پول شوئی و راه های مبارزه با آن

● مقدمه:
پول شویی، تطهیر و قانونی جلوه دادن عواید حاصل از رفتارهای مجرمانه می باشد. امروزه پول شویی به دلیل رشد چشمگیر جرایم و اعمال خلاف در سطح جهان، رشد بسیاری یافته است بطوریكه به یكی ازمعضلات حاد اقتصاد جهانی تبدیل شده و رشد و توسعه اقتصاد جهانی را مورد تهدید قرار داده است. به همین دلیل عزم جامعه بین المللی بر مبارزه با آن متمركز شده است و تدابیرمختلفی را برای نیل به این امر بكار برده اند. در ایران نیز مدتی است كه توجه ها به سمت آن جلب شده است. در این مقاله به شناسایی موضوع و راههای مبارزه با آن پرداخته خواهد شد.
● تعریف پول شویی (Money Laundry)
پول شویی یك فعالیت غیرقانونی است كه در طی انجام آن، عواید و درآمدهای ناشی از اعمال خلاف قانون، مشروعیت می یابد. به عبارت دیگر پولهای كثیف ناشی از اعمال خلاف به پولهای تمیز تبدیل گردیده و در بدنه اقتصاد جایگزین می شود.
این عمل، یك روش معمول و منطقی برای بدست آوردن سود از فعالیتهای غیرقانونی برای مجرمان می باشد. پول شویان كسانی هستند كه یا خود اعمال خلاف را انجام داده و پولهای ناشی از آن را تطهیر می كنند و یا افرادی هستند كه پولهای خلاف را بطور آگاهانه یا نا آگاهانه در سیستم مالی و اقتصادی كشور وارد میكنند.
خلافكاران از طیف وسیع اعمال غیر اخلاقی و غیر قانونی مانند قاچاق مواد مخدر، تقلبات، ثروتهای قابل مصادره، گروگانگیری، قمار و همچنین اهدای پول به سازمانهای تروریستی و حتی تقلبات مالی در اینترنت و یا دیگر ابزار اطلاع رسانی سودهای كلانی را بدست می آورند. وچون ردپای این افراد در معاملات مالی و بانكی به صورت زنجیروار در وجوه پس انداز شده آنها آشكار می گردد، بنابراین مجرمان از ابزارهای مالی مانند چكها، كارتهای اعتباری (credit card) و كارتهای هوشمند (smart card) اجتناب كرده و به استفاده از پول نقد رو می آورند. پول نقد نیز به علت عدم مزیت نسبت به سایر ابزارهای مالی مانند حجم بالا، مشكلات در حمل و نقل و كاهش قدرت خرید در طول زمان به ناچار به پول شویان داده می شود تا در طی مراحلی به شبكه اقتصادی كشور وارد گردد.
● شیوه های پول شویی
با توجه به متنوع بودن روشهای كسب سود از اعمال خلاف، بالطبع شیوه های تطهیر پول نیز پیچیده و متنوع خواهد بود. به عبارت دیگر شیوه های پول شویی، به عواملی چون نوع خلاف انجام شده، نوع سیستم اقتصادی و قوانین ومقررات كشوری كه در آنجا خلاف صورت گرفته و نوع مقررات كشوری كه درآنجا پول تطهیر می شود، بستگی دارد. از معمولیترین و مهمترین روشهای پولشویی این است كه پول شویان برای كاهش جلب توجه مجریان قانون به عملیات پول شویی، مقادیر زیادی پول نقد را به مقادیر كوچكی تبدیل نموده و یا بطور مستقیم در بانك سرمایه گذاری كرده و یا با آن ابزارهای مالی چون چك، سفته و غیره خریده و در مكانهای دیگر سپرده گذاری می كنند.
