فضای سبز در توسعه شهر

شهرنشینی، توسعه شهری و به دنبال آن رشد بی‌رویه شهرها كه از پدیده‌های ویژه دوران معاصر است، در كشورهای رو به توسعه مشكلات اجتماعی، اقتصادی و كالبدی فراوانی را پدید آورده‌است كه از آن جمله می‌توان به تعارض میان شهر و محیط زیست طبیعی، افزایش فقر در شهرها، دسترسی ناكافی به مسكن و خدمات اصلی شهری، بیگانگی شهروندان از هم، تعارض میان ضرورت‌های كالبدی و نیازهای روانی ـ فرهنگی، ایجاد زاغه‌ها و مسكن غیررسمی، تاكید بیش از حد بر نقش وسایل نقلیه موتوری، افزایش آلودگی و كاهش فضای سبز در شهرها و نظایر اینها اشاره كرد.
با بروز این گونه مشكلات، انسان شهرنشین به تدریج از طبیعت دور شده است، تراكم بیش از حد جمعیت و دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیط‌های انسان ساخت، نیازهای زیست محیطی جسمی و روحی انسان را روز به روز بیشتر كرده است. برای رفع این نیازها و تلطیف زندگی خشن و ماشینی امروز، شهروندان اقدام به احداث فضاهای سبز كرده‌اند كه به جرات می‌توان گفت همپای آجر و آهن و سیمان، امروز گیاهان نیز به عنوان یكی از مصالح معماری در شهرها تلقی می‌شوند.
با وجود تنوع و كثرت نیازها و احتیاجات، نمی‌توان شهرها را به حال خود رها كرد، بلكه باید از طریق طرح‌های شهری به عنوان ابزاری بنیادی به شكل دهی شهرها بر اساس نظم و برنامه از پیش اندیشیده شده پرداخت. افزایش كارایی شهر و سازماندهی فضایی فعالیت‌های مختلف و جلوگیری از بروز آشفتگی و بی‌سازمانی در نظام كاركردی شهر، از طریق تعیین سرانه‌های شهری و تحقق آنها در اجرای طرح‌های مختلف شهری صورت می‌پذیرد. فضای سبز شهری بخش جان‌دار ساخت كالبدی شهر است كه كاركرد آن در كلانشهرها بسیار مهم بوده و وجود آن، بخش جدا ناپذیری از مجموعه شهرها تلقی می‌شود.
بنابراین ضروری است كه در هر ۲ محور قانونی و محور برنامه‌ریزی و طراحی محیط‌های شهری برخورد ریشه‌ای با این مقوله صورت پذیرد. به دنبال بروز انقلاب صنعتی در جهان و رشد سریع شهرنشینی، موضوع چگونگی استفاده از زمین برای فعالیت‌های مختلف شهری، به یكی از مباحث و مسائل مهم اقتصادی، اجتماعی و كالبدی بدل گردید. ضرورت تهیه و اجرای طرح‌های شهری،‌ از نیاز محسوسی به یك مكانیزم برای ایجاد در امور و ضرورت انضباط فضایی و كالبدی شهرها ناشی می‌شود. بهره‌وری زمین، كارایی مطلوب خدمات، عدالت، تعادل توزیع خدمات، حفظ منافع عمومی و به طور كلی افزایش كارایی شهر و سازماندهی اصولی فضایی كاركردهای شهری، تنها در سایه تحقق كاربری‌ها و سرانه آنها در طرح‌های توسعه شهری صورت می‌پذیرد.
از بین خدمات و تسهیلات مختلف شهری، فضاهای سبز و پارك‌های شهری نه تنها به دلیل اهمیت تفریحی آنها بلكه به علت نقش مهمی كه در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا دارند و همچنین باعث كاهش تراكم و پرورش روحی و جسمی و آسایش (روانی) شهروندان می‌شوند، مورد توجه بوده‌اند.
لازم به ذكر است امروزه گسترش فضای باز شهری كه فضای سبز قسمت اعظم آن را در برمی‌گیرد به عنوان یكی از عناصر بافت شهر در جهت كاهش آسیب‌پذیری شهر و افزایش كارایی بافت شهری در برابر زلزله مورد توجه است. متاسفانه در كشور ما در طرح‌های توسعه شهری (طرح‌های ‌هادی و جامع) هر چند به حفظ فضای سبز موجود شهری توجه می‌شود، ولی اجرای این طرح‌ها عملا موجب تخریب بخشی از فضای سبز طبیعی شهر می‌شود. عملا توسعه فیزیكی شهرهای ایران، بر خلاف كشورهای پیشرفته، همواره با تخریب فضای سبز موجود توام بوده است.

الهام امینی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد