سیب، محبوب همگان

گیاه سیب (Malus domestica) از اعضای زیرخانواده پوموییده و تیره گل سرخ است. گلابی، به و ازگیل نیز همانند سیب در همین تیره قرار می گیرند. جنس مالوس دست كم دارای ۱۵ گونه اصلی است اما تردیدهایی درباره تعداد گونه های این جنس وجود دارد و در برخی از رده بندی ها شمار گونه های آن به ۳۳ گونه بالغ می شود. لینه برای نخستین بار سیب را Pyrus malus نامید، اما در دهه ۱۸۰۰ نام علمی آن به M.communis و M. pumila تغییر یافت. سرانجام در ۱۹۸۴ نام علمی M.domestica برای سیب باغی برگزیده شد. گونه موردنظر به طور وحشی در طبیعت وجود ندارد و در واقع از طریق دو رگ گیری به دست آمده است. براساس بررسی های بیوشیمیایی گلكوزیدهای موجود در سیب باغی تنها در چهارگونه M.floribunda، M.sargenti، M.sieboldii و M.zumi یافت می شوند و از این رو به نظر می رسد كه گونه های مذكور، والدین وحشی سیب باغی هستند. هم اكنون ارقام بسیار زیادی از انواع سیب وجود دارد كه سویه های بسیاری از آنها حاصل می شود. از بین انواع سیب می توان به واریته های سیب سرخ، سیب طلایی، سیب مكینتاش، سیب امپراتور و... اشاره كرد.
غرب تركیه و جنوب غربی روسیه واقع در آسیای صغیر جایی است كه تنوع گونه های جنس مالوس در آنها بیش از هر جای دیگری است. به احتمال بسیار سیب و سایر اعضای زیر خانواده پوموییده نخستین بار در همین نواحی كاشته شدند و سپس از آن جا به سرتاسر اروپا انتشار یافتند. كیفیت محصول سیب طی هزاران سال و از طریق اصلاح نژاد به طور چشمگیری بهبود یافته است. اسكندر كبیر در سال ۳۰۰ پیش از میلاد برای اولین بار گیاه سیب را در آسیای صغیر دید و آن را با خود به یونان برد. كریستوف كلمب نیز در ۱۴۹۰ این گیاه را به آمریكای شمالی و مبلغان مذهبی در دهه ۱۸۰۰ آن را به ایالات متحده رساندند. سرانجام در اواسط دهه ۱۹۰۰ با آغاز پروژه آبیاری محصولات زراعی در ایالت واشنگتن، تحول بزرگی در صنعت پرورش سیب به وجود آمد.
●توصیف گیاه‌شناسی
سیب گیاهی به شكل درختچه یا درخت كوتاه با شاخه های بدون تیغ و برگ های ساده، تخم مرغی با لبه دالبر و راس تیز و كوتاه است كه در سطح زیرین برهنه و بدون كرك و در سطح رویی كرك دار است. گوشوارك ها در مدت كوتاهی می افتند. گل آذین دیهیمی و كم گل است. كاسه گل كرك دار و گلبرگ ها بیضی شكل با ناخنك دراز و به رنگ صورتی اند. تعداد گلبرگ ها پنج تا است و پرچم نیز بین ۵۰ ـ ۲۰ عددند. تخمدان پنج خانه است. میوه، گرد و كروی دارای درون بر سخت و غشایی است و در هر یك از خانه هایش دو عدد دانه به وجود می آید. این گیاه با واریته های بسیار متعدد در اكثر نقاط ایران كاشته می شود، اما انواع وحشی آن در استان های گیلان، مازندران، آذربایجان، كردستان، كرمانشاه، لرستان و فارس به طور خودرو می رویند.
●موارد مصرف
میوه سیب از زمره پرطرفدارترین و خوشمزه ترین میوه های جهان است. میوه های سیب را یا همان طور تازه یا به شكل آب سیب، كمپوت، مربا، ژله، پای، كرم میوه، مارمالاد، سركه، شراب سیب و... استفاده می كنند. میوه سیب سرشار از اسید های آلی، اسید مالیك، اسید گالیك و مقادیر زیادی نمك های پتاس و سدیم است. گلیكوزیدهای سیانوژنیك موجود در دانه سیب از طریق هیدرولیز به اسید هیدروسیانیك تبدیل می شود. این اسید مانع فعالیت سینوكرام اكسیداز، مرحله نهایی فسفوریلاسیون اكسیداتیو می شود و از این رو باعث بروز خفگی در سطح سلول می شود. مقادیر زیاد این ماده باعث اسپاسم، مشكلات تنٿسی و نهایتاً مرگ می شود. آمیگدالین فراوان ترین ماده شیمیایی اعضای خانواده گل سرخ است و در دانه سیب و گلابی و همچنین در برگ، پوست و هسته میوه های هسته دار به وفور وجود دارد. از این رو اگر كسی یك ففنجان پر از دانه سیب را بخورد، خواهد مرد. آمیگدالین همچنین باعث بروز نواقص جنینی و اختلال در زایمان یا تولد است.
گیاه سیب دارای خواص پزشكی بسیاری است. بیشتر اسیدها و نمك های ارزشمند میوه سیب، درست در زیر پوست آن تجمع یافته اند از این رو توصیه می شود كه سیب با پوست خورده شود. خواص درمانی سیب عمدتاً به اسیدمالیك و تارتاریك موجود در آن مربوط می شود. اسیدهای موجود در سیب باعث زود هضم بودن آن شده اند. پوست تنه و پوست ریشه سیب به خاطر داشتن ٿلوریدزین و كوئرستین بسیار تلخ است. سرخ پوستان ایالت واشنگتن با خیساندن پوست تنه سیب محلولی تهیه می كنند كه از آن برای درمان اسهال استفاده می شود. بررسی های كلینیكی نشان داده كه آب سیب در نوزادان و كودكان باعث بروز اسهال می شود.
پوست و ریشه سیب دارای خاصیت ضدباكتریایی است.
خاصیت ضدباكتریایی پوست و ریشه عمدتاً به خاطر وجود فلوریدزین در آنهاست. خوردن یك سیب رسیده پیش از خواب بهترین درمان برای یبوست است. البته خوردن سیب ترش در این خصوص نتایج بهتری را به همراه دارد. در برخی موارد نیز، سیب یكی از بهترین شیوه های درمان بی خوابی است. یك مثل قدیمی انگلیسی می گوید: «اگر پیش از خواب یك سیب بخورید، پزشكان مجبور می شوند كه نانشان را گدایی كنند.» در گذشته های دور از سیب پوسیده ضمادی تهیه می كردند كه آن را در درمان چشم درد مٿید می دانستند. امروزه نیز در برخی از نواحی روستایی استفاده از چنین ضمادی هنوز هم رایج است.
●وضعیت تولید در جهان
سالانه ۵۶۹۷۱۰۰۰ هزار تن سیب در سرتاسر جهان تولید می شود كه چین با تولید ۱۹۴۹۰ هزار تن بزرگترین تولیدكننده آن به شمار می آید و پس از آن به ترتیب، ایالات متحده، تركیه، ایتالیا، آلمان، فرانسه، ایران، لهستان، آرژانتین و هند مقام های دوم تا دهم را به خود اختصاص می دهند. تولید سالانه سیب در ایران به ۱۹۴۴ هزار تن بالغ می شود.
●سیب در اسطوره ها و افسانه ها
ردپای سیب را به فراوانی می توان در اسطوره های یونانی رومی و سایر نقاط دنیا مشاهده كرد. سیب در بیشتر اٿسانه ها نماد جاودانگی یا تناسخ است. در افسانه ها سیب غذای محبوب خدایان و الهه هاست و به عنوان پاداش كارهای نیك به انسان هدیه می شود. سیب همچنین نماد پادشاه آرتور است كه برای دستیابی به زندگی جاودانه، توسط خدایان به سرزمین سیب برده شد. درختان سیب در بیشتر استان ها محور جهان یا كانون زندگی هستند. در یك افسانه رومی، فرشته مگدالینا درحالی پدیدار می شود كه روی درخت سیبی نشسته است كه شاخه های آن به آسمان و ریشه هایش به ته اقیانوس ها می رسد. از آن جایی كه میوه سیب پنج پارچه ای است در یك برش عرضی پنج قسمتی بودن آن معلوم می شود و این خود نماد برخی از مذاهب به شمار می آید. در جشن عروسی كولی ها سیبی از وسط به دو نیم می شود و عروس و داماد هركدام، یك نیمه از آن را می خورند و بدین ترتیب شریك عشقی هم می شوند. به خاطر ارتباط بین خدایان و جادو، در برخی از مناسك سیب را التیام بخش، شفادهنده و باعث ارتباط ذهنی می دانند. طبق چنین باورهایی اگر نام كسی كه دچار تب شده روی سیب حك شود، بهبود می یابد و چنانچه ورد «ساتور، آریپو، لتنت روتاس» روی سیبی نوشته شود و زن حامله، سه روز متوالی آن را بخورد جنین اش سقط می شود. طبق افسانه دیگری اگر كسی در جشن هالوون یك سیب بخورد می تواند آینده اش را در خواب ببیند.
●شرایط رشد و نگهداری
بهترین خاك برای پرورش سیب عبارت است از: خاك عمیق، به خوبی زهكشی شده، آهكی و با PH بین ۷-۶. گیاه سیب نسبت به بیشتر شرایط آب و هوایی مقاوم است اما اقلیم های نسبتاً سرد را ترجیح می دهد. با این وجود به یك دوره ۱۸۰ - ۱۲۰ روزه بدون سرما برای تولید میوه مرغوب نیاز دارد.
بهترین میوه تحت شرایط روزهای گرم، شب های خنك و نور زیاد به وجود می آید. از آن جایی كه گل های سیب دیر شكوفا می شوند، این گیاه در مقایسه با سایر درختان میوه كمتر در معرض خطر سرمازدگی قرار می گیرد. میوه های سیب توسط دست چیده می شوند و برای جلوگیری از ضربه دیدن به دقت در جعبه های مخصوص میوه ریخته می شوند. میوه ها پس از دست چین شدن، دسته بندی و بسته بندی و سپس روانه بازار یا انبار می شوند. سیب از معدود میوه هایی است كه انبارسازی های طولانی مدت را تحمل می كند و كیفیت خود را از دست نمی دهد.
●درصد از میزان توصیه شده در روز
ویتامین A ۱‎/۸
تیامین ۲‎/۱
ریبوفلاوین ۱‎/۲
نیاسین ۰‎/۶
ویتامین C ۱۶
كلسیم ۰‎/۹
فسفر ۱‎/۲
آهن ۳
پتاسیم ۲‎/۳

طاهره رنجبر