درختکاری، قلب سبز زمین

درخت یكی از زیباترین مظاهر خلقت و جلوه ای از تجلیات آفریدگار عالم است. درخت نماد آبادانی و شاخص سبزی و خرمی و مظهر زندگی و باعث تلطیف هوا و موجب آسایش و رفاه آنان و صفا و پاكی طبیعت می باشد، حتی یكی از مواهب و نعمت های خداوند در آخرت و یكی از ویژگی های بهشت و رضوان حق تعالی كه در آیات كریمه و روایات شریفه بارها به آن اشاره شده است:«جناتی است كه از زیر درختانش نهرهای گوارا جاریست» كه البته در میان این اشجار، درختان میوه دار نیز وجود دارد. میوه هایی كه به تعبیر قرآن «وفاكهه ممایتخبرون» و از نظر ظاهری مشابه با میوه های دنیاست، ولی از جهت مزه و مرغوبیت قابل قیاس نمی باشد.
دیگر آن كه واژه جنات به معنی باغ هایی است كه از درخت و گیاه پوشیده شده و از انبوهی درختان سیاه می نماید. در بعضی دیگر از آیات و روایات، از تركیب «شجره طیبه» «شجره خبیثه» و نیز «شجره ممنوعه» یاد شده كه البته معنای سمبلیك و شاید استعاری داشته باشد. در جای دیگر قرآن خداوند در داستان بعثت حضرت موسی(ع) از درختی یاد می كند كه در محل وادی مقدس طوی و در طور سینا به وسیله درختی كه در میان شاخه هایش آتش شعله ور است، با موسی سخن می گوید و از این سوژه در بیانات اهل عرفان و تصوف تعابیری بدیع و برداشت های لطیفی شده است.
چنان كه:
شیخ محمود شبستری می گوید:«روا باشد انا الحق از درختی
چرا نبود روا از نیك بختی
همه ذرات عالم همچو منصور
تو خواهی مست گیروخواه مخمور»
یا مرحوم ملاهادی سبزواری در غزلی كه به استقبال حافظ رفته است فرماید:
«موسی نیست كه دعوی انا الحق شنود
ورنه دعوی تواند شجری نیست كه نیست»
در جای دیگر خداوند به دو درخت انجیر و زیتون و رستنگاه این دو كه به نظر بعضی از مفسرین سرزمین فلسطین می باشد، سوگند یاد می كند چنان چه می فرماید:«والتین والزیتون و طورسینین».
به همین علل، و دلایلی دیگر كه بنابه اختصار از ذكر همه آنها معذوریم، گاه این آفریده زیبا و این نعمت بزرگ پروردگار در بعضی از مذاهب و مسالك به نوعی مورد تكریم و تقدیس واقع شده، چنان كه در مذهب مسیح، ترسایان از (درخت مقدس) در آداب و رسوم خود استفاده می نمایند كه البته در این جا به رد یا قبول آن به علت جلوگیری از اطناب كلام نمی پردازیم، گرچه در سیره نبوی از ستون حنانه كه تنه درخت خرمایی بود كه پیامبر اكرم(ص) به آن تكیه می زد و خطابه می فرمود یاد كرده اند و خود داستان شنیدنی دارد كه بگذریم، ولی همین بس كه مولوی در مصرعی بدین نكته اشارت می كند و می گوید: «كمتر ز چوبی نیستی، حنانه شو حنانه شو»!
در دین مقدس اسلام عزیز نیز چنانكه اشارت رقت و بنابراهمیت درخت و درختكاری در آیات و روایات و سیره حضرات معصومین(ع) و اوصیاء اسلام می توانیم به نقش و اهمیت این نعمت و موهبت عظیم پروردگار عالم پی ببریم.
چنان كه بسیاری از پیامبران و امامان (ع) كشاورز و باغدار بودند و خود با دست خود به غرس اشجار اقدام می كردند و به این وسیله در عمران و آبادانی زمینی كه خداوند به آن امر فرموده، اهتمام می ورزیدند.
چنان كه مثلاً حضرت علی (ع) چندین نخلستان را با دست مبارك خود احداث كرد و یا امام محمد باقر (ع) در غرس درختان و كشت و زراعت حتی در گرمای تابستان كوتاهی نمی فرمود.
پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) نیز علاوه بر دامداری و تجارت به غرس اشجار و زراعت اقدام می فرمودند و در حفظ و حراست از درختان حتی در جنگ با دشمنان و اشغال سرزمین آنها به سربازان اسلام تاكید می فرمودند.
در اهمیت درخت و درختكاری همین بس كه در روایتی معتبر از یكی از حضرات معصومین(ع) منقول است كه: «حتی اگر دیدند قیامت بر پا شد و شما مشغول كاشتن درختی هستید ازاین عمل نیك خود دست برندارید». و این نشانگر تاكید و توصیه اولیاء عظیم الشان اسلام به حفظ و حراست از درختان و اهمیت درخت و درختكاری است. گرچه متاسفانه با پیشرفت تكنولوژی، تخریب جنگل ها و نابودی درختان علی رغم اهمیت و نقش عظیمی كه در زندگی انسان و حیوان و طبیعت دارد رو به افزایش است، اما جای خوشبختی است كه بشر امروز به این عمل زشت خود اذعان و اقرار دارد و سازمان هایی را برای حفظ و حراست و گسترش پارك ها و ازدیاد درختان به وجود آورده است.
در نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز بحمدالله در حفظ و حراست درختان و جنگل ها كوشش های چشمگیر انجام گرفته، از جمله هر ساله در نیمه دوم اسفند ماه به عنوان هفته درخت و درختكاری اعلام شده و مردم و دولت به انجام این امر مهم و حیاتی و مقدس مبادرت می ورزند.
مادر این جا به جهت اهمیت این موضوع و اهتمام بیشتر به این امر خیر لازم است به پاره ای از فواید درخت و درختكاری اهمیت و نقش درخت در طبیعت و زندگی انسان و حیوان به طور اختصار اشاره كنیم. كه از این رهگذر، نسبت به این موضوع و امر خیر سعی و اهتمام بیشتری ورزیم.
۱) همان طور كه گفتیم درخت جلوه ای از حق و مظهری از مظاهر زیبای پروردگار عالم و موهبتی عظیم از مواهب لایتناهی اوست، به طوری كه طبیعت بدون آن ناموزون و زشت می نماید. وجود جنگل و حضور درخت در صحنه طبیعت و زندگی انسان زیبایی بخش و شادی آفرین و موجب سبزی و خرمی و آسایش و رفاه و صفا و پاكی و طراوت است و از آن جا كه خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد، آن روز كه طبیعت بكر بود و حضور دست تخریب گر انسان نبود، زمین پوشیده از درخت و گیاه بود و لبریز از گل و گیاه و پرنده و نور و آب و مملو از سبزی و خرمی و زیبایی و شكوه.
۲) درختان نبض زمینند و مایه حیات انسان و حیوان و حتی بعضی از گیاهان، چرا كه درختان با جذب گازهای سمی از جمله گازكربنیك و ساخت و دفع اكسیژن كه یكی از اساسی ترین نیازهای حیات انسان و حیوان است، باعث دوام حیات انسان و سلامت چرخه طبیعت می شوند. كمبود درختان و تخریب و نابودی جنگل ها به ویژه در این عصر دود و دم زندگی ماشینیزم، موجب انقراض نسل انسان و حیوان خواهد شد.
۳) برگ و شاخه های نازك درختان بخش مهمی از تغذیه حیوان و گاه انسان را فراهم می سازد. و نیز در تولید گوشت مصرفی انسان نقش اولیه را دارد.
۴) میوه بسیاری از درختان مورد استفاده انسان و حیوانات است، به طوری كه می تواند در سلامت تغذیه انسان و تأمین ویتامین های مورد نیاز آدمی تأثیر به سزایی داشته باشد. در فواید گیاه و گیاه خواری در متون دستورات دینی و طبی توصیه های زیادی شده و امروزه ثابت شده است كه انسان اولیه از میوه درختان گذران زندگی می كرده و بنابر نص قرآن كریم خداوند بشر اولیه را كه آفرید تنها به او دستور داد از هر نوع میوه ای كه می خواهد بخورد الا میوه ممنوعه كه در این جا وارد بحث تفسیری نمی شویم كه میوه ممنوعه چه بوده، اما این نكته مستفاد می شود كه خداوند نگفته از گوشت حیوانات هم بخور، اما دستور داده اند از میوه درختان برای رفع گرسنگی خود بهره مند شد.
بنابراین از نظر طبی انسان می تواند بدون استفاده از گوشت زندگی كند، اما بدون میوه و گیاه هرگز. حضرت امیر نیز می فرماید: «شكم خود را گورستان حیوانات ننمایید» كه از این جمله اهمیت كاشت درخت و گیاه كه مقدمه استفاده از آن است روشن می شود.
۵) چوب درختان در صنایع چوب بری و تأمین بخش مهمی از وسایل مورد نیاز معیشتی و نیز وسایل رفاهی و تجملی زندگی انسان نقش اساسی دارد.
۶) درختان می توانند در جلوگیری از فرسایش خاك زراعی و مفید زمین در هنگام سیل نقش مهمی داشته باشند.
۷) درختان در تغییر و تبدیل آب و هوا و اعتدال و لطافت آن نقش به سزایی دارند و تشكیل جنگل و توسعه آن نه تنها تغییر اساسی در روند آب و هوا دارد، بلكه در حشر و نشر پرندگان، چرندگان و دیگر حیوانات اهلی و وحشی و نهایتا تعادل در چرخه طبیعت نقش مفید و ارزنده ای دارد.
۸) سایه و ریشه درختان در تولید و حفظ و رشد گیاهانی كه نمی توانند ریشه خود را به اعماق زمین برای جذب آب مورد نیاز خود بفرستند و یا طاقت تابش مستقیم نور خورشید را به ویژه در فصل گرما و تابستان ندارد و یا نمی توانند در مقابل باد و باران های تند مقاومت نمایند، تأثیر به سزایی دارد.
۹) در فصل خزان برگ درختان می تواند «ابركود» متراكمی بسازد كه هوموس یا سیا خاك (گیاخاك) نامیده می شود، این ماده خاصیت «گلوئیدی» دارد و نگهداری آب توسط خاك را افزایش می دهد. مواد معدنی نیز توسط هوموس جذب شده و از هرز رفتن آن جلوگیری می كند. هوموس را با خاك مخلوط می كنند تا موارد مغذی ضروری برای رشد گیاه را تأمین نماید، ضمنا در فصل خزان كشاورزان، باغداران و گل و گیاه كاران از كود ساخته شده از انبوه برگ درختان استفاده لازم را می نمایند.
۱۰) بسیاری از درختان از قدیم الایام در صنعت داروسازی و عطاری و حتی به دست آوردن نوعی از چسب مورد استفاده قرار گرفته اند، مثلا بهترین نوع چسب چوب از صمغ بعضی از درختان و بهترین ماده ضدعفونی كننده از برگ درخت سدرو سنجد و بهترین رنگ مو از درخت حنا و بهترین مواد خوشبوكننده از چوب درخت عرعر و بهترین نوع عطر برای رفع خستگی در كارگاه هایی كه می خواهند تولیدشان را بالا ببرند از درخت سرو به دست می آید.
این ها مواردی بود از فواید بی شمار درخت كه ما به اقتصار و اختصار به آنها اشارت داشتیم.
در پایان امید آن كه هر كدام از ما هر ساله لااقل با غرس یك درخت و كاشتن یك نهال در این سنت حسنه الهی شركت جوییم و در توسعه جنگل ها و باغ ها و حفظ و حراست بیشتر از این نعمت بزرگ و موهبت زیبای پروردگار عالمیان بكوشیم و زمین را به بهشت اولیه و موطن وجود خاكی انسان اولیه كه خداوند در قرآن كریم در قصه خلق و هبوط آدم به آن اشارت نموده است، تبدیل كرده و زمین این موطن اصلی خود را به اصل خود مبدل گردانیم و چون گذشته لبریز از سبزی و خرمی و صفا و پاكی سازیم.

ابوالفضل فیروزی

منبع : روزنامه کیهان