تعرفه شیرین، همه را شکری کرد

تصمیم دولت مبنی بر كاهش سود بازرگانی و حقوق گمركی شكر در سال ۸۴ و ۸۵ برای حفظ قیمت ها و تعادل بازار و در جهت حمایت از مصرف كنندگان صورت گرفت، اما در این میان برخی ناراضی و ناخرسند شدند و عده ای فرصت را مغتنم شمرده و تا می توانستند آب را گل آلود كردند، این گزارش ضمن اشاره به برخی حركات صورت گرفته در زمینه واردات شكر به مشكلات صنعت شكر در ایران پرداخته است.
ماجرا از این قرار است، دولت برای حفظ حقوق مصرف كننده و عدم افزایش قیمت شكر، حقوق ورودی شكر را پائین می آورد، اما یك عده كه همیشه به دنبال فرصتی برای سوءاستفاده از جریان ها و پركردن جیب خود هستند، بی اعتنا به شرایط اقتصاد ملی دست به اعمالی می زنند كه نتیجه آن به ضرر همه است. براساس گزارش تحلیلی گمرك ایران درخصوص واردات و صادرات شكر در سال ۸۵ یك شركت نفتی با واردات ۴۱ میلیون و ۴۱۷ هزار و ۷۰۰ كیلوشكر به ارزش ۱۴ میلیون و ۵۴۴ هزار و ۵۵۷ دلار جزو ۱۰ وارد كننده عمده شكر در سال گذشته بوده است. این شركت نفتی كه توسط بخش خصوصی اداره می شود با كاهش تعرفه واردات شكر اقدام به چنین كاری كرده است.
● یك شركت نخ ریسی نیز واردكننده شكر است
با كاهش تعرفه واردات شكر در سال گذشته تعداد اشخاص حقیقی و حقوقی وارد كننده شكر از ۳۷ شخص در سال ۸۴ به ۸۴ شخص در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته است و بخش خصوصی رتبه های دوم تا دهم عمده ترین وارد كنندگان شكر را به خود اختصاص داده اند. در این میان و در رتبه ۲۴ واردكنندگان شكر نام یك شركت نخ ریسی نیز به چشم می خورد. ورود یك شركت نخ ریسی به عرصه واردات شكر قطعاً برای شیرین كردن پارچه های عرضه شده به بازار نیست هدف تنها سود از هر طریق ممكن است. عامل اصلی ورود شركت های غیر مرتبط و برخی اشخاص به عرصه واردات شكر را پائین آمدن كاهش سود بازرگانی آن عنوان می كنند. اما دولت چرا تعرفه واردات شكر را كاهش داده است.
● چرا تعرفه واردات شكر كاهش یافت
در سال ۸۴ بازار شكر دستخوش تلاطم شد. این تلاطم و آشوب با افزایش قیمت جهانی این محصول همراه بود. وضعیت به گونه ای بود كه كارخانجات داخلی همه تولیدات خود را به فروش رسانده بودند و حتی وزارت بازرگانی نیز به عنوان مسئول تهیه و تأمین كالاهای اساسی موفق به خرید شكر مورد نیاز كشور از داخل نشد. افزایش قیمت جهانی تأثیر خود را بر داخل نیز گذاشت و قیمت ها افزایش یافت. در نتیجه دولت برای حفظ بازار و افزایش بی رویه قیمت شكر و رعایت حقوق مصرف كنندگان تصمیم به كاهش تعرفه واردات شكر گرفت.
● وضعیت عرضه و تقاضای شكر در ایران
روند مصرف شكر در كشور نشان می دهد كه ایرانیان تمایل زیادی به استفاده از شكر و شیرینی دارند و مایلند همیشه كامشان شیرین باشد. براساس آمار سازمان خواروبار جهانی (فائو) سرانه مصرف شكر در ایران در طول دهه ۷۰ شمسی حدود ۲۵ كیلوگرم بوده كه نزدیك به ۸ كیلوگرم از میانگین جهانی بیشتر و حدود ۵ كیلوگرم از سرانه مصرف كشورهای توسعه یافته كمتر است. این موضوع گویای آن است كه سهم قند و شكر در سبد هزینه خانوار در طول سال های گذشته همواره رو به افزایش بوده است.
در حالی كه در سال ۱۳۶۳ سهم قند و شكر در سبد هزینه خانوار شهری به طور متوسط تنها ۰‎/۶۹ درصد بوده این نسبت در سال ۱۳۸۰ به ۲‎/۲ درصد رسیده است. افزایش جمعیت و مصرف بالا از سویی و عدم سرمایه گذاری در صنعت شكر و ثابت ماندن میزان تولید داخلی آرام آرام وضعیت را به شرایطی رساند كه مصرف شكر سالانه یك میلیون و هشتصد هزارتن و تولید آن در حد یك میلیون و دویست تا سیصد هزارتن باقی ماند.
بین ۶۰۰ تا ۵۰۰ هزارتن تولید شكر در كشور كمتر از میزانی است كه نیاز جامعه است. این مقدار باعث ایجاد بی ثباتی در بازار شد. برای جبران این موضوع دولت دست به واردات شكر زد و تعرفه شكر را درحالتی قرار داد كه تعاونی های مرزنشین و افراد خصوصی نیز تمایل به ورود به این عرصه را داشته باشند. اما چرا به رغم وجود محصولاتی همچون چغندر و نیشكر خوب در كشور تولید كمتر از مصرف داخلی است و چرا به رغم استفاده طولانی از این صنعت در كشور نتوانسته ایم به شرایط تازه ای در راه اندازی كارخانه های جدید دست یابیم.
● وضعیت كارخانه های شكر
درطول سالهای ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۷ چندین كارخانه شكر در نقاط مختلف ایران تأسیس و راه اندازی شد.
در سال ۱۳۱۴ همزمان كارخانه آبكوه در خراسان با ظرفیت اسمی ۲۵۰۰ تن، كارخانه اسلام آباد در آذربایجان غربی با ظرفیت اسمی ۱۰۰۰ تن و كارخانه مرودشت در فارس با ظرفیت اسمی ۱۶۵۰ تن به وسیله كشور چكسلواكی ساخته شد.
این كارخانه ها اكنون با گذشت ۷۲سال از ساخت آنها به تولید ادامه می دهند. به طوری كه كارخانه آبكوه اكنون ۱۶۰۰ تن، كارخانه اسلام آباد ۸۰۰ تن و كارخانه مرودشت ۱۰۰۰ تن ظرفیت عملی دارند.
در سال ۱۳۱۵ نیز در میاندوآب آذربایجان غربی یك واحد ۱۸۰۰ تنی تأسیس شد.
دوسال پس ازاین نیز در سال ۱۳۱۷ كارخانه شازند در استان مركزی با ظرفیت اسمی و عملی ۶۰۰ تن توسط چكسلواكی ساخته شد. درمجموع ۳۶ كارخانه شكر تا سال ۵۷ در كشور ساخته شد و پس از آن نیز چندین كارخانه بزرگ با ظرفیت های ۱۰هزار تن مانند كارخانه نیشكر امام خمینی(ره) در خوزستان و نیشكر امیركبیر و دعبل خزاعی در سال های ۷۸ تا ۸۱ افتتاح شده است. سطح تكنولوژی كارخانه های شكر در ایران بسیارپائین است. زیرا با گذشت زمان قطعات فرسوده و تكنولوژی از رده خارج شده است. این مسأله باعث افت كیفی، كاهش راندمان تولید و افزایش ضایعات گردیده است.
● وضعت تولید شكر در ایران و جهان
درحالی كه راندمان تولید شكر سفید در هكتار در سال ۲۰۰۱ در فرانسه ۱۲‎/۷۴ تن بوده (بالاترین كشور در جهان) راندمان شكرسفید در هكتار در ایران تنها ۳‎/۱ تن بوده است. این میزان در تركیه ۶‎/۷ تن، در ژاپن ۸‎/۵۴ تن و در آلمان ۸‎/۷۹ تن است.
راندمان تولید چغندرقند در هكتار در ایران ۲۷ تن، در ژاپن ۵۲‎/۳۵ تن و در آلمان ۶۱‎/۱ تن است.
با این وصف ضایعات تولید در ایران بسیار بیش از دیگران است. این نسبت در ایران ۴‎/۵۱ درصد و در ژاپن ۰‎/۷۹ درصد است. همچنین ضریب استحصال در ژاپن ۹۶‎/۴۳ درصد، در آلمان ۸۵ درصد و در ایران ۷۰‎/۵ درصد است. با وجود این كه كارخانه های ایران تولید و ثروت و سرمایه كمتری دارند اما تعداد كارگران دائمی و فصلی شان از دیگر كشورها بسیار بیشتر است. همه اینها تولید را كاهش، ضایعات را افزایش و قیمت ها را بالا می برد.
● قیمت تمام شده یك تن شكر در ایران و اروپا
براساس اعلام فائو در سال ۲۰۰۴ قیمت تولید هرتن شكر در ایران ۴۹۳‎/۴۵ دلار بوده كه این میزان در اروپا ۶۶۷ دلار است. بیشترین علت افزایش قیمت تولید اروپا به دلیل هزینه های سرمایه ای یا عمرانی و توسعه ای كارخانه هاست. به طوری كه هزینه های سرمایه ای در ایران ۳ درصد از كل هزینه ها را شامل می شود در حالی كه در اتحادیه اروپا ۱۶‎/۳ درصد از هزینه ها، مربوط به عمران و توسعه و روزآمد كردن كارخانه هاست. به رغم این كه چغندر قند در اروپا برای تولید یك تن شكر ۴۲۷ دلار و در ایران ۳۱۶‎/۶ دلار است، اما نسبت به كل هزینه برای تولید برابر محسوب می شوند یعنی آن كه ۶۴ درصد از قیمت تمام شده یك تن شكر در اروپا و ایران مربوط به قیمت چغندر است علی رغم این كه در ایران ارزان تر و در اروپا گران تر است. هزینه تعمیرات در ایران ۸ درصد از مبلغ كل و در اروپا ،۳‎/۳ دستمزدها در ایران ۱۴ درصد و در اروپا ۸‎/۲ درصد از كل هزینه تمام شده یك تن شكر را شامل می شوند.
● استراتژی صنعتی شدن
تولیدكنندگان شكر باید به استراتژی جدیدی فكر كنند و پیام آزادسازی را دریافت كرده و به سوی اصلاح ساختار تولