” جین‌سینگ “

این گیاه در زمره گیاهان بومی مناطق شرقی آسیا و شمال آمریكا به شمار می آید و ریشه آن به عنوان دارویی اساطیری، بیش از هزاران سال است كه در میان مردم كشورهای چین، كره، تایلند، ویتنام، منچوری و نیز در بین سرخپوستان امریكایی مورد مصرف قرار می گیرد.
جین سینگ گیاهی نیرو بخش بوده و در حفظ سلامتی و هماهنگی فعالیت های اساسی و حیاتی بدن نقش به سزایی دارد. این گیاه قرن هاست كه به منظور بهبود عملكرد حافظه، كاهش استرس، درمان ناتوانی، سستی و سایر علائم ناشی از فرسودگی و افزایش سن و همچنین برای افزایش طول عمر افراد مورد استفاده قرار می گیرد.
این گیاه در دوران گذشته از چنان ارزش والایی در شرق برخوردار بود كه به عنوان مثال در چین تنها امپراطوران حق جمع آوری و نگهداری ریشه های آن را داشتند و در دوران های بعد نیز به عنوان جزیی جدایی ناپذیر از وعده غذایی پادشاهان و امپراطوران به منظور افزایش قوای جسمانی، ذهنی، و به عنوان اكسیر جوانی و شادابی جایگاه خود را همچنان حفظ نمود.
جینسینگ را به عنوان یك عامل پیشگیری كننده و نیز ” اعاده كننده و كارا“ به منظور افزایش ظرفیت جسمانی و ذهنی و روانی تأئید كرده و نقش به سزای آن را به منظور كمك در بهبود عوارضی چون ضعف، ناتوانی، از دست دادن تمركز در طول دوره نقاهت مورد توجه قرار داده است. WHO) ۱۹۹۹)
از سایر خواص جینسینگ می توان به موارد زیر اشاره كرد.
۱- گشایش ذهن
۲- افزایش قدرت جسمانی ( نیرومند تر ساختن بدن)
۳- بهبود فعالیت حافظه
۴- افزایش شادابی و نشاط (‌ به عنوان محرك)
۵- افزایش قدرت تحمل و پایداری
۶- از بین بردن استرس ها
۷- مقابله با پیری و فرسودگی ( عوارض ناشی از افزایش سن)
۸- بالا بردن قدرت دفاعی بدن در برابر بیماری ها ( امراض)
۹- تقویت سیستم ایمنی بدن
۱۰- تنظیم سوخت و ساز و متابولیسم بدن
۱۱- جلوگیری از سردرد
۱۲- درمان بیخوابی و بد خوابی
۱۳- كاهش اثرات منفی ناشی از یائسگی ( تأثیرات تعدیل كننده بر عوارض ناشی از یائسگی در خانم ها)
۱۴- بر طرف ساختن یا بهبود مشكلات جنسی در هر دو جنس
۱۵- رفع خستگی، ضعف و بی حالی
۱۶- افزایش قدرت و توان سیستم قلبی و عروقی
۱۷- تنظیم فشار خون ( كاهش دهنده فشار خون در صورت بالا بودن آن و افزایش دهنده فشار خون در صورت پایین بودن آن)
۱۸- تنظیم سطح قند خون بدن ( مشابه بالا)
لازم به ذكر است كه خواص بر شمرده شده قطعاً در ریشه این گیاه وجود دارد و دلیل آن به وجود تركیباتی خاص كه از مهمترین آن ها می توان به دسته ای از تركیبات به نام ginsenoside می توان اشاره كرد كه بعداً مفصلاً به توضیح آن خواهیم پرداخت. باز می گردد هر چه ریشه این گیاه مسن تر شود تجمعginsnoside ها نیز افزایش می یابد و بدین ترتیب با افزایش تدریجی سن گیاه خواص درمانی و دارویی ریشه آن نیز افزایش می یابد.
ریشه جینسینگ می تواند بیشتر از صد ها سال زندگی كند. ولی بتدریج تغییراتی در ساختار آن حاصل می گردد.
این گیاه در حدود سال چهارم از زندگی خود شروع به گل دادن می كند و پس از سپری كردن حدواً ۴ تا ۶ سال از عمر خود، ریشه اش، به بلوغ می رسد جالب این كه اهمیت این گیاهان در چین تا به حدی است كه صادرات بذر این گیاه ممنوع است و از گیاهان تحت حفاظت در این سرزمین به شمار می آیند. همچنین در كشور روسیه كندن گونه هایی وحشی این گیاهان غیر قانونی ست و در صورت تخلف شرایط خاص خود را دارا می باشد.
ریشه این گیاهان از چنان جایگاهی در میان بومیان چینی و درطب سنتی آن دوران بر خوردار بوده اند كه اطبای كهن، از آن به عنوان جزیی لاینفك در همه نسخه های تجویزی خود استفاده می كردند و آن را در درمان هر نوع بیماری مفید می دانستند،این چنین بود كه ریشه های آماده شده این گیاه ( پس از طی مراحل تكمیلی) توسط خود بیمار به منظور بازیابی سلامت گذشته و از دست رفته و یا توسط افراد سالم برای دستیابی و بهره مندی از خواص بی نظیر و شگفت آور این گیاه جویده می شدند.
شواهد بدست آمده حاكی از آن است كه این گیاهان برای از میان بردن آثار ناشی از خستگی و ضعفِ قوای ذهنی و جسمی موارد استفاده فراوانی دارند و نیز برای درمان بیمارانی كه از دردهایی در ناحیه سینه شكایت داشتند ( بیماری های ریوی) نیز پیشنهاد می شوند همچنین این گیاه قادر به از بین بردن تومورها و افزایش طول مدت زندگی افراد می گردد. مطلب قابل ذكر اینكه با وجود تمام آن چه در مورد خواص درمانی این گیاه گفته شد، این دارو عمدتاً نقش حفاظتی و پیشگیری كننده داشته و كمتر به عنوان علاج قطعی و سریع ( فوری) در درمان بیماری ها به كار گرفته می شود و در صورت استفاده مرتب ونسبتاً طولانی مدت قادر به افزایش قوای جسمانی و ذهنی، شادابی و طول عمر می گردد.
جینسینگ در دسته گیاهان همه ساله و دائمی قرار می گیرد. بسیار كند رشد بوده و به سال ها وقت برای بلوغ خود نیازمند است. ریشه ای بزرگ و گوشتی داشته و طول آن بهcm ۷-۵ می رسد. ضخامت ریشه در حدود cm۵/۲-۱ می باشد و بخش اصلی آن حالتی دوكی شكل و معمولاً ۲ شاخه در انتها را به خود می گیرد. معمولاً ریشه چه های كوچكی نیز از اطراف آن به سمت خارج رشد می كنند. ریشه این گیاهان در بین دوران ۳ تا۱۰ سالگی گیاه قابل برداشت است و در صورت گذشت سالیان بسیار دراز به تدریج فرسوده شده و تغییر شكل می دهد و می تواند منفذدار و چوبی شود.
محدوده رنگی در بین ریشه این گیاه از زرد بسیار كم رنگ مایل به سفید تا خرمایی و قهوه ای در انواع آمریكایی آن است. این گیاه به نوبه خود بسیار زیبا و جذاب بوده دارای ساقه ای بر افراشته با ارتفاعی كه می تواند به یك فوت نیز برسد و برگ های سبز رنگ با كناره های مضرس، میوه ای مشابه به تمشك یا شاتوت با تجمع خوشه ای مشابه، به رنگ قرمز روشن در لابلای برگ های نسبتاً پهن و زیبای آن خود نمایی می كند كه همه این ها ظاهری بسیار دوست داشتنی به این گیاه سودمند بخشیده اند. البته تا كنون استفاده عمده تنها از ریشه این گیاه صورت گرفته است و سایر بخش های آن مصارف دارویی ندارند.
