که مخصوص نجبا و اشراف بود شرکت می‌کرد.
همین که ”تنیشی ـ تنو“ فوتبال بازی کرد چون آئین و مذهب آنها یعنی ”سین ـ توئزم“ برای امپراطورها، شرف خدائی قائل بود، بازی ”کوماری“ صورت تازه‌ای به‌خود گرفت و از آن زمان در پائیز هر سال، ”کوماری“ با تشریفات خاصی انجام شد. محل انجام این مراسم معبدی بود که جلال و شکوه خیره‌کننده‌ای داشت. پیش از آغاز مراسم، توپ را به نزد روحانی بزرگی می‌بردند و او با دعاهای طولانی خود، از خدایان می‌خواست که به سرزمین آفتاب طالع، صلح و برکت دهد. سپس افراد طبقه نجبا و اشراف با لباس‌های عالی و فاخر کنار زمین جائی می‌گرفتند زمین مربعی بود به ضلع ۱۴ متر و در چهار گوشه آن، چهار درخت به این ترتیب کاشته شده بود: ”شمال غربی کاج، جنوب غربی سرو، جنوب شرقی بید و شمال شرقی آلبالو“.
قطر توپ ۲۴ سانتی‌متر بود. هر نیمه در حدود بیست دقیقه طول می‌کشید و در این مدت فعالیت مردانی که با لباس‌های سنگین و فاخر از این طرف به آن طرف می‌دوند، منظره جالبی به‌وجود می‌آورد. برعکس بازی ”تسو ـ کوە“ چینی‌ها، که خشن و خطرناک بود، ”کوماری“ ژاپنی‌ها، یک نوع بازی اشرافی بود و در این بازی نمی‌بایست به حریفی که توپ را در دست داشت، برخورد می‌شد و همچنین نمی‌بایست توپ را خیلی بالا انداخت و اگر کسی این بدشانسی را می‌آورد که با حریف تصادف کند، فوراً از میدان اخراج می‌شد، مگر آنکه حریف از حق قانونی خودش استفاده می‌کرد و او را می‌بخشید.
● نیمه اول قرن دهم میلادی
(۹۰۱ تا ۹۲۲ میلادی)، (۹۴۷ تا ۹۵۶ میلادی)
در نیمه اول قرن دهم میلادی، دو امپراتور ژاپنی به نام‌های ”ان ـ جی“ (۹۰۱ تا ۹۲۲ میلادی) و ”تنره“ (۹۴۷ تا ۹۵۶ میلادی) به تعمیم و رونق بازی فوتبال پرداخته و اسباب رشد و توسعه آن را فراهم نمودند، به‌طوری‌که همگانی شدن این بازی و توجه فراوان مردم به آن، اسباب الهام هنرمندان ژاپنی در آن زمان‌ها گردید.
”شون ـ چو“ نقاش معروف ژاپنی که در آن عصر می‌زیسته، در یکی از تابلوهای معروف خود، بازیکنان فوتبالی را در حین بازی کشیده که کفش‌های پل‌دار به پا دارند.
در میان بازی‌های قدیمی که با توپ یا گوی صورت می‌گرفته یک بازی یونانی به نام ”اسفروناشیا“ وجود داشته که افلاطون نیز در یکی از رسالاتش از آن به‌عنوان مفیدترین تمرین نظامی نام برده است. این بازی خود از یک بازی رومی به نام ”هارپاستوم“ ریشه گرفته بود. ”هارپاستوم“ یک بازی صددرصد رومی بوده که افراد لژیون خارجی ”سزار“ امپراتور معروف رم، هنگام فتح کشور گل ”فرانسه امروزی“ برای اهالی آنجا به ارمغان بردند و این بازی به سرعت در تمام ولایات فرانسه توسعه و رشد پیدا کرد. نکته جالب در این دو بازی یعنی بازی ”اسفروناشیا“ یونانی و ”هارپاستوم“ رومی این بود که توپی که در بازی به‌کار می‌رفت چرمی نبوده است، اما رومی‌ها، یک بازی دیگر هم به نام ”فولیس“ اختراع کرده بودند که این بازی هم توسط آنها به فرانسه برده شد. بازی مذکور با توپی از چرم نرم انجام می‌شد این توپ با ”زاج سفید دباغی“ شده بود و درون آن را از هوا پر می‌کردند.
