تجهیزات و مناسب‌سازی استخرهای شنا برای جانبازان و معلولین

انسان‌ها همواره نمایل دارند امور شخصی خود را به‌صورت مستقل انجام دهند. از سوئی برخی افراد در سطح جامعه وجود دارند که برای انجام کارهای روزمره خود محدودیت‌هائی دارند. این قشر از جامعه به‌علت کم‌توانی جسمی و نابسامانی و عدم انطباق فضاهای شهری با نیازهای آنها، امکان حضور فعال در شهر را ندارند و این موضوع در بلند مدت موجب بروز خسارت‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی خواهد شد.
بسیاری از فعالیت‌های روزانه برای تسهیل در امور زندگی است، اما فعالیت‌های تفریحی و ورزشی نیز در کنار کارهای شخصی می‌تواند موجب افزایش سلامتی و شادابی شود، استفاده از استخرهای شنا یکی از روش‌های ارتقای سلامتی و شادابی، به‌ویژه برای افراد دارای محدودیت حرکتی است. به‌نظر می‌رسد مدیریت مناسب و تجهیز استخرها و محل‌های شنا، به‌ویژه در محیط‌های شهری برای جانبازان و معلولین موجب مشارکت بیشتر آنها در فعالیت‌های ورزشی و به‌دنبال آن افزایش سطح سلامت جامعه و ارتقای روحیه خودباوری، اعتماد به نفس و هم‌چنین نشاط و سرزندگی این نیروی فعال جامعه خواهد شد. از این رو مقاله حاضر قصد دارد با ارائه پیشنهادهائی مناسب به مسئولین و مدیران استخرهای شهری به منظور تجهیز مناسب‌تر شرایط بهینه این مکان‌ها را برای آنها تشریح کند.
● مقدمه‌ای از شرایط زندگی جانبازان و معلولین
انسان‌ها معمولاً علاقه دارند کارهای مورد نظرشانر خودشان انجام دهند و امور خصوصی خود را به دیگران واگذار نکنند. از سوئی، خستگی و یکنواختی کار و زندگی، نیاز به تجدید نیرو و کسب روحیه‌ای تازه را می‌طلبد. مراکز تفریحی و ورزشی از مهم‌ترین بخش‌های یک محیط شهری است که افراد علاقه‌مند می‌توانند از آنها برای تجدید قوا استفاده کنند.
شهر تبلور کالبد جامعه است که براساس نیازها، فعالیت‌ها و رفتارهای ساکنین آن شکل گرفته است. میزان سازگاری فضا یا کالبد با فعالیت‌ها و رفتارهای جاری در آن، معیار مهمی برای ارزیابی میزان توسعه اجتماعی و غنای فرهنگی یک جامعه است. وجود کاستی‌ها در شهر، استفاده مطلوب از فضاهای شهری را به حداقل رسانده و در بسیاری موارد غیر ممکن می‌سازد. بخشی از نیروهای فعال جامعه که عمدتاً شامل: سالمندان، خردسالان و افراد معلول و جانباز هستند، به سبب کم توانی جسمی و حرکتی، نابسامان بودن و عدم انطباق فضاهای شهری با نیازها و شرایط این افراد، امکان حضور فعال در شهر را ندارند و این مهم در بلندمدت موجب بروز خسارت‌های اجتماعی و اقتصادی فراوانی خواهد شد.
در سال ۲۰۰۵ سازمان بهداشت جهانی برای بررسی عوامل مؤثر بر سلامتی جوامع مختلف، کمیسیونی تأسیس کرد تا به نابرابری‌های عمیق اجتماعی توجه بیشتری شود. به عقیده اعضای کمیسیون، تأمین خدمات برای ارتقاء سلامتی، یکی از عواملی است که در سلامتی جامعه اهمیت فراوانی دارد؛ اما مهم‌ترین بخش‌ها، عوامل اجتماعی و اقتصادی هستند که بر شیوه زندگی و کار افراد تأثیر می‌گذارند. سیاست‌های اجتماعی باید به‌دنبال سلامت بهتر و کاشه نابرابری در خدمات بهداشتی باشد.
شورهای توسعه یافته، همسو با پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی در تلاشند تا بهترین امکانات را برای همه افراد جامعه فراهم آورند و سطح بهداشت شهروندان خود را بالا ببرند. برای نمونه، دولت آلمان در برنامه توان‌بخشی اجتماعی معلولین در آوریل ۱۹۷۰، مناسب نمودن شرایط زندگی اجتماعی برای معلولین را یکی از مهم‌ترین هدف‌های این طرح برشمرد. دولت ایالات متحده نیز برای تسهیل در امور زندگی معلولین هزاران مسکن ویلائی، شخصی و استیجاری ساخت. این شواهد نشان دهنده اولویت دادن به زندگی همه انسان‌ها، به‌ویژه معلولین، از سوی دولت مردان است.
البته در کشور ما نیز قدم‌های مثبتی در این زمینه برداشته شده است. برای نمونه ”وضع قانون جامع حمایت از معلولان“ در اردیبهشت ۱۳۸۳ توسط مجلس شورای اسلامی قدمی مکمل و اثرگذار برای جلب توجه دست‌اندر کاران توسع شهری اعم از مدیریتی و کارشناسی به مقوله لزوم مناسب بودن محیط شهری برای کم‌توانان و معلولین بود.
بدیهی است که پس از پایان جنگ تحمیلی، کشور ما در جهت توسعه همه جانبه گام برداشته است. از سوئی تعدادی از بازماندگان جبهه‌های جنگ به‌صورت جانباز و معلول در جامعه وجود دارند که نیاز به توجه بیشتری برای ارتقای سلامتی، به‌ویژه اماکن ورزشیسبب گشته که عده بسیاری از آنها منزوی شده و حتی از انجام فعالیت‌های و روزمره خود ناتوان باشند.
نگاهی به شرکت جانبازان و معلولین در فعالیت‌های ورزشی نشان می‌دهد که علاوه بر افزایش میزان مشارکت، به‌ویژه در طی سال‌های بعد از جنگ، عناوین مختلف ورزشی با تلاش این قشر کسب شده و شاهد هستیم که هر روز بر افتخار آفرینی آنها افزود می‌شود. جانبازان و معلولین باید از امکانات و فضاهای ورزشی موجود برای بهتر کردن سطح توانائی‌های خود، به‌منظور تقویت عضلات سالم، تقویت عضلانی که قسمت‌هائی از آن فلج یا قطع شده‌اند و نیز آموزش مناسب‌تر فنون ورزشی استفاده کنند.
برای افزایش حضور جانبازان و معلولین در عرصه ورزشی و بالا بردن انگیزه، آنها نیاز به توسعه اماکن و فضاهای ورزشی متناسب با سطوح عملکردی و توانائی‌های بدنی آنهاست. پرواضح است که امکانات و فضاهای کنونی ورزشی نمی‌تواند تأمین کننده همه نیازهای این افراد باشد و لازم است که زمینه‌سازی و بسترسازی لازم و کافی برای بهبود افزایش امکانات فراهم شود.
● امکانات استخرهای شنا و شرکت معلولین و جانبازان
جانبازان، معلولین و سایر آسیب‌مندان که گروهی عظیم از جمعیت انسانی را در هر جامعه تشکیل می‌ٔهند قادر خواهند بود با بهره‌گیری از امکانات و تأسیسات ورزشی، انگیزه خود برای زیستی همراه با سلامتی را تقویت کرده و در عرصه اجتماع توانائی‌های خود را به‌کار برند. از این رو لازم است به بحث مناسب‌سازی محیط ورزشی و استفاده از وسایل و لوازم ورزشی توجه بیشتری شود. فعالیت‌های ورزشی امروزه برای جانبازان و معلولین به‌عنوان یک وسیله مهم برای شادابی جسمانی، به‌وجود آمدن حس اعتماد به نفس و شرکت فعالانه در زندگی اجتماعی به‌شمار می‌رود.
گسترش حیطه داشن انسان، تسلط او را بر محیط پیرامونش روز به روز افزون ساخته، به نحوی که او قادر به کنترل و تغییر عوامل محیطی به نفع خود نموده و تسهیلاتی را برای آسان زیستن در محیط پر تلاطم دینای امروزی ایجاد می‌کند. در دنیائی که به این نحو توصیف می‌شود، آسان‌سازی محیط برای زندگی تمای افراد با هر ویژگی جسمی امکان‌پذیر است.
روشن است که انجام فعالیت‌های ورزشی تأثیر بسیاری بر افزایش آمادگی بدنی و روانی افراد، به ویژه معلولین جسمی دارد. یکی از ورزش‌هائی که مطلوب و مناسب این گروه است، ورزش شناست. این ورزش به سبب ماهیت آن، می‌تواند موجب نشاط و شادابی افراد، به ویژه افراد ناتوان جسمی - حرکتی شده، و حتی می‌تواند در تقویت اندام‌های مختلف بدن به‌منظور بازتوانی و توانبخشی نیز مورد استفاده قرار گیرد. بازی‌های آبی مانند: واترپولو و یا شنا برای گذراندن اوقات فراغت مورد توجه بسیاری از معلولین قرار دارد و آنها اغلب تمایل دارند که شنا را به‌عنوان یکی از رشته‌های ورزشی مناسب در استخرهای ورزشی می‌تواند موجب افزایش مشارکت آنها شود. تعبیه و نصب وسایل مورد نیاز آنها برای دسترسی راحت‌تر به استخر، می‌تواند به‌عنوان یکی از ویژگی‌های ممتاز استخر به شمار رود. این موضوع علاوه بر توسعه مشارکت معلولین، موجب سودرسانی بیشتر به صاحبان و متولیان استخرها می‌شود.
از نکات لازم که باید مورد توجه صاحبان استخرها باشد، محل‌های تعویض لباس، استحمام، آب استخر، پوشیدن لباس و مکانی برای تغییر و یا تعویض و مراقبت از ویلچر و یا عصا است. برای مثال معلولین، صندلی چرخدار معمولی خود را با صندلی چرخدار مخصوص استخر عوض می‌کنند؛ حال آن که چنانچه این امکان برای معلول وجود نداشته باشد، احتمال آسیب رسیدن به او یا عدم رغبت به انجام ورزش وجود ندارد. به این دلیل باید این صندلی‌هیا چرخ‌دار در کابین‌ها و در دسترس باشند. وسایل کمکی برای تعویض صندلی چرخدار مانند دستگیره‌های کمکی باید تعبیه شده باشند. برای استحمام مناسب بهتر است یک زیردوشی تعبیه شود. این زیردوشی باید امکانات نشستن معلول و نیز دستگیره‌های لازم را داشته باشد.
یکی از بخش‌های مهم برای مراقبت از سلامتی معلول یا جانباز در استخر، طراحی سلامتی معلول یا جانباز در استخر، از یک فرد کمکی برای هدایت او به داخل استخر است. مناسب‌تر است مربیانی برای استخرهائی که افراد معلول را می‌پذیرند تربیت شوند تا روش‌های استفاده از سطح شیب‌دار و نرده را به فرد معلول آموزش داده و به او کمک کند.
برخی مواقع نیز در کنار استخرها برای بلند کردن افرادی که از صندلی چرخدار استفاده می‌کنند، وجود یک بالابر هیدرولیکی مناسب است. در این صورت، قبل از آن که فرد معلول روی صندلی بنشیند، برزنتی روی کف آن قرار داده می‌شود؛ سپس بالابر به کناره‌های برزنت متصل می‌شود، یا به کار افتادن دستگیره‌های بالابر، فرد معلول بلند شده و داخل آب می‌شود.
اگر استخر شطح شیب‌دار داشته باشد، بایستی برای سهولت در انجام شنای فرد معلول، تمهیدات دیگری نیز در نظر گرفته شود. برای مثال: در چنین شرایطی بهتر است در استخرها صندلی چرخدار کهنه وجود داشته باشد تا معلول به‌وسیله آن داخل آب برود و با کمک یک مربی از صندلی بلند شده و به راحتی شنا کند.
راه‌اندازی و شروع به‌کار یک استخر ورزشی ویژه معلولین مستلزم مقدمات فراوان و مشارکت بخش‌های گوناگون است. آنچه که مسلم است، معلولین به‌لحاظ وجود برخی نقص‌های بدنی، نمی‌توانند در استخرهای شنای عمومی فعالیت کنند؛ حداقل تا زمانی که شنا را به خوبی یاد نگرفته باشند. بنابراین ایجاد استخرهای ویژه این افراد می‌تواند در جذب و استمرار تلاش‌هائی پیرامون توسعه شنای معلولین مفید و مؤثر باشد.
شرط لازم و کافی برای آغاز کار یک استخر ویژه معلولین، پیش‌بینی اموری چون چند منظوره ساختن استخر به لحاظ محدودیت فضاهای ورزشی، به‌ویژه استخرهای سرپوشیده و تطابق دقیق آن با نیازهای معلولین است. مناسب‌تر است هر استخر ورزشی، از کادری مشتمل بر یک سرپرست، چند نفر مربی، مسئول ایاب و ذهاب معلولین، خدمتگزاران، کادر رختکن و هم‌چنین امکاناتی مانند اتاق استراحت، بوفه مخصوص و اتاق رختکن و سیع که ویژگی‌های معلولین مختلف در آن مورد توجه قرار گرفته باشد، برخوردار باشد.
حفظ بهداشت آب استخر نیز برای معلولین از اهمیت بسیاری برخوردار است. از آنجائی که تعویض مکرر آب استخر امکان‌پذیر نبوده و مقرون به صرفه هم نیست، باید نهایت تلاش مسئولین استخر برای حفظ نظافت و بهداشت آب استخر صرف شود. حرارت مناسب آب یکی از مقوله‌های مهم در بهداشت استفاده از استخر است. برخی عقاید بر این نظرند که دمای آب استخر برای افارد معلول باید کمی بیشتر از افراد سالم باشد. فدراسیون ورزش‌های معلولین سوئیس درجه حرارت آن استخر را برای معلولین بین ۲۶ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد تعیین کرده است.
توجه به مسأله ایاب و ذهاب معلولین جانبازان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. باری افرادی که قادر نیستند از وسیله شخصی استفاده کنند، می‌توان از وسایل نقلیه مناسب که استخرها برای این منظور فراهم می‌کنند استفاده کرد یا از آژانس‌های خصوصی بهره برد. اگرچه پرداخت بهای سنگین برای این امر، این تصور را ایجاد می‌کند که شاید بتوان از هزینه گزاف یا حذف این خدمات صرف‌نظر کرد، ولی توجه به مسئولیت‌های قانونی و انسانی در حمایت و حفاظت از معلولین و ایجاد تسهیلات برای پرداختن آنها به فعالیت‌های ورزشی برای کسب سلامتی به مراتب از این هزینه‌ها مهم‌تر است.
● پیشنهادهائی برای تجهیز استخرها و افزایش رفاه حال جانبازان و معلولین
- برای ورود و خروج کم‌خطر معلولین باید از امکاناتی مانند: رامپ‌های داخل استخر، پله‌های، سرسره‌ها و بالابرها استفاده شود.
- استفاده از پله‌های مسطح که معلول را به داخل آب هدایت می‌کند نیز می‌تواند برای رفاه معلولین و جانبازان مفید باشد.
- برای رفاه بیشتر موقع شنا، باید میله‌ها و قلاب‌هائی در اطراف استخر برای مواقع اضطراری تعبیه شده باشد.
- بهتر است برای رفاه حال زنان و مردان معلول، سرویس‌های بهداشتی جداگانه‌ای در نظر گرفته شود.

منابع
۱. احمدیه، علی‌رضا. توسعه سلامت و عوامل اجتماعی. جزوه آموزشی طراحی فضاهای عمومی قابل دسترسی برای کم‌توانان جسمی حرکتی. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی، صص: ۱۳۰-۱۱۹؛۱۳۸۴.
۲.بنائی، حیدر و سنگلجی، لیلا، اثرات تسهیلات فنی - اجتماعی در زندگی روزمره جانبازان و آسیب‌مندان. جزوه آموزشی طراحی فضاهای عمومی قابل دسترسی برای کم‌توانان جسمی حرکتی. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی. صص: ۴۹-۳۳؛ ۱۳۸۴.
۳. عزیزی، عبدالله. اصول مفاهیم و روش‌های آموزش شنا به جانبازان و معلولین. انتشارات فدراسیون جانبازان و معلولین و اداره کل تربیت بدنی جانبازان و مستضعفان. صص: ۱۵۹-۱۵۵؛ ۱۳۷۲.
۴. قائم. گیسو. ساختمان‌های عمومی و معلولین، انتشارات مرکز تحقیقات و ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی، ۱۳۶۹.
۵. گرجی سولما، پژوهش در ورزش (معلولین و جانبازان) و تأثیر آن در زندگی روزمره. خلاصه مقاله‌های نخستین همایش سراسری جانباز، تربیت بدنی را علوم ورزشی. ۵ و ۶ بهمن ۱۳۸۱، دانشگاه تربیت مدرس، صفحه ۷۶.
۶. نمونه‌هائی مستند از مناسب‌سازی محیط شهری برای معلولین. ترجمه رسول میرهادی. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن و شهرسازی، صفحه: ۶۳؛ ۱۳۷۲.
۷. نوذری: شعله. مبلمان شهری متناسب با شرایط کم توانان جسمی - حرکتی. جزوه آموزشی طراحی فضاهای عمومی قابل دسترسی برای کم‌توانان جسمی - حرکتی. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی، صص ۶۸ -۵۹؛ ۱۳۸۴.
۸. نیرو، شیرین. مناسب‌سازی فضاهای شهری تهران، راه‌کارها و پیشنهادات اجرائی. جزوه آموزشی طراحی فضاهای عمومی قابل دسترسی برای کم‌توانان جسمی - حرکتی. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی، صص: ۳۰-۲۱؛ ۱۳۸۴.
۹. هالیس؛ اف، فیت. تربیت بدنی و بازپروری برای رشد، سازگاری و بهبودی معلولان. ترجمه تقی منشی طوسی. انتشارات آستان قدس رضوی. صص: ۵۱۲-۵۱۱؛ ۱۳۷۴.
نسرین رمضانی (کارشناس ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه الزهرا)
جواد مهربانی (کارشناس ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه گیلان).

منبع : ماهنامه علمی تحلیلی و آموزشی ورزش