قضا و کفاره روزه

●روزه قضا
اگر كسی روزه را در وقت آن نگیرد, باید روز دیگری , به جای آن روزه بگیرد, پس روزه ای كه بعد از وقت آن , به جا آورده می شود, <روزهء قضا> نام دارد.
●كفاره روزه
كفّاره , همان جریمه ای است كه برای باطل كردن روزه معین شده است و عبارت است از:
-- آزاد كردن یك بَرده
-- دو ماه روزه گرفتن كه سی و یك روز آن باید پی در پی باشد
-- سیر كردن شصت فقیر, یا دادن یك مُدّ طعام به هر یك از آن ها.
كسی كه كفّاره بر او واجب شود, باید یكی از این سه را انجام دهد و چون امروزه <برده > به معنای فقهیِ آن یافت نمی شود, مورد دوّم یا سوم را انجام می دهد, و اگر هیچ یك از اینها برایش مقدور نیست هر مقدار كه می تواند باید به فقیر طعام بدهد و اگر اصلاً نتواند طعام بدهد, باید استغفار كند.(۱)
در این موارد به جا آوردن قضای روزه واجب است ولی كفّاره ندارد:
۱- روزه دار عمداً قی كند.
۲- در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند و با حال جنابت , یك یا چند روز روزه بگیرد.
۳- در ماه رمضان , بدون اینكه تحقیق كند صبح شده یا نه ؟ كاری كند كه روزه را باطل می كند, مثلاً آب بخورد, و بعداً معلوم شود صبح بوده است .
۴- كسی بگوید صبح نشده و روزه دار به گفتهء او, كاری كند كه روزه را باطل می كند, و بعداً معلوم شود صبح بوده است .(۲)
۵- روزه هایی كه به واسطه سفر باطل شده است .(۳)
۶- روزه های ایام حیض و نفاس بانوان .(۴)
۷- بر اثر ندانستن مسأله , مبطلی انجام داده ولی نمی توانسته مسأله را یاد بگیرد, یا اصلاً ملتفت نبوده .(۵
-- اگر عمداً روزهء رمضان را نگیرد, یا عمداً آن را باطل كند, قضا و كفاره واجب می شود.(۶)
مواردی كه فقط باید برای هر یك روز یك مد طعام به فقیر داده شود:
۱- به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد و مرض او تا سال بعد طول بكشد و اگر چنانچه مرض او تا چندین سال طول بكشد قضای سال آخر را باید به جا آورد و سالهای گذشته را برای هر یك روز یك مد طعام به فقیر بدهد(۷)
۲- كسی كه به واسطهء پیری , روزه گرفتن برایش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمی تواند قضای آن را به جا آورد.(۸)
۳- مرضی دارد كه زیاد تشنه می شود و روزه گرفتن برایش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمی تواند قضای آن را به جا آورد(۹).
مواردی كه باید قضای روزه را به جا آورد و برای هر یك روزه یك مد طعام به فقیر بدهد:
۱- به واسطه عذری ; مثلاً سفر روزه نگرفته و بعد از ماه رمضان عذر برطرف شده و تا رمضان سال بعد عمداًقضای آن را به جا نیاورده است .(۱۰)
۲- به واسطه عذری روزه نگرفته و بعد از رمضان عذر او برطرف شده و تا چند سال قضا آن را تأخیر انداخته (قضا و یك كفاره ۱۰سیری ), كفاره تكرار نمی شود.(۱۱)
۳- موقعی كه عذر دارد, تصمیم او بر این است كه بعد از برطرف شدن عذر, قضا روزه را به جا آورده و عذر برطرف شد و پیش از آن كه قضا كند درتنگی وقت عذری برایش پیدا شود, قضا آن واجب و یك مد طعام احتیاط واجب است(۱۲) .
۴- در قضا روزه كوتاهی كند و وقت تنگ شود و در تنگی وقت عذری برایش پیش آید.(۱۳)
۵- مرضی دارد كه زیاد تشنه می شود و روزه گرفتن برایش مشقت دارد ; اضافه بر یك مد طعام , بنابر احتیاط واجب (قضای آن را هم به جا آورد.(۱۴)
۶- زنی كه زائیدن او نزدیك است و روزه برای حملش ضرر دارد و نمی تواند روزه بگیرید.(۱۵)
۷- زنی كه زاییدن او نزدیك است و روزه برای خودش ضرر دارد و نمی تواند روزه بگیرد قضای آن را باید به ت جاآورد و بنابر احتیاط واجب برای هر یك روز, یك مد طعام به فقیر بدهد.(۱۶
۸- زنی كه بچه شیر می دهد و شیر او كم است و روزه برای بچه ای كه شیر می دهد ضرر دارد(۱۷).
۹- زنی كه بچه شیر می دهد و شیر او كم است و روزه برای خودش ضرر دارد, قضای روزه را باید به جا آورد وأبنابر احتیاط واجب برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد.(۱۸)
۱۰- به واسطهء عذری , غیر مرض مانند مسافرت , روزهء رمضان را نگیرد و عذر او تا رمضان سال بعد طول بكشد,حقضا آن را باید به جا آورد و احتیاط مستحب آنست كه برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد.(۱۹)
●احكام قضا و كفاره روزه
۱- لازم نیست قضای روزه را فوراً به جا آورد, ولی بنابر احتیاط واجب باید تا رمضان سال بعد انجام دهد.(۱)
۲- اگر چند ماه رمضان روزهء قضا دارد, هر كدام را اوّل بگیرد اشكال ندارد, ولی اگر وقت قضای روزهء آخرین ماه رمضان تنگ است ; مثلاً ده روز از رمضان آخر, قضا دارد و ده رور به رمضان مانده است , باید اوّل قضای آن را بگیرد.(۲)
۳- انسان نباید در انجام كفاره كوتاهی كند, ولی لازم نیست , فوراً آن را انجام دهد.(۳)
۴- اگر كفّاره بر انسان واجب شود, چند سال بر آن بگذرد و به جا نیاورد, چیزی بر آن اضافه نمی شود.(۴)
۵- اگر روزهء خود را با كار حرامی ; مانند استمنا باطل كند, بنابر احتیاط واجب كفّارهء جمع لازم می شود; یعنی باید یك برده آزاد كند و دو ماه روزه بگیرد و به شصت فقیر طعام بدهد; اگر هر سه برایش ممكن نیست , هر كدام از آن ها را كه می تواند باید انجام دهد.(۵)
۶- كسی كه قضای روزهء رمضان را گرفته , اگر بعد از ظهر عمداً آن را باطل كند, باید به ده فقیر هر كدام یك مدّ طعام بدهد. و اگر نمی تواند طعام بدهد, بنابر احتیاط واجب باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.(۶)
●استفتاء
س ـ كسانی كه نماز و روزه شان شكسته است و همیشه سر كارند, به جز تعطیلات , پس باید روزه های قضا شده را چگونه و كِی به جا آورند؟
ج ـ باید در طول سال قضا نمایند, علی الاحوط.(۷)
س ـ زنی مدتهاست كه یا حامله است و یا بچه شیر می دهد و در ماه رمضان نمی تواند روزه بگیرد, تكلیفش در مورد قضای روزه چگونه است ؟ ج ـ وجوب قضا ساقط نیست .(۸)
در این موارد نه قضا واجب است و نه كفّاره :۱ روزه های ایّام كفر برای تازه مسلمان ; یعنی اگر كافری مسلمان شود قضای روزه های گذشته واجب نیست .(۹)
۲- كسی كه به واسطهء پیری نمی تواند روزه بگیرد و بعد از رمضان هم نمی تواند قضای آن را انجام دهد. ولی اگرثروزه گرفتن برایش دشوار است , باید برای هر روز, یك مُدّ طعام به فقیر بدهد.(۱۰)
روزهء قضای پدر و مادر پس از مرگ پدر, پسر بزرگ او باید نمازها و روزه های قضا شدهء او را به جا آورد و احتیاط مستحب است قضای نماز و روزه های مادر را هم به جا آورد.(۱۱)

۱- توضیح المسائل , م ۱۶۶۰ ،۱۶۶۱
۲- توضیح المسائل , م ۱۶۸۸
۳- تحریرالوسیله , ج ۱ ص ۲۹۸ م ۴
۴- العروهٔالوثقی , ج ۲ ص ۳۹۰ م ۳
۵- همان , م ۱۶۵۹
۶- همان , م ۱۶۵۸و ۱۷۱۰
۷- توضیح المسائل , م ۱۷۰۳و ۱۷۰۷
۸- توضیح المسائل , م ۱۷۲۶
۹- توضیح المسائل , م ۱۷۲۷
۱۰- توضیح المسائل , م ۱۷۰۵
۱۱- توضیح المسائل , م ۱۷۰۹
۱۲- توضیح المسائل , م ۱۷۰۶
۱۳- توضیح المسائل , م ۱۷۰۶
۱۴- توضیح المسائل , م ۱۷۲۷
۱۵- توضیح المسائل , م ۱۷۲۸
۱۶- توضیح المسائل , م ۱۷۲۸
۱۷- توضیح المسائل , م ۱۷۲۹
۱۸- توضیح المسائل , م ۱۷۲۹
۱۹- توضیح المسائل , م ۱۷۰۳
۱- العروهٔالوثقی , ج ۲ ص ۲۳۰ م ۷و تحریر الوسیله , ج ۱ ص ۲۹۸ م ۴
۲- توضیح المسائل , م ۱۶۹۸
۳- توضیح المسائل , م ۱۶۸۴
۴- توضیح المسائل , م ۱۶۸۵
۵- توضیح المسائل , م ۱۶۶۵
۶- توضیح المسائل , م ۱۶۸۷
۷- استفتاآت , ج ۱ ص ۳۳۱ س ۸۴
۸- همان , ص ۳۳۲ س ۸۷
۹- توضیح المسائل , م ۱۶۹۵
۱۰- توضیح المسائل , م ۱۷۲۵ ،۱۷۲۶
۱۱- این بحث به تفصیل در درس ۳۳گذشت .

منبع : معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم