بوی بد دهان

هالیتوز از واژه halitus به معنای بازدم ریشه گرفته است و عبارت از نفس بدبو ، زننده یا ناپسندی است که از حفره دهان یا بینی خارج می‌شود و به آن fetor oris یا fetor ex ore نیز می‌گویند. به عبارتی به هر بوی بدی که از حفره دهان یا بینی بیرون آید صرف نظر از آنکه منشا آن در همین حفره باشد یا از سایر نقاط بدن منشا گیرد، هالیتوز گفته می‌شود. به علت عدم وجود معادل فارسی که تعریف هالیتوز را به صورت بدبویی غیر طبیعی دهان و بینی در یک کلمه بگنجاند از همان کلمه استفاده شده است.
● مقدمه
هالیتوز یا بدبویی دهان یک شکایت شایع در بین بیماران مراجعه کننده به مطب متخصصین داخلی و گوش و حلق و بینی ، دندانپزشکان و پزشکان عمومی می‌باشد. اکثر بیماران بدون گرفتن نتیجه خاصی ، از مراکز درمانی خارج می‌شوند و گاه این پدیده باعث بروز مسایل جدی در خود و خانواده آنها می‌گردد. هالیتوز مشکلی شایع است و گفته می‌شود که می‌تواند بطور متناوب اکثر افراد بالغ را دچار کند.
● اهمیت بررسی هالیتوز
▪ با آزار دیگران به صورت یک مانع در برخوردهای اجتماعی عمل می‌کند و باعث کاهش کارایی فرد می‌شود.
▪ فردی که از بوی بد دهان خود آگاه است ممکن است بگونه‌ای نسبت به پاکی دهان دچار وسواس شود که با کارایی وی مداخله کند.
▪ هالیتوز نشانه‌ای از یک وضعیت غیر طبیعی است که نیاز به تشخیص و درمان دارد.
● عوامل موثر در ایجاد هالیتوز
همیشه نمی‌توان علتی برای هالیتوز یافت و معمولا نیز چنین است. این امر به علت تنوع علل آن و اندک بودن بررسیهای انجام شده است. هنگام برخورد با بیمار شاکی از هالیتوز باید سه گروه اتیولوژیک را در نظر داشت :
۱) گروه غیر پاتولوژیک
۲) گروه پاتولوژیک
۳) گروه با منشا روانی. اینها عمده‌ترین دلایل بروز هالیتوز هستند.
● بررسی آزمایشگاهی هالیتوز
با وجود چنین شیوع و اهمیتی بررسیهای انجام شده روی آن اندک است. اندک بودن بررسیهای انجام شده عمدتا به علت مشکل اندازه گیری علمی هالیتوز است. از سوی دیگر شرکتهای بزرگ سازنده وسایل بهداشت دهان که قاعدتا باید چنین تحقیقاتی را پشتیبانی مالی کنند، غالبا فقط مایل به پشتیبانی از تحقیقاتی هستند که محصولات آنها را بررسی کرده و فروش تجاری داشته باشد. در یک بررسی که در ژاپن به روی دانشجویان زن بهداشت دندان انجام شده ، نیمی از آنان معتقد بوده‌اند که گاهی اوقات هالیتوز دارند.
‌اندازه گیری بوی بد دهان را عواملی چون پیچیدگی انواع مولکولهای گازی ، مشکلات نمونه گیری ، تغییرات بوی بد دهان با زمان و عدم توافق درباره استانداردهای مرجع ، مشکل کرده است. از آنجا که هالیتوز یک محرک بویایی است، شاید منطقی ترین روش اندازه گیری ، استفاده از داوری انسان به کمک حس بویایی به نظر آید. اما چنین اندازه گیری معیار با ارزشی نیست. اغلب نتیجه اندازه گیری هالیتوز با بینی انسان ، بطور قابل توجهی بین افراد مختلف و حتی در یک فرد در چند سنجش ، متفاوت از آب در می‌آید. چنین نقایصی منجر به تکوین چند روش کمی بر مبنای اندازه گیری VSC شده است.
نخستین بار تونزتیک و همکاران بوسیله کروماتوگرافی با گاز ارتباط VSC با هالیتوز را نشان دادند. بوسیله کروماتوگرافی با گاز می‌توان با حساسیت بسیار بالایی و بگونه‌ای تفکیک کننده ، ترکیبات فرار سولفور را اندازه گیری کرد. اگر چه احتمالا برای نمونه گیری سریع در جمعیتهای بزرگتر پایشگرهای قابل حمل سولفور مناسبتر هستند. اگر میکروب هلیکوباکترپیلوری به عنوان عامل بد بویی دهان باشد، برای تشخیص از بررسی بافت شناسی نمونه رنگ آمیزی شده ، کشت ، تست اوره‌آز ، آزمون RUT و یا بررسی سرم شناسی می‌توان استفاده کرد.
● ارزیابی هالیتوز
در برخورد با بوی بد دهان اولین کار تعیین این نکته است که آیا بوی بد فقط توسط بیمار احساس می‌شود یا آنکه توسط پزشک یا دیگران نیز قابل تشخیص است. چنانچه وجود بو توسط پزشک یا فرد دیگری غیر از بیمار تایید نشود، مشکل روانی در کــــــــار است و می‌تواند حتی دلالت بر بیماریهای روانی جدی چون اسکیزوفرنی نماید. اما در این نتیجه گیری که بویی وجود نداد نباید شتاب کرد، زیرا هالیتوز ممکن است منقطع باشد.
‌بطور نمونه‌ای بسیاری از بیماران به علت پدیده انطباق از بوی بد دهان خود بیخبرند و توسط یک عضو خانواده یا دوست از آن آگاه می‌شوند. اگر بو برای پزشک آشکار نباشد به چند روش می‌توان احتمال آگاهی از آن را افزایش داد. یک روش آنست که پزشک در کنار بیمار بایستد و با برگه‌ای جریان هوای بازدم بیمار را به سمت خود منحرف سازد. دیگر آنکه اگر پزشک در معاینه منشا بالقوه‌ای بیابد، با آپلیکاتور پنبه‌دار نمونه‌ای از آن منطقه تهیه نماید و خود یا یکی از اعضای خانواده بیمار آن را بو کنند. این کار نه تنها در تایید وجود هالیتوز بلکه در تعیین علت آن نیز می‌تواند مفید باشد.
‌باید از بیمار خواست که ابتدا با بینی بسته از راه دهان و سپس با دهان بسته از راه بینی تنفس کند اگر فقط بازدم دهانی بدبو بود، باید بیشتر به علل دهانی اندیشید و در غیر اینصورت باید به فکر علل ناشی از بینی یا یه یا علل سیستمیک بود. پس از تایید وجود هالیتوز ، باید شرح حالی دقیق بویژه درباره حفره‌های دهان ، بینی و سینوسها ، دستگاه گوارش و ریه گرفت. مروری بر رژیم غذایی ، سیگار و مصرف دارو می‌تواند مفید باشد. به علت آنکه مری معمولا کولاپس است، برخی از بیماریهای مری و معده بطور پیوسته بو تولید نمی‌کنند و بو با آروغ ایجاد می‌شود. وجود چنین شرح حالی و تایید آن از طرف اعضای خانواده می‌تواند به تشخیص کمک کند. معاینه دقیق دهان ، دندانها بینی و حلق لازم است، زیرا اینها شایعترین محلهای هالیتوز هستند. معمولا وضعیت پاتولوژیک جزیی نیست و براحتی یافت می‌شود.
‌در معاینه باید توجه ویژه‌ای به بافت پری ادنتال ، پرکردگی های نامناسب دندان ، منافذ لوزه‌ای ، پاپیلاهای هیپرتروفه زبان ، ضایعات زخمی حلق یا مخاطها و جسم خارجی در بینی نمود. به نشانه‌های ناشی از خشکی دهان باید توجه کرد. این نشانه‌ها ممکن است منقطع باشند و احتمال دیدن آنها در اوایل روز بیشتر است. یافته‌های فیزیکی ناشی از پنومونی ، آبسه ریوی یا آمپیم معمولا واضح است. در شرح حال و معاینه بالینی باید به فکر بیماریهای سیستمیک مثل کتواسیدوز دیابتی یا اورمی هم بود.
‌بررسی رادیولوژیک استفاده محدودی دارد ولی در صورت نیاز می‌توان از رادیوگرافی سینوسهای پارانازال یا رادیوگرافی سینه استفاده کرد. بررسی آندوسکوپیک یا رادیولوژیک قسمتهای فوقانی دستگاه گوارش می‌تواند در صورت شک بوجود بیماریهای این نواحی ، مورد استفاده قرار گیرد. بررسی آزمایشگاهی خون یا ادرار ممکن است در جستجوی بیماریهای سیستمیک بکار آید.
● درمان
غالبا توجه به بهداشت دهان و رسیدگی به پاتولوژی دندانی مشکل را برطرف می‌کند. مسواک زدن ساده ، بخصوص اگر همراه با مسواک زدن سطح زبان باشد، برای نفس صبحگاهی کافی است. شستشوی دهان با یک محلول دهانشویه آنتی سپتیک نیز مفید است. نفس گرسنگی پس از خوردن غذا یا حتی آب کشیدن دهان برطرف می‌شود. هالیتوز ناشی از خشکی دهان به هر علت که باشد با مرطوب کردن دهان بهبود می‌یابد. این کار می‌تواند به کمک جرعه های مکرر آب ، جویدن آدامسهای بدون قند ، ترکیبات حاوی کربوکسی متیل سلولز سدیم درصد یا داروهای محرک ترشح بزاق مثل بتانکل یا پیلوکارپین انجام شود.
‌پریودنتیت ، ژنژیویت ، دندانهای مصنوعی یا پرشده نامناسب یا سایر علل دندانی باید بطور مناسب درمان شوند. ضایعات ویژه دهان ، بینی ، سینوسها ، حلق ، معده ، ریه‌ها و بیماریهای سیستمیک باید تشخیص داده و درمان شوند. طفره رفتن از بررسی بیمار و اکتفا کردن به توصیه استفاده از دهانشویه فقط تشخیص را عقب می‌اندازد . استفاده از مسهل ها در درمان هالیتوز نقشی ندارد و نباید تحت فشار بیمارانی که معتقدند یبوست سبب بوی بد دهان آنها شده ، تجویز شود. در صورت وجود بیماریهای روانی باید بطور مناسب درمان شود. غالبا افسردگی نیز وجود دارد و توجه به آن مفید است.
‌اثر رژیمهای درمانی مختلف در از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری ثابت شده است و پیشنهاد می‌شود در بیمارانی که علتی برای هالیتوز در آنها یافت نمی‌شود یک دوره درمانی تجویز گردد. ممکن است استفاده از دهــانشویه‌ها بطور موقت باعث کاهش هالیتوز گردد بویژه دهانشویه‌های حاوی کلرهگزیدین مفید گزارش شده‌اند. استفاده از محصولات محتوی کلرفیل بی‌حاصل است. محصولات حاوی روی یا اسید آسکوربیک بوی دهــــــان را کم می‌کنند ولی بصورت تجارتی موجود نیستند.

منبع : شبکه رشد