در ”اسپارت“ نیز یک نوع بازی شبیه فوتبال متداول بود که قواعد و مقرراتی بسیار خشن داشت. در این بازی هر کس قواعد را زیر پا می‌گذاشت و یا به قول امروزی‌ها، خطا می‌کرد، او را در ملأ عام می‌خواباندند و حدود یک‌صد ضربه تازیانه می‌زدند. اسپارتی‌ها در هر محله یک زمین داشتند و بازیکنان هر محله با بازیکنان سایر محلات مسابقه می‌دادند.
”واکینگ‌ها“ هم نوعی از بازی با توپ را انجام می‌دادند که توپ این بازی از کاه پر می‌شد، اما هر وقت ”وایکینگ‌ها“ به منظور غارت به سواحل انگلستان حمله می‌کردند، در آنجا به‌جای توپ از ”سرهای بریده“ انگلیسی‌ها استفاده می‌کردند، و این خشن‌ترین و وحشیانه‌ترین نوع بازی در تمام تاریخ بود.
قوم ”آزتک“ در مکزیک نیز دست کمی از ”وایکینگ‌ها“ نداشتند و به اعمالی مشابه در بازی دست می‌زدند، به‌طوری‌که جهانگردانی که امروزه به تماشای ورزشگاه کهن ”شی ـ شن ـ اتیزا“ در مکزیک می‌روند. می‌توانند در نقوش حجاری شده بر سنگ، به وضوح سر بریده سر گروه تیم مغلوب که نثار خدای باران ”کتزال کواتل“ می‌شد را تماشا کنند.
سرانجام دانستن این مطلب جالب است که اولین توپی که برای بازی ساخته شد در مصر و در عصر فراعنه بود و سازنده‌اش برای ساختن آن از سرگین (فضله حیوانی) گلوله شده‌ای که در جلوی یک اسکارابوش (سوسک سرگین‌خوار) روی زمین غلتانده می‌شد الهام گرفته بود.
● فوتبال در قرون وسطی ـ بازی‌ها به شکل منطقه‌ای درآمد
در قرون وسطی، توجه به بازی‌های با توپ یا گوی گرد بیشتر شد و بازی‌ها به شکل منطقه‌ای درآمد. در اغلب مناطق، دهکده‌ها در برابر هم قرار می‌گرفتند و با هم بازی می‌کردند. این بازی‌ها چیزی شبیه مسابقات معمول امروز بود که به کمک یک توپ چرمی که از (کاه پُر) می‌شد، انجام می‌گرفت و دو تیم یا دو دسته بازیکن با هم روبرو می‌شدند. هیچ نوع قاعده یا مقررات مشخصی برای این بازی‌ها وجود نداشت و تنها وجود یک گوی گرد، در همه آنها به‌عنوان اصل شناخته می‌شد.
اسم این بازی‌ها به اقتضای مکان تفاوت می‌کرد. در بعضی مناطق به آن ”سول“، در بعضی جاها ”شول“، ”ساوات“، ”مسل“ و ”بارت“ می‌گفتند. نحوه بازی به این شکل بود که دو دسته بازیکن در دو جبهه مخالف قرار می‌گرفتند. قبل از آغاز بازی، قوانین بازی با صدای بلند برای بازیکنان خوانده می‌شد و همچنین جایزه‌ای که به برنده مسابقه تعلق می‌گرفت از لحاظ نوع و ارزش اعلام می‌گردید. پس از این مراسم گوی مخصوص چرمی به هوا پرتاب می‌شد و هر یک از دو گروه سعی می‌کرد آن را تصاحب کرده و به منطقه حریف ببرد. فاصله دروازه‌های دو طرف از یکدیگر یا به‌عبارت دیگر طول و عرض بازی مشخص نبود و گاه دهانه دروازه‌های دو دهکده یا دو شهر به‌عنوان دروازه استعمال می‌شد. در چنین مواردی، در بین راه نهرها یا جویبارهای بزرگی وجود داشت و بازیکنان مجبور بودند که در میان نهرها به بازی ادامه دهند و اغلب دهها نفر برای تصاحب توپ روی سر هم می‌ریختند که این موضوع تلفات زیادی نیز در پی داشت.بعضی اوقات بازی‌ها ساعت‌ها و شاید روزها به طول می‌انجامید و عده زیادی در نیمه کار از فرط و خستگی و صدمات وارده، پشیمان شده و به شهرها و دهکده‌ها خود باز گشتند ولی سرانجام از دو گروه، آن عده که توانائی بیشتر و مقاومت فراوان‌تری داشتند، برجا می‌ماندند و توپ را به دروازه حریف یا منطقه‌ای که برای این منظور در نظر گرفته شده بود می‌رساندند و آن را در جائی که تعیین شده بود، قرار می‌دادند و جایزه مسابقه را از آن خود می‌کردند. بازی مذکور بسیار با خشونت انجام می‌شد، خطرات زیادی داشت و اتفاقات بسیاری در حین آن صورت می‌گرفت، به‌طوری‌که هیچ‌گونه امنیت و سلامتی برای بازیکنان وجود نداشت و اغلب، این بازی با دادن عده‌ای مجروح و گاه یکی دو کشته، تمام می‌شد.
به‌دلیل همین خطرات و اتفاقات ناگهانی بود که چندین بار در مناطق و شهرها و کشورهای مختلف، بازی با توپ از طرف مقامات و مسئولان، ممنوع اعلام شد و حتی در باریان و مقامات سلطنتی در مورد تهدید یا تحریک این‌گونه بازی‌ها اعلامیه و اطلاعیه صادر می‌کردند.
در سال ۱۳۱۹، ”فیلیپ پنجم“ و در سال ۱۳۶۹، ”شارل پنجم“ با گذاشتن قوانین سخت این بازی‌ها را در فرانسه ممنوع و محدود کردند. در انگلستان نیز چنین وضعیتی برقرار بود و در سال ۱۳۱۴، ”ادوارد رسوم“ پادشاه انگلستان اعلامیه‌ای به این مضمون صادر کرد: ”نظر به اینکه صدائی از شهر بلند است و این صدای سهمناک در اثر ضربه‌هائی است که به توپ بزرگی که از آن ارواح شیطانی و خبث برمی‌خیزد، وارد می‌شود، و با قدرت پادشاهی که داریم، فرمان می‌دهیم این‌گونه بازی‌ها در شهرهای تابعه خود، ممنوع و قدغن است.
متعاقب صدور این اعلامیه، پادشاه انگلستان در سال ۱۳۴۹، فرمان دیگری صادر کرد و به موجب آن، بازی‌هائی مانند بازی با توپ را سرگرمی ناشایست و بازی غیر شرافتمندانه و مضر اعلام کرد و جوانان را به یادگیری ورزش‌هائی مانند ”تیراندازی“ و ”نیزه و کمان“اندازی تشویق نمود و دستور داد کسانی را که به اعمالی نظیر بازی با توپ اقدام می‌کنند به زندان با اعمال شاقه محکوم می‌کنند. در سال ۱۳۸۸، ”ریچارد سوم“ کلام پادشاهان قبلی خود را تأیید و بازی با توپ را خلاف قانون دانست.
در سال ۱۴۰۹ ”هنری هشتم“ اعلام کرد که هر قاضی یا مأمور پلیس که مجرمی را معرفی کند که در اجراء قانون تحریم بازی با توپ، تعلل کرده به دریافت جایزه نقدی نائل خواهد شد. همچنین در سال ۱۳۵۷، پادشاه اسکاتلند، بازی‌ها با توپ را ممنوع اعلام کرد و این‌گونه بازی‌ها را بازی‌های زشت و دور از قاعده نامید. به این ترتیب تحریم بازی‌های با توپ سال‌های زیادی طول کشید و کم‌کم می‌رفت که این بازی به بوته فراموشی و تباهی سپرده شود اما اشاراتی وجود دارد که این بازی همچنان مورد توجه جوانان و حتی بعضی از سلاطین و پادشاهان بوده و آنها اکثراً در خفا با این بازی خود را سرگرم می‌کردند. به هر حال این کش و قوس بین موافقین و مخالفین که اکثراً جزء طبقه نجبا و اشراف بودند با صدور اعلامیه‌ها و فرامین مختلف این بازی را محکوم و ممنوع می‌کردند و موافقین که بیشتر از مردم و جوانان عادی بودند به آن عشق ورزیده و به‌طور غیرقانونی و پنهانی به آن می‌پرداختند.
در اطلاعیه‌ای به سال ۱۶۰۸ چنین آمده که یک دسته از یاغیان و بی‌اطلاعان به قانون که به بازی موحش و خطرناک با توپ خو گرفته‌اند در شهر پیدا شده و با توپ شیطانی خود باعث ناراحتی و دلهره شهروندان گردیده‌اند.
این خود نشانه‌ای از علاقه جوانان و مردم به این بازی در آن سال‌ها است که به‌رغم منع قانونی به آن دست می‌زدند.
با وجود طرفداران زیادی که بازی با توپ داشت و با وجود علاقه‌ای که عده‌ای از طبقه اشراف نیز به این بازی داشتند اما تحریم و ممنوعیت این بازی تا اواخر قرن هیجدهم کم و بیش در جاهای مخلتف ادامه داشت. در سال ۱۷۸۱ مجلس فرانسه قانونی به تصویب رساند که به موجب آن مجازات‌های سنگینی برای بازیکنان بازی ”سول“ که همان بازی با توپ بود در نظر گرفته شده بود. با وجود تمام این مخالفت‌ها و ممنوعیت‌ها هر چه می‌گذشت علاقه به این بازی در بین مردم رو به افزایش می‌گذاشت به‌طوری‌که در اوایل قرن هیجدهم این بازی در بعضی کشورها به مدارس نیز نفوذ کرده و جای خود را بین نوجوانان باز کرده بود. این استقبال در کشور انگلستان بیشتر از جاهای دیگر و بازی‌های دسته‌جمعی با توپ با توسعه صاعقه‌آسائی در دبیرستان‌ها و کالج‌های بزرگ این مملکت روبه‌رشد گذاشت و توانست فتح و پیروزی خود را به اثبات برساند. در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم بازی‌های با توپ به‌صورتی بسیار نزدیک به فوتبال امروزی منتهی به اسامی مختلف در انگلستان رواج داشت.
● تولد فوتبال امروزی
▪ اوایل قرن نوزدهم در انگلستان
یکی از بازی‌هائی که در اوایل قرن نوزدهم در انگلستان رواج داشت بازی ”توپ در گل کاشتن“ بود که در مدارس انجام می‌شد زمین این بازی و تعداد بازیکنان مشخص و معین بود و اندازه زمین در همه جا یکسان و تعداد بازیکنان در همه جا ثابت بود. در میان این بازی و سایر بازی‌های دسته‌جمعی که با توپ انجام می‌شد بالاخره دو بازی کم‌کم جوانان را به هیجان آورد و آنها را علاقمند ساخت که این دو بازی را ”راگبی“ و فوتبال نامیدند.
تا سال ۱۸۲۳ این دو بازی یعنی ”راگبی‌“ و ”فوتبال“ شرایط مقررات جداگانه‌ای نداشتند و در هر دو بازی استفاده از دست و پا مجاز بود و هر دو بازی قواعد و مقررات همگونی (البته بسته به اینکه بازی در روی چمن انجام می‌شد یا روی زمین سخت) داشت. تا اینکه در سال ۱۸۲۳، در طی یک بازی فوتبال، جوانی به نام ”ویلیام ـ وب ـ الیس“ توپی را که تا خط گل با پایش برده بود برخلاف مقررات با دست گل کرد. این سنت‌شکنی در بازی فوتبال، یادآور بازی رومی‌های باستان که توپ را با دو دست گرفته و به دروازه پرتاب می‌کردند، بود و از همین‌جا بود دو بازی ”راگبی“ و ”فوتبال“ از هم جدا شدند و بازی با توپ بدون استفاده از دست به نام ”دریبلینگ“ معروف شد و موجودیت خود را اعلام کرد. از سال ۱۸۲۳ تا سال ۱۸۵۰، به‌علت به‌وجود آمدن قوانین مختلف و مقرراتی که هنوز به‌درستی صورت جدی به‌خود نگرفته بود هنوز شباهت‌های زیادی، بین دو بازی ”راگبی“ و ”فوتبال“ وجود داشت. اما از سال ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ جوانان علاقه‌مند به این دو بازی شروع به تأسیس و ایجاد باشگاه‌های جداگانه‌ای کردند و هر یک در کلوپ‌های خود، تنها به تمرینی یکی از دو بازی مورد علاقه‌شان می‌پرداختند. موج ورزش فوتبال در آن سال‌ها، دانشگاه ”کمبریج“ را هم در خود گرفت و این دانشگاه در حدود سال ۱۸۵۵ با قبول بازی فوتبال، مقررات خاصی برای این بازی وضع کرد که به ”مقررات کمبریج“ معروف شد. این مقررات در سال ۱۸۶۳ مورد تجدیدنظر و اصلاح قرار گرفت.
اما جدائی قطعی فوتبال از راگبی در تاریخ ۲۶ اکتبر سال ۱۸۶۳ اتفاق افتاد و این زمانی بود که نمایندگان هفت باشگاه فوتبال انگلیسی در شهر لندن اجتماع کردند و اتحادیه یا در واقع فدراسیون فوتبال انگلستان را به‌وجود آورند. در سال ۱۸۷۰ این اتحادیه مقررات جدیدی برای بازی فوتبال وضع کرد که با مقررات کمبریج تفاوت داشت و به ”مقررات شفیلد“ معروف شد.
با این‌حال هم در مقررات کمبریج مقررات ”شفیلد“ موارد متعددی به‌چشم می‌خورد که نشان‌دهنده تأثیر و نفوذ مستقیم بازی راگبی بر قانون‌گزاران فوتبال بود. به همین علت در این مقررات و قوانین تغییرات متعددی صورت گرفت و در سال ۱۸۷۷ مقررات یکسانی به‌وجود آمد.
در سال ۱۸۸۶ به‌دنبال تشکیل اتحادیه چهار فدراسیون انگلستان، اسکاتلند، گال (ولز) و ایرلند باز هم در قوانین تجدیدنظر به‌عمل آمد.
به این ترتیب انگلیسی‌ها که خود را در تنظیم و تدوین مقررات فوتبال، پیشتاز می‌دانستند به‌عنوان مالک‌الرقاب بازی فوتبال در سایر کشورها شروع به ترویج فوتبالی که آن را تحت ضوابط و مقررات درآورده بودند کردند در این بین ملوانان انگلیسی در رایج ساختن این بازی نقش مؤثری ایفا کردند و در سفرهای خود در هر کجا که توقف می‌کردند، درس‌هائی از این بازی به بومیان آن مناطق می‌آموختند. توسعه روزافزون فوتبال در فاصله پنجاه سال نیمه دوم قرن نوزدهم چنان بالا گرفت که در اواخر قرن اکثر کشورهای اروپائی دارای فوتبالی پیشرفته و تیم‌های مختلف شده بودند. ”فرانسه، دانمارک، هلند، بلژیک، آلمان، اتریش، سوئیس، ایتالیا و اسپانیا“ از جمله کشورهائی بودند که در سال‌های حدود ۱۹۰۰ صاحب فوتبالی قابل بحث بوده و رقیبی جدی برای انگلیسی‌ها به شمار می‌رفتند. همگانی شدن ورزش فوتبال که دیگر به‌صورت بازی ملی درآمده و با آغاز بازی‌های المپیک در سال ۱۸۹۶ در آتن می‌رفت تا شکل بین‌المللی به‌خود بگیرد ایجاب می‌کرد که یک هیئت بین‌المللی درباره قوانین و مقررات این بازی مهم که علاوه بر جنبه ورزشی می‌توانست از نظر فرهنگی هم در ایجاد حسن رابطه بین‌الملل سراسر جهان نقش مؤثری بازی کند تصمیم بگیرد. به همین علت در سال ۱۹۰۴ فدراسیون‌های فوتبال هفت کشور ”فرانسه، هلند، بلژیک، سوئیس، اسپانیا، دانمارک و سوئد“ فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا) را تأسیس کردند. اما انگلیسی‌ها که اتحادیه چهارگانه فدراسیون‌های چهار کشور بریتانیائی را معتبرترین و ذی‌صلاح‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در مورد مقررات فوتبال می‌دانستند از عضویت در فیفا سرباز زدند و تا سال ۱۹۴۶ به این امتناع خود ادامه دادند اما در نهایت در سال ۱۹۴۶ عضویت فیفا را پذیرفتند. فدراسیون بین‌المللی فوتبال در سال ۱۹۳۸ در مقررات و قوانین فوتبال تجدیدنظر به‌عمل آورد و قوانین هفده‌گانه‌ای برای بازی فوتبال تصویب کرد. که تاکنون پابرجا مانده و تنها در طول زمان و بنا بر ضرورت‌های غیرقابل اجتناب تغییراتی در آنها ایجاد شده است.
با تاریخچه‌ای که خواندید می‌توان گفت بازی با توپ، ریشه‌ای چندین هزارساله در تاریخ دارد، اما این بازی با نام فوتبال و با مقرراتی مخصوص به‌خود، از سال ۱۸۶۳ متولد گردیده است. و این سالی است که مقررات ”کمبریج انحصاراً“ برای بازی فوتبال، مورد تصویب قرار گرفت. بازی فوتبال از زمان تولدش تا سال ۱۹۳۸ که قوانین هفده‌گانهٔ آن را به شکل امروزی درآورد یعنی در حدود هفتاد و پنج سال دوران تکامل را طی کرد و در این مدت تحولات زیادی در این بازی به‌وجود آمد که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
● مقررات دروازه فوتبال
▪ دروازه‌ای با دو تیر عمودی!
دروازه فوتبال طبق مقررات سال ۱۸۶۳ از دو تیر عمودی با عرض ۵۷/۴ متر بدون تیر افقی تشکیل می‌شد. در سال ۱۸۶۶ عرض دروازه به ۴۹/۵ متر افزایش یافت و طنابی در ارتفاع ۵/۵ متری زمین به دو تیر عمودی بسته شد و در سال ۱۸۷۵ دروازه‌ها به اندازه فعلی خود یعنی ۳۲/۷ متر در ۴۴/۲ متر درآمد. اندازه‌های زمین فوتبال در سال ۱۸۶۳، ۳۵/۱۲۷متر در ۳۴/۹۱ متر تعیین شده بود که در سال ۱۸۹۹ کمی کاهش یافت و در سال ۱۹۳۸ این اندازه‌ها برای بازی‌های بین‌المللی به طول ۱۰۰ تا ۱۱۰ متر و به عرض ۶۴ تا ۷۵ متر تعیین شد. توپ فوتبال مطابق مقررات سال ۱۸۶۳ دارای محیطی بین ۶۸ تا ۷۱ سانتی‌متر و وزنی میان ۳۶۹ تا ۴۵۳ گرم بود که این وزن پس از آنکه در سال ۱۹۰۰ کمی کاهش یافت، مجدداً در سال ۱۹۳۸ به اندازه قبلی مورد تصویب قرار گرفت.
در سال ۱۸۱۷ دروازه‌بان اجازه یافت که برای گرفتن توپ از دست‌هایش استفاده کند. در سال ۱۹۰۱ به دروازه‌بانان خارج از محوطه دروازه اجازه فعالیت داده شد و در سال ۱۹۱۳، دروازه‌بان که می‌توانست تا وسط زمین یعنی تا پشت خط سانتر از دست برای گرفتن توپ استفاده کند به استفاده از دست تنها در محوطه جریمه محدود شد.
و در خارج از محوطه جریمه، مثل دیگر بازیکنان فقط حق داشتند با پا توپ را بزنند. تعداد بازیکنان هر تیم در سال ۱۸۹۹ حداکثر ۱۱ نفر تثبیت شد.
تا سال ۱۸۹۱ چند داور در وسط زمین بازی را قضاوت می‌کردند. در آن سال مقرر شد که تنها یک داور در وسط زمین حضور داشه باشد قوانین مربوط به ”آوانتاژ“ در سال ۱۹۰۳ به رسمیت شناخته شد و در سال ۱۹۱۹، داوران موظف شدند، لباسی به تن کنند که آنان را از بازیکنان مشخص سازد.
سایر مقررات و قوانین بازی فوتبال نیز از سال ۱۸۶۳ تاکنون به‌تدریج، مورد تجدید نظر قرار گرفته و اصلاح شده و یا به‌عبارتی تکامل یافته که ذکر تمامی آنها به‌علت آنکه جنبه‌های فنی و تکنیکی زیادی در آن وجود دارد، از حوصله این بحث خارج است. تنها می‌توان این نکته را یادآور شد که فوتبال ۱۴۰ ساله امروزی معجونی است از فنون، مهارت‌ها، تکنیک‌ها و زیبائی‌ها که بازیکنان خود را غرق در طراوت و قدرت و بیننده‌اش را مالامال از شور و هیجان می‌سازد.
فوتبال امروز جذاب‌ترین رشته ورزشی به شمار می‌آید و تماشاگران زیادی را در سطح جهان به‌خود اختصاص داده است.

منبع: تاریخ، نوشته ژوزف مرسیه تهران قدیم (جعفر شهری)
انگلیسی‌ها در میان ایرانیان (نیس رایت)
تهیه و تنظیم: علی مودت

منبع : مجله‌فوتبال