اگر چه جینسینگ بیش از ۴۰۰۰ سال است كه مورد استفاده قرار می گیرد و نام آن به عنوان ارزنده ترین و محبوب ترین گیاه در میان نوشته های بدست آمده از ۲۰۰۰ سال پیش در چین قابل رویت می باشد، اولین بار توسط یك گیاه شناس به نام Collinson در سال ۱۷۴۰به جامعه علمی انگلیس شناسانده شد.
گذشته از آن استفاده جینسینگ به صورت مدرن تر از قرن ۱۹ همزمان با ارائه مقاله ای از جانب یك كشیش آغاز شد. او كه به عنوان مبلغی مذهبی پا به سرزمین چین نهاده بود پس از آشنایی با فواید این گیاه اعجاب آور مقاله ای در مورد خواص درمانی آن با عنوان ” شرحی در باره گیاهی تاتاری با عنوان جینسینگ “ منتشر ساخت كه نقش بسزایی را در شناساندن این گیاه به مردمان دیگر كشورها ایفا كرد.
نام جینسینگ به طیف وسیع و نسبتا ًمتمایزی از گونه هایی با ظاهری متفاوت و خواص درمانی نسبتاً گوناگون كه چگونگی پرورش واقلیم زیست آن ها نیز تا حدی با یكدیگر فرق می كند، اطلاق می شود ولی به طور كلی همه این گیاهان در خانواده ای با نام Araliaceae) ) جا می گیرند. حال در اینجا برای آن كه در یابیم كدامیك از این گیاهان را می توان به عنوان جینسینگ حقیقی بر شمرد به ذكر پاره ای از خواص تعدادی از معروفترین انواع این گیاهان می پردازیم.
- جینسینگ آسیایی (panax ginsing): كه معمولاً با نام جینسینگ چینی یا كره ای معروف است. این جینسینگ به عنوان نمونه حقیقی جینسینگ با دارا بودن بیشترین خواص دارویی معرفی شده است. جالب است بدانیم كه نام این جنس به معنای علاج كننده عام یا شفای همه بیماری می باشد. خود این نام به تنهایی در بر گیرنده بسیاری از توضیحات در مورد خواص فراوان و شگفت آور این گیاه است. در واقع هیچ گیاهی را نمی توان یافت كه تا بدین حد به نامش نزدیك شده باشد. این نوع از جینسینگ مرغوبترین و بهترین نوع جینسینگ محسوب شده و كشت آن به صورت سنتی در كره صورت می گیرد. این گیاه به علت خواص و توان درمانی بالایی كه دارد بسیار مورد توجه است و علاوه بر كره در كشورهای دیگری از جمله چین، ژاپن، و بسیاری دیگر از كشورهای آسیایی قابل پرورش و كشت می باشد.
مطلب دیگر اینكه ریشه این گیاه با نام جین – چن (jin-chen) در میان بومیان چینی معروف است كه این واژه به معنای آدم نما ( شبیه آدم) بوده و وجه تسمیه آن به علت شباهت خاص شكل ظاهری ریشه این گیاهان با هیأت یك انسان است.
- جینسینگ آمریكایی (panax quinquefolius) : این گیاه نسبت به مشابه چینی خود كوچكتر است و در بخش های شمالی آمریكا رشد می كند. جینسینگ آمریكایی توسط سرخپوستان ( مردمان بومی آن مناطق) به منظور درمان بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد. این گیاه دارای لعاب ( شیره ای ) مشابه شیره گیاه شیرین بیان می باشد كه علاوه بر مواد شیرین موجود در آن برخی مواقع با مقادیری مواد تلخ و نیز انواعی از تركیبات معطر همراه می باشد. این شیره می تواند بوی ملایمی داشته باشد یا اصلاً بویی نداشته یاشد. موضوع قابل ذكر دیگر در مورد این گیاه آن است كه این گیاه با استقبال بسیار خوبی در آسیا مواجه شده به طوریكه امروزه بیش از ۸۵% جینسینگ كشت داده شده در آمریكا به بازارهای آسیایی صادر می گردند. جالب است بدانیدكه هر بوته از این ریشه ها در سال ۱۷۴۸ به ازای ا دلار در آمریكا و ۵ دلار در چین بفروش می رسیده ، كه این خود بیان كننده ارزش بسیار زیادی است كه بازرگانان چینی برای این گیاه قایل می شدند. اخیراًً كشت این گیاه به صورت انبوه در كانادا نیز رواج یافته است.- جینسینگ ژاپنی ( panax japonicus) : این نوع جینسینگ از نظر محتویات فعال مشابه جینسینگ چینی بوده و لی با میزانی بسیار كمتر.
- جینسینگ سیبری (Eleutherococcus senticosus)ً: این نوع جینسینگ را نمی توان در رده جینسینگ حقیقی به حساب آورد. این نوع از جینسینگ به عنوان جینسینگ ارزان قیمت و با كیفیت دارویی پایین به فروش می رسد.
- سَنچی جینسینگ(۱)(panax notoginseng) یا (panax pseudo ginseng) : این نوع جینسینگ، كاذب نیز خوانده می شود و كاملاً با (panax ginseng) كه همان جینسینگ چینی است از نظر قدرت عمل فواید دارویی و درمانی و از نظر موارد استفاده متفاوت است. از جمله موارد درمانی كه از این گیاه استفاده می شود، می توان به موقف كردن خونریزی و تسكین درد اشاره كرد.
- جینسینگ هیمالیایی (panax pseudoginseng subspecies himalaicus) : خواص درمانی و دارویی این نوع جینسینگ در مقایسه با (panax ginseng) بسیار كمتر بوده و هیمالیایی ها از آن در درمان كم اشتهایی و موارد سؤهاضمه بهره می گیرند.
- دارف جینسینگ(۲) (panax trifolius) : از انواع نادر جینسینگ آمریكایی به شمار می آید و سرخپوستان آمریكایی معمولاً از آن در درمان سردرد، سرفه، سوء هاضمه و ... بهره می گیرند.
بررسی های شیمیایی و داروشناسی بر روی این گیاه نشان داده است كه جزء اصلی و ماده شیمیایی فعال در
Panax ginseng ، ماده ای با عنوان جینسینو ساید است.
ریشه این گیاهان حاوی ۲ تا ۳ درصد از این مواد می باشد و تا كنون حدود ۳۰ نوع مختلف آن از ریشه این گیاهان تخلیص شده و مورد بررسی قرار گرفته است. قابل ذكر آن كه فعالیت دارویی هریك از این جینسینوسایدها می تواند به تنهایی در تفبل با جینسینوساید دیگر قرار بگیرد.( به صورت مخالف هم عمل كنند)
برای مثال، دو جینسینوساید Rb۱ و Rg۱ را می توان مورد بررسی قرار داد: یكی از آن ها به عنوان عامل بازدارنده و دیگری در نقش عاملی فعال ساز بر سیستم عصبی تاثیرگذار می باشند. چنین تاثیرات متمایز و متقابلی می تواند موجب فراهم آوردن خواص خارق العاده و گوناگون دارویی و درمانی در گیاه جینسینگ باشد؛ خواصی كه در تنظیم و ایجاد هماهنگی در ارگان های مختلف بدن می توانند نقش موثری داشته باشند.
” پنسین “ نیز تركیب دیگری است كه در جینسینگ یافت شده و موجب كاهش قند خون می شود و تركیبی مشابه انسولین دارد.
سالیسیلات اسید و انیلیك اسید موجود در جینسینگ عامل خواص آنتی اكسیدان در این گیاه بوده و می توان از آن برای مقابله با فرسودگی سود جست.
علاوه بر آن چه ذكر شد، جینسینگ دارای تركیباتی مشابه هورمون ها و پایین آورنده های كلسترول خون است. ریشه این گیاه می تواند موجب اتساع عروق گشته و خواصی چون ضد افسردگی و ضد اضطراب را به دنبال داشته باشد.
عصاره جینسینگ و جینسینوساید های موجود در آن موجب افزایش قدرت حافظه و یادگیری شده و نیروی جسمانی را بالا می برد. مصرف این گیاه، باعث مقاومت در برابر بیماری ها و عفونت ها شده و افزایش متابولیسم و كاهش تری گلیسریدها را در صورت بالا بودن HDL خون به دنبال دارد.
تركیبات استروییدی موجود در جینسینگ همچون (Panaxtriol) شباهت زیادی با استرویید های آنابولیك طبیعی بدن داشته و از این رو مصرف این گیاه را برای قهرمانان و ورزشكاران ( بدنسازی) ایده آل می سازد.
بهتر است مصرف این گیاه در طول دوران بارداری متوقف شود.
اخیرا كشف شده است كه ژرمانیوم موجود در ریشه جینسینگ دارای اثرات قوی دی هیدروژنی است و از این روبرای فعالیت های اصلی بدن و ارگان های آن مثل كبد، مفید می باشد.
میزان مورد استفاده : ۱ الی ۵ گرم از ریشه جینسینگ به صورت روزانه برای بیش از ماه توصیه می شود.
تا كنون عوارض جانبی شناخته شده ای برای مصرف این چنینی این گیاه گزارش نشده است.
●طریقه مصرف جینسینگ :
ریشه خشك شده این گیاه سال هاست كه مورد استفاده خوراكی افراد قرار می گیرد. این ریشه خشك شده
می تواند به تنهایی به صورت دم كرده ( جوشانده و چای ) یا به عنوان بخشی از یك نوشیدنی دم شده گیاهی همراه با سایر گیاهان و یا حتی به صورت افزودنی به سوپ یا به شكل قرص مورد مصرف قرار بگیرد. اما رایج ترین شكل استفاده از آن، به صورت دم كرده و چای یا به صورت عصاره ( شیره ) می باشد.
هم چنین ریشه خشك شده این گیاه می تواند به تنهایی یا همراه با سایر مواد غذایی چون عسل، مورد استفاده
قرار گیرد. پودر ریشه این گیاه را می توان به سایر غذاها اضافه كرده یا به صورت كپسول هایی درآورد و در طول روز از آن ها استفاده كرد.
●تهیه چای جینسینگ:
برای تهیه چای جینسینگ، میزان مناسبی آب را بجوشانید و ترجیحا این كار را در ظروف غیر فلزی همچون قوری های لعابی یا چینی انجام دهید. مقداری از ریشه خشك شده را به آن اضافه كنید ( در حدود ۳-۱ گرم ) سپس شعله را كم كرده و اجازه دهید تا به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه بجوشد. در صورت تمایل می توانید بیشتر از این مدت نیز آن را بجوشانید تا جایی كه آب به نصف مقدار اولیه اش برسد.
حال صبر كنید تا چای كمی سرد شده و دمای آن به دمای اتاق برسد. ( این توصیه ای است كه در طب سنتی چین به آن اشاره شده و پیشنهاد شده است كه چای با حرارت ولرم و ملایم نوشیده شود) بهتر است كه در روز، ۱ یا ۲ فنجان از این چای بنوشید. چای را می توان برای هفته ها در یخچال نگهداری كرد و برای استفاده مجدد، بر روی گاز یا ماكروویو به حرارت مطلوب رساند.
ریشه ها را می توان به صورت قطعه قطعه استفاده كرد. توجه شود كه ریشه ها در هنگام تهیه چای و نیز تا پایان مرحله خنك شدن باید در داخل قوری باقی بمانند.
روش دم كردن ریشه كمك می كند تا ریشه نرم و قابل استفاده شود. علاوه بر این می توان با قرار دادن تعدادی از آن ها در ماكروویو نرم و قابل برش شان كرد. دقت كنید كه ریشه ها هنگام گرم كردن، نسوزند. می توانید آن ها را به تنهایی یا همراه عسل میل كنید.
میزان ۱ تا ۲ گرم پودر جینسینگ خالص و مرغوب ( با كیفیت عالی ) در روز توصیه شده است. یا این كه قطعه ای از ریشه آن را به اندازه یك سكه، مورد استفاده قرار دهید.
سرخپوستان در هنگام طی مسافت های طولانی، این ریشه ها را برای رفع گرسنگی می جوند و به این ترتیب از خواص سرشار آن نیز بهره مند می شوند.
معمولا توصیه می شود كه از خود ریشه جینسینگ یا شیره آن به جای خریداری كپسول یا چای های بسته بندی شده آن استفاده شود چرا كه خریداری ریشه تضمین بر كیفیت چیزی است كه در اختیار دارید در صورتی كه بسیاری از كپسول های جینسینگی كه اكنون در بازار یافت می شوند حاوی جینسینگ خالص نبوده و حتی ممكن است مقادیر بسیار نا چیزی جینسینگ داشته باشند. همچنین آن دسته از كپسول هایی هم كه با اطمینان حاوی جینسینگ هستند معمولادر دسته ای جای می گیرند كه در تهیه آن ها از ریشه چه ها و ریشه های جوان استفاده شده است و بنابراین خواص چندانی نخواهند داشت. همچنین عصاره جینسینگ نیز از موارد بسیار متداول كاربردی آن در چین می باشد كه در تهیه آن از كل ریشه به جای جداسازی بخش ها ویا تركیبات خاصی ازآن مورد استفاده قرار می گیرد ( در واقع همه تركیبات كل ریشه در عصاره آن نیز یافت می شود).
این عصاره بصورت چكیده ای كامل در مقابل آن چیزی است كه غربیان معمولاً از تقطیر و عرق گیری گیاهان دارویی به دست می آورند و بسیار كاراتر می باشد، چرا كه با عملیات تقطیر و به نحوی خالص سازی و حذف برخی تركیبات كه ممكن است ناشناخته بوده و در نحوه عمل سایر تركیبات نقش داشته باشند تا حدی از خواص اصلی گیاه كاسته خواهد شد در صورتی كه در این جا این شیره و عصاره حاوی همه تركیبات موجود در ریشه اصلی بوده و بنابراین قادر است تا با بهترین توان، عمكردهای خود را به انجام برساند.
●تفاوت جینسینگ قرمز و سفید:
در هنگام برداشت جینسینگ به طور طبیعی سفید رنگ بوده و بر اساس اعمال روش های بعدی كه در طی آن جینسینگ خشك می شود، رنگ بعدی آن حاصل می گردد.
در دوران باستان جینسینگ قرمز به جینسینگی اطلاق می شد كه پس از عملیات خشك شدن در برابر نور آفتاب به دست می آمد. ولی در دوران مدرن جینسینگ قرمز معمولاً طی پروسه بخار دادن كه تأثیر مشابه ای را بر روی رنگ آن می گذارد حاصل می شود. در هر دو صورت این تغییر رنگ در نتیجه كاراملیزه شدن قندهای موجود در ریشه این گیاه اتفاق می افتد. به نظر می آید كه تفاوت چندانی میان ریشه خشك شده در آفتاب یا بخار داده شده جینسینگ ( جینسینگ قرمز) با ریشه معمولی جوشانده شده آن ( جینسینگ سفید) در خواص، وجود نداشته باشد.
●چند نكته:
جینسینو ساید با نام علمی Saponins Tri pterpenoid و در برخی مواقع نیز با نام panaxoside در ریشه جینسینگ شناخته می شود.
- Saponin ها دارای خواص دیگری چون تب بر بودن، ضد تشنج بودن و تنظیم قند و كلسترول خون را نیز دارا می باشند.
- ریشه های جینسینگ فقط در فصل پاییز جمع آوری می شوند چرا كه فقط دراین حالت است كه می توانند حالت گوشتی و ظاهر مناسب و مطبوع خود را حتی پس از خشك شدن نیز حفظ كنند.

پی نوشت:
۱- Sanchi ginseng
۲- Dwarf ginseng
۳- ginsenosides