طاعون گاوی

● تعریف :
طاعون گاوی Rinderpest RP یك بیماری ویروسی واگیردار است كه درگاو و گاو میش اهلی وبعضی حیوانات وحشی بوجود میآید .
این بیماری با تب زخمهای دهانی اسهال و نكروز غدد لنفاوی و مرگ ومیر زیاد مشخص میشود ظاهر میشود.
علت شناسی(سبب شناسی)Etiologyویروس طاعون گاوی تنها ویروس دارایRNA تك رشته ای است از خانواده بارا میكسوویریده ازجنس موربیلوویروس هاست .
این ویروس با ویروسهای دیستمپر وسرخك انسان وطاعون نشخواركنندگان كوچك و موربیلو ویروس پستانداران دریائی وابستگی ایمنی دارند.
ویروس طاعون گاوی فقط یك سروتیپ دارد ولی ویروس مزرعه ( وحشی ) آن واگیری شدید وگسترده ای دارد كه بآسانی به دامهای حساس منتقل میشود.
ویروس طاعون گاوی در مقابل نورآفتاب حساس است و از بین میرود بنابراین بایستی واكسن های تولیدی در شیشه های تاریك قهوه ای رنگ نگهداری شوند . این ویروس در لایه های خونی نازك بعد از دو ساعت غیر فعال میشود. در رطوبت بالا و یا خشكی سریعا" غیر فعال میشود. در مقابل حرارت حساس است بنابراین در زمان لیوفیلیزه و حل شدن ویروس ها بایستی در شرایط خنك نگهداری شوند . درصورتیكه و-اكسن لیوفیلزه برای مدت طولانی ذخیره میشود در ۲۰- درجه سانتیگراد بایستی نگهداری شود از شرایط مهم نگهداری واكسن است كه میتوان آنرا تا چند سال نگهداری كرد . واكسن در آب خالص پتاسیل خود را سریعا" از دست میدهد برای نگهداری واكسن بایستی از سرم فیزیولوژی یا محلول ۹ در هزار نمك استفاده كرد در محلولهای مولاریون سولفات متراكم پایداری ومقاومت ویروس در مقابل حرارت بیشتر میشود.
● طرز انتقال
طاعون گاوی در سال ۱۷۵۴ بعنوان یك بیماری واگیردار شناخته شد درآن زمان ترشحات محتوی جرم ویروسی را در دامهای أ لوده با شكاف دادن زیر غبغب دام تزریق می كردند . برای بدست آوردن ویروس در سال ۱۸۹۹ یا تسویه ترشحات از جرم میكروبی از ترشحات دامهای آلوده ویروس تهیه می كردندو به گله ها برای یكبار تزریق میشد
یك یا دو روز قبل از مشاهده علائم كلینیكی پارتیكل ویروسی به مقدار زیادی از ترشحات ومدفوع خارج میشود و ۸تا ۹ روز بعد ار مشاهده علائم كلینیكی مقدار زیادی ویروس در این ترشحات ومواد خروجی از بدن وجود دارد.
ویروس بطور مستقیم یا غیر مستقیم توسط دام آلوده یا لباس كارگران درتماس با دام آلوده ووسائل ویا ازطریق كود و آب پخش میشود . انتقال وپخش ویروس بوسیله باد و هوا به فاصله زیاد ثابت نشده ولی در فاصله كم از طریق باد وهوا نیز ویروس منتقل میشود . در ‌آفریقا بیشتر واگیریها توسط كوچ گله های گاو آلوده در مناطقیكه بدنبال آب و علف بوده اند ایجاد میشده این گله های آلوده فاصله های زیادی را درافریقا طی میكنند ( مثل گوسفند وبز عشایری در ایران ) گسترش بیماری در آفریقا از این طریق میباشد تنها سروتیپ ویروس كه وجود دارد برای تهیه واكسن برای پیشگیری و نجات دامهای حساس استفاده میشود. انتقال بیماری در دامها بصورت عمودی ( Vertical) نیست . همچنین توسط بند پایان انتقال نمی یابد (Noarthropodvector) بنابراین براحتی میتوان بیماری را ریشه كن كرد و ویروس را از بین برد.
(Strainfield) با سویه ویروس مزرعه دارای مدت زیادی است بطوریكه سبب واگیری وشیوع شدید در دامهای حساس میشود وموجب مرگ ومیر زیاد میگردد . سویه دیگر ‌آن بنام (Milder Strain) تمایل به باقیماندن در ناحیه ‌آلوده دارد وآنهم بعلت عدم شناخته شدن بیماری است كه علائم ظاهری ندارد مگر باسرولوژی رل میزبان های مختلف در تداوم ویروس وبیماری در گله اهمیت دارد این میزبانها عبارتند گاو گاو میش اهلی كه حساسیت شدیدی در مقابل ویروس دارند. گوسفند و بز كه تا مدتی ویروس را نگهداری میكند اما آلودگی ندارد وتنها با سرولوژی میتوان وجود ویروس را درگله مشخص كرد بعضا" علائم تحت درماتگاهی نیز دارند ولی بیماری را به سایر حیوانات منتقل نمیكنند .
در هندوستان زمانیكه باساژ آلودگی به مقدار كم برای تهیه واكسن داده اند بیماری را به بوفالو اهلی منتقل میكنند خوك و خوك پشت خمیده در تایلند وجزیره مالی بطور طبیعی به بیماری طاعون گاوی مبتلا میشوند وتلفات میدهند . خوك اروپائی نیز به بیماری مبتلا میشود وبراثر خوردن گوشت وفرآورده های خام ، خوك وسایر دامها آلوده میشوند و بیماری را ار این طریق به گله های گاو منتقل میكنند اغلب حیوانات وحشی واهلی زوج سم به بیماری مبتلا میشوند .
● پخش جغرافیائی بیماری
ویروس طاعون گاوی در حال حاضر در هندوستان خاور نزدیك صحرای آفریقا وآنگولا حضوردارد .
دامهای حساس شدید در آفریقا بوفالو گوزن وحشی . زرافه . گاوكوهان دار بزكوهی وگاو كوهی . دامهای با حساسیت كمتر : كرگدن وآهو.
دامهای وحشی انگولا بوسیله گله گاوها آلوده میشوند و همین دامهای وحشی آلوده سبب آلودكی گاو های دیگرمیشوند بنابراین در صورت عدم وجود طاعون گاوی در گاوها باعث میشود بیماری در طبیعت از بین برود.
● دوره كمون
دوره كمون بیماری بستگی به سویه (Strain) ویروس مقدار ویروس ، راه ورود ویروس و نحوه درمعرض قرار گرفتن دام در مقابل بیماری متفاوت است از سه تا ۱۵ روز ولی معمولا" ۴ تا ۵ روز است.
● علائم كلینیكی
بروز علائم كلینیكی نیز بستگی به Strain ویروس Field یا Milder وپایداری دام وحالات فیزیولوژیك در مقابل ‌آلودگی دارو بصور ت های فوق حاد . حاد وملایم (Mild) ظاهر میشود .
▪ فرم فوق حاد :
این فرم در دامهای جوان حساس دیده میشود كه فقط با تب ۴۱-۴۰ درجه دیده میشود وبعد از ۲ تا ۳ روز منجر به مرگ میشود . بعضا" تجمع موكوس در اعضاء دیده میشود.
▪ فرم حاد:
فرم كلاسیك بیماری است و به این شرح پیشرفت میكند
ابتدا ترشحات بینی وچشم همراه با مقدار كمی ویروس قبل از تب دارد .سپس تب F۱۰۶-۱۰۴ یا ۱/۴۱-۴۰ درجه سانتیكراد.
بینی وچشم ترشحا ت موكوسی میشود در این حالت لوكوپنی . بی اشتهائی ، بی حالی وپوزه خشك است . ۹۲ و ۹۳: FIG
بعدا" تب كاهش می یابد ومیزان ویروس خون وترشحات كاهش می یابد اسهال آبكی یا خونی یا هردو حالت و FIG دهیدراسیون وخشكی پوست لاغری و از پا افتادن دام ودر نهایت مرگ بعد از ۶ تا ۱۲ روز.
● جراحات
جراحات زبان: دردام بیمار متفاوت است بعضی بطور مجزا وبعضی بخوبی با جراحات دیگر جمع شده است . جراحات زبانی با كانونهای خاكستری كوچك شروع میشود سپس بهم دیگر میپیوندند .اپتیلیوم نكروتیك وخاكستری سپس زخم مشاهده میشود وقرمز رنگ و خراشیده میشود.
▪ دهان:
جراحات برروی لثه ها لب ها وقسمت های نرم و سخت گام . گونه وپایه زبان بوجود میاید . جراحات اولیه نكروتیك وخاكستری باندازه سرسنجاق است سپس یهم میپیوندند وقرمز رنگ وخراشیده وتكه تكه میشوند .
▪ مری :
دارای نكروزهای قهوه ای و یا لكه های خراشیده.
▪ نگاری :
شكمبه و هزارلا دارای جراحات كم.
▪ شیردان :
ادم دار وگرفتگی دارد.
▪ روده كوچك:
بخصوص در قسمتهای انتهائی ژژنوم جراحات نكروزی بخصوص در پلاكهای پایر و غددلنفاوی ناحیه ایلیاك نكرونیك . مواد داخل روده بهم چسبیده وموكوس دار اپینلیوم این نواحی نكروتیك است .
▪ راست روده :
قولون دارای دیواره ادمی ودارای خون ولخته های خونی همراه با موكوس است جراحات دراین ناحیه شدید است . دیواره ها متورم همراه با جراحات ومجتمع موكوس وجراحات برجسته ای در سكوم بهم متصل شده ودارای مرزهائی ازلبه موكوس و راه راه كه دراصطلاح به هاشور ببری با پوست ببری یا خطوط گورخری Zebraline نامیده میشود. FIG
▪ كبد:
ممكن است دارای نقطه های خونریزی همراه با لخته های خون دركیسه صفرا باشد.FIG۹۹
▪ ریه :
ممكن است آمفبزمی متراكم ودارای نواحی پنومونی باشد.
● تشخیص
تشخیص نوع طاعون گاوی FIELD در همه سنین ممكن است مشاهده شود زمانیكه شكل حاد بیماری همراه با تب وعلائم كلینیكی وجراحات همراه با شد آسان است در ایتصورت بایستی كلیه دامها و همه
سنها را بازرسی ومعاینه كرد. وآنرا از بیماری BVD.MD كه معمولا" در سن ۴ تا ۲۴ ماه اتفاق می افتد تفكیك كرد .
● نمونه های آزمایشگاهی
زمانیكه تب از بین میرود و یا اسهال متوقف میشود میزان ویروس درترشحات وخون ومدفوع كاهش
می یابد برای دنبال كردن ویروسی بایستی زمانیكه تب بالاست از دام زنده نمونه جمع آوری كرد در اینجا میتوان خون هپاریته در كنار یخ برای جداسازی ویروس تهیه كرد.
ازبافتهای نكروتیك وجراحات وسواپ تهیه شده از ترشحات وغدد لنفاوی سطحی نیزمیتوان ویروس جدا كرد( برای تهیه غدد لنفاوی میتوان بیوپسی یا آسپیره كرد.) این نمو نهٔ ها بایستی در كنار یخ ارسال شود
بعد از پایان تب منحصرا" میتوان خون را برای تهیه سرم برای سرولوژی و میزان تیتر آنتی بادی اقدام كرد نمونه های مناسب برای جداسازی ویروس زمانی است كه دام را درتب بالا ذبح كرد وغددلنفائی تانسیل طحال وعدد لنفاوی مزانیژیك در كنا یخ نگهداری وسریعا" ظرف ۱۲ تا ۲۴ ساعت ارسال كرد . نبایستی این نمونه ها منجمد شوند . از منجمد كردن نمونه ها خودداری شود.
جراحات بافتی را نیز میتوان در فرمالین ۱۰ درصد جهت تائید پاتولوژی نگهداری كرد.
● تشخیص آزمایشگاهی
بهترین تشخیص جداسازی ویروس وشناسائی آن است لیكن از طریق سرولوژی وتعیین تیتر آنتی بادی نیز میتوان بوجود آلودگی ناشی از درگیری با ویروس مشخص كرد.
● تشخیص تفریقی
بیماری بایستی از FMD.وMCFوIBRوBVD-MD وVS.سالمونلوزیس وپاراتوبركولوزیس ومسمومیت تشخیص داده شود.
● واكسیناسیون
واكسنهای زیر در دنیا مصرف میشود.
نوع خرگوشی در چین وكره ، نوع پرنده ای خرگوشی در كره . نوع عادت داده شده به بز در هند . و كشت سلولی آداپته شده در افریقاو خاورمیانه و هند(TCRV) .
یك واكسن تجربی از ژنوم FوH ویروس طاعون گاوی كاهش مدت یافته جدا شده كه در دست تهیه وتولید است.
درحال حاضر دو نوع واكسن از سال ۱۹۹۶ در دنیا مصرف میشود یك عادت داده شده به بزو دیگری كشت بافت سلولی عادت داده شده (TCRV) واكسن عادت داده شده به بز ویروس رقیق شده است كه اغلب ایجاد بیماری می كند یا مقدار ویروس كافی نیست وبطور تاخیری بیماری ایجاد میكند و مقاومت مادری كمی برای گوساله باقی میگذارد.واكسن رقیق شده كشت بافت سلولی در سال ۱۹۶۰ در پلورایت كنیا توسعه یافته وتولید شده است این واكسن واكسن سالم (SAFTY) برای انواع دامهای حساس به بیماری است وایجاد ایمنی طولاتی تا حدود ۷ سال می كند.
در مناطق آندمیك به كلیه گله های گاو بایستی تزریق شود. كلسترال(ایمنی مادری)درابن دامها در مناطق اندمیك متفاوت است گاهی تا ۱۱ تا ۱۲ ماهگی ایمنی وجود دارد لكن تا سه سالگی بایستی به گوساله ها همه ساله واكسن تزریق شود.. یكی از مشكلات واكسن كشت سلولی نگهداری وپایداری واكسن لیوفیلتره در شرایط زنجیره سرد است و تا زمان مصرف بایستی در۲۰- نگهداری شود . كه حمل در فاصله های زیاد ونگهداری طولانی گران تمام میشود . درغیر اینصورت واكسن ماندنی نیست ودرواكسیناسیون دامها ایمنی ایجاد نمی شود. اخیرا" در سال ۱۹۹۰ در تحقیقاتی كه درپلوم ایسلند انجام شده نوع واكسن لیوفیلتره دارای پایداری مقاومت بیشتر تهیه شده كه با تسهیلات مناسب به افریقا حمل میشود .
▪ بطور تجربی:
واكسن قابل انتقال طاعون گاوی((VACCINA .VECTOR- كه گله گاوها را در مقابل تزریق با Challenge ویروس طاعون گاوی محافظت میكند تهیه شده این نوع واكسن درحال تجربه و آ‌زمایش در مزارع است . این واكسن مفید برای " برنامه ریشه كنی است . ایمنی كه این واكسن وكتور میدهد قابل تفكیك از ایمنی است كه دراثر آ‌لودگی با ویروس در حیوانات زنده تولید میشود واكسن قادر است درمقابله بیماری در پایان ریشه كنی ایمنی مناسب بدهد بطوریكه گله ها بدون بیماری طاعون گاوی و وجود ویروس زنده طاعون گاوی داشنه باشیم
● كنترل وریشه كنی
كشورهائیكه عاری از بیماری طاعون گاوی هستند بایستی از ورود دامهای حساس وفرآ‌ورده های خام دامی ( گوشت) از كشورهای مناطق آ‌لوده یا دامهای واكسنیه شده جلوگیری كنند.. دامهای بهبود یافته carrier وعامل انتقال بیماری نیستند وسرولوژی خوبی دارند ولی در شرایط قرنطینه مناسب میتوان خوك نشخواركنندگان را وارد كرد.
اگر بیماری در یك ناحیه اتفاق افتد بایستی ‌آنجا را قرنطینه كرد ودامهای ‌آلوده ودرمعرض ‌آلوده را كشتار و سوزانده یا دفن كرد وبطور حلقه ای تا كانون بیماری واكسینه كرد.
تجربه نشان داده است كه ویروس قابل انتقال از طریق جنین نیست (noverticalvector) وتكنولوژی تهیه جنین و انتقال جنین درصورتیكه شرایطOIE رعایت شود اجازه ورود جنین داده میشود. دركشورهای پرخطر كه محل دادوستد دام وتجارت دام هستند وشرایط جغرافیائی وابسته به كشورهای آلوده دارند بایستی دامهای حساس آنها واكسینه شوند .
وقبل از ورود دام گله های ورودی وگله های بومی هردو واكسینه شوند.در موقع شیوع بیماری بایستی آن ناحیه قرنطینه كرده وبصورت حلقه ای واكسیناسیون انجام شود. در كشورهائیكه بیماری بومی ( آندمیك) شده است كلیه دامهای حساس بومی واكسینه میشوند وتازماینكه تیترواكسن نامشخص است توصیه میشود حداقل بمدت ۴ سال واكسیناسیون دامها ادامه داشته باشد همچتین واكسیناسیون گوساله ها تا سن ۳ سالگی ادامه داشته باشد
درمناطق آندمیك كود ومواد زائد آلوده بایستی قرنطینه شود و با مجوز از منطقه خارج شود.
حیوانات وحشی . گوسفند و بزتحت مراقبت سرولوژی باشند. سرولوژی گوسفند و بزكار را پیچیده می كند بخصوص زمانیكه از واكسن طاعون گاوی برا ی بیماری طاعون نشخواركنندگان كوچك استفاده می شود.

ترجمه و تدوین از دكتر سید مجتبی جعفری صادقی

منبع : اردلان آنلاین