ازشیوه های دیگر تطهیر پول می توان به سرمایه گذاری موقت در بنگاههای تولیدی - تجاری قانونی، سرمایه گذاری در بازار سهام و اوراق قرضه، ایجاد سازمانهای خیریه قلابی، سرمایه گذاری در بازار طلا و الماس، شركت در مزایده های اجناس هنری و كالاهای قدیمی و انتقال پول به كشورهای دارای مقررات بانكی آزاد مثل كشور سوئیس اشاره نمود. به صورتی كه پول كثیف زمانی كه در فعالیتهای قانونی وارد شده وسرمایه گذاری شود، در طول گردش و دست بدست شدن با پولهای تمیز مخلوط می شود، بطوری كه دیگر شناسایی آن ناممكن می گردد. مراحل عملیات پولشویی بطور معمول در ۳ مرحله مكان یابی (Placement)، طبقه بندی یا لایه لایه كردن (Layering) و ادغام (Integration) انجام می پذیرد. مكان یابی به مرحله ای گفته می شود كه پول نقد بطور فیزیكی وارد سیستم مالی می شود. این مرحله در هنگام سپرده گذاری پولهای غیر قانونی در نهادهای مالی اتفاق می افتد. طبقه بندی یا لایه لایه كردن مرحله ای است كه در طی آن درآمدهای نامشروع با یكسری فعالیتهای مبادلاتی به منظور تغییر وضعیت بین وجوه منابع غیر قانونی به اجرا در می آید. به عنوان مثال، نقل و انتقال وجوه بین بانكها جزء این مرحله محسوب می گردد. در مرحله ادغام ، وجوه غیر قانونی با یكسری فعالیتهای تجاری و قانونی به بدنه اصلی اقتصاد تركیب می گردد و در موسسات تجاری قانونی سرمایه گذاری می شود . یكی از روشهای جدید پول شویی از طریق سیستمهای پرداخت شبكه ای (Cyberpayment Systems) می باشد. در این سیستم ها، پرداخت از طریق شبكه اینترنت، شبكه های محلی، ماهواره ای و یا از طریق موبایل صورت می گیرد. پول شویان، بدلیل شرایط خاص این شبكه ها مانند نقل و انتقال بدون واسطه پول و بی نام بودن نقل و انتقالات وجوه و گسترش این نوع سیستم پرداخت در سطح جهان، مراحل گوناگون پولشویی را از این طریق انجام می دهند.
● اثرات پول شویی بر اقتصاد كلان
با توجه به فعالیتهای غیر قانونی و بزهكارانه وسیع در دنیا، حجم بزرگی از پولهای در جریان دنیا، پولهای كثیف می باشند. در قطعنامه ای كه در ژوئن سال ۱۹۹۸ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب گردید، تخمین زده شد كه سالانه دست كم ۲ میلیارد دلار پول تطهیر می گردد. در نتیجه، وجود این حجم وسیع پول كثیف ناشی ازعملیات پول شویی بالطبع اثرات زیادی درسطح اقتصاد كلان خواهدگذاشت. افزایش پول شویی و جرم و جنایت سبب كاهش تقاضای پول و كاهش معینی در نرخ سالانه GDP می شود. همچنین رشد فعالیتهای زیر زمینی بعلت رشد پول شویی، به دلیل عدم ثبت در GDP سیاستهای اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد. علاوه بر این پول شویی بر توزیع درآمد در سطح جامعه نیز تاثیر می گذارد. در سطوح وسیع، فعالیتهای غیر قانونی نهفته، درآمد را از پس انداز كنندگان بزرگ به سمت سرمایه گذاران و پس انداز كنندگان كوچگ و یا از سرمایه گذاریهای شفاف به سمت سرمایه گذاریهایی پر ریسك و با كیفیت پایین هدایت می كند و در نتیجه بر رشد اقتصادی تاثیر خواهد گذاشت. همچنین پول شویی سبب آلودگی مبادلات قانونی خواهد شد. بدین صورت كه اعتماد به بازارها و مبادلات قانونی به دلیل آلودگی ناشی از سطح وسیع اختلاس و كلاهبرداری ها مورد تردید قرار خواهد گرفت. همچنین یكی از اثرات منفی پول شویی، فرار سرمایه به صورت غیر قانونی از كشور می باشد. بدین صورت كه پولهای خلاف برای تطهیر و سرمایه گذاری به كشورهای توسعه یافته غربی منتقل می شوند.
● روشهای مبارزه با پولشویی
دولتها باید برای مبارزه با پول شویی، یكسری از قوانین و مقرراتی را كه به پول شویی مجال می دهند، تغییر دهند و همچنین با پیگیری یكسری از سیاستها به مبارزه با پولشویی بپردازند. برای تدوین سیاستهای ضد پول شویی، تهیه گزارشات آماری دقیق مورد احتیاج می باشد. سپس باید به تدوین و تصویب قانون ضد پول شویی پرداخته شود. در بسیاری از كشورها، با استفاده از تكنیكهای فنی IMF قوانینی را كه بانكهای مركزی، بانكهای تجاری و ارزی توسط آنها اداره می شود، فرمول بندی كرده اند. برای این منظور باید قوانینی برای بانكداری تصویب گردد كه كلیه بانكها و شعب خارج آنها را از پول شویی دور سازد.
سیاست دیگر، كنترل و نظارت بر ارزهای خارجی می باشد. بدین صورت كه دولتها باید با ارائه تمهیداتی در راس بازارهای مالی قرار گرفته و بر نقل و انتقالات ارزهای خارجی نظارت داشته باشند. اعمال نظارت بر موسسات مالی و بانكها نیز سیاست دیگر مبارزه با پول شویی می باشد. برای این منظور، FATF و كمیته بال برای جلوگیری از استفاده غیر قانونی اعضای سیستم بانكی اعلامیه ای صادر نموده اند. این اعلامیه، همكاری مجریان قانون را در راستای شناسایی مشتریان بانكها و نظارت بر رفتارهایشان را با نگهداری و ثبت اطلاعات مربوطه و گزارش رفتارهای غیر قانونی آنها مورد توجه قرار داده است . زیرا پول شویی در سطح وسیع منجر به آلوده شدن مدیران سیستم بانكی و در نتیجه كل سیستم مالی خواهد شد.
یكی دیگر از سیاستهای كلان دولت، وصول مالیات می باشد. بدین ترتیب كه اصلاح ساختار مالیاتی كشور، سبب جلوگیری از فرار مالیاتی و در نتیجه جلوگیری از ایجاد پول های كثیف و پولشویی خواهد شد.
● سازمان بین المللی مبارزه با پول شویی (FATF)
FATF یك سازمان بین المللی مبارزه با پول شویی می باشد. در این راستا، سازمان FATF مبارزه با فعالیتهای غیر قانونی كه دامنه وسیع فعالیتهای اقتصادی را نیز در بر می گیرد، آغاز نموده است. در حال حاضر FATF شامل ۳۱ عضو (۲۹ كشور و۲ سازمان بین المللی) می باشد.
اعضای FATF شامل كشورهای آرژانتین، استرالیا، اتریش، بلژیك، برزیل، كانادا، دانمارك، فنلاند، فرانسه، آلمان، یونان، هنگ كنگ، سوئیس، ایسلند، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، لوكزامبورگ، مكزیك، هلند، سوئد، نروژ، پرتغال، سنگاپور، اسپانیا، نیوزلند، تركیه، انگلستان و آمریكا و دو سازمان بین المللی اتحادیه اروپا و شورای همكاری خلیج فارس می باشد كه عمدتا مهمترین مراكز مالی جهان محسوب می شوند. سازمان FATF دارای یك دستورالعمل ۴۰ ماده ای می باشد كه كلیه جنبه های مبارزه با پول شویی را در برگرفته و اعضای آن ملزم به انجام آنها می باشند.
● مثالهایی از عملیات ضدپول شویی در دنیا
دولتها براساس روشهای متفاوت پول شویی در كشورشان، راههای متفاوتی را نیز برای عملیات ضد پول شویی انجام می دهند. یكی از اصلی ترین روشها، با نام كردن حسابهای بی نام در زمان افتتاح و یا بستن اینگونه حسابها می باشد. این نوع روش ضد پول شویی به خصوص در كشور استرالیا قابل ذكر است. یك مثال عملی دیگر برای وضع قوانین ضد پولشویی می توان به عملیات قوانین محرمانه بانك BSA، (The Bank Secrecy Act) در آمریكا اشاره نمود. بر طبق این قانون به وزیر خزانه داری آمریكا اجازه داده شده است كه برای نظارت هر چه بیشتر موسسات مالی و بانكها، به سندهای شناسایی افراد و پرونده ها و گزارشات محرمانه موسسات مالی و بانكها دسترسی داشته باشد تا افرادی كه حسابهای بی نام گشوده اند شناسایی شوند. (BSA) كه در آمریكا درسال ۱۹۷۰ درواكنش به سوء استفاده نهادهای مالی، برای مبارزه با عملیات غیر قانونی ایجاد شده است، از ابزارهایی مانند ثبت و بازبینی گزارشات، به خصوص در مواردی كه مربوط به فعالیتهای مشكوك و مبادلات پول نقد و ابزارهای پولی بی نام شبیه چكهای مسافری بی نام و گزارشات و صورت حسابهای بانكهای خارجی می باشد، استفاده می نماید. به عنوان نمونه گزارش مبادلات پول در جریان CTR، (Currency Transaction Report) بدینصورت است كه موسسات مالی باید پرونده ای از CTR برای مبادلات تجاری بیش از ۱۰۰۰۰ دلار داشته باشند و كلیه مبادلات بیش از ۱۰۰۰۰ دلار در آن ثبت شود. به مورد دیگر می توان به گزارش مبادلات بین المللی پول جاری و ابزارهای پولی CMIR (Report of International Transportation of Currency and Monetary Insurance)، اشاره نمود. (BSA) افراد را ملزم می نماید كه باید هنگام خروج از مرز آمریكا و انتقال پول در جریان و یا دیگر ابزارهای پولی بیشتر از ۱۰۰۰۰ دلار، آن را اظهار نمایند.
درمیان كشورهای خاور میانه كه سازمان ملل، آنها را در ارتباط با پول شویی نگران كننده تشخیص داده، می توان به كشورهای لبنان، امارات متحده عربی و كما بیش مصر و بحرین اشاره نمود. البته اعلام شده است كه اردن، كویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و سوریه نیز باید تحت نظارت و كنترل قرار گیرند. در این كشورها نیز تلاش هایی برای ضد پول شویی در جریان است.
كشور لبنان كه دارای یكی از لیبرالترین و پیشرفته ترین نظامهای مالی در خاور میانه می باشد و از همكاری با FATF نیز خودداری كرده است، در سال ۲۰۰۱، قانونی را مبنی بر جرم شناخته شدن عملیات پول شویی در این كشور به تصویب رساند. علاوه بر این بانك مركزی لبنان نیز با صدور بخشنامه ای، نظارت بر عملیات پول شویی و ارایه گزارش از تمامی عملیات بانكی مشكوك را در دستور كار خود قرار داده است. امارات نیز در یكم دسامبر سال ۲۰۰۰، طی بخشنامه ای تمامی نهادهای مالی را ملزم نمود كه هرگونه معاملات مشكوك را به واحد موارد مشكوك و ضد پول شویی بانك مركزی گزارش دهند و یا هر فرد و یا سازمانی كه مشاركتشان در پول شویی محرز شود، به مشاركت تلویحی یا غیر مستقیم درپول شویی متهم كنند.
● جمع بندی و نتیجه گیری
اكتساب پولهای كثیف و تطهیر آن عملی خلاف و غیر قانونی بوده و دارای تبعات منفی بسیاری بر اقتصاد كشور می باشد. به همین دلیل مبارزه با پول شویی مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است و كشورها برای نیل به این مقصود اقدام به تصویب قوانین و مقررات ویژه ای نموده اند. سازمان بین المللی مبارزه با پول شویی (FATF) كه شامل ۲۹ كشور به همراه اتحادیه اروپا و شورای همكاری خلیج فارس می باشد، دستورالعملی را جهت مبارزه با پول شویی تصویب و اعضا را به رعایت مفاد آن ملزم نموده است. در ایران نیز پولهای ناشی از رفتارهای مجرمانه ای نظیر فرار مالیاتی، ارتشاء، اختلاس، قاچاق كالا و همچنین خرید و فروش مواد مخدر و موارد دیگری از این قبیل وجود دارد كه به دلیل فقدان الزامات قانونی، به سادگی در قالب فعالیتهای مالی و سرمایه گذاری تطهیر گشته و منشاء اصلی آنها گم می شود. عدم مبارزه با پولشویی موجب شیوع بیشتر جرایم شده و تمایل به سرمایه گذاری در فعالیتهای مولد را كاهش داده و موجب تضعیف بنیانهای اقتصادی كشور می گردد. به همین دلیل ضروری است كه با تصویب قوانین و مقررات لازم و همچنین اتخاذ تدابیر مناسب جهت مبارزه با تطهیر پولهای كثیف اقدام شود تا از این طریق عرصه بر رفتارهای مجرمانه تنگ شده و كسانی كه صاحب پولهای كثیف می گردند به سادگی قابل شناسایی باشند.

تهیه كنندگان : سمانه امامی فر و زكیه صادقیان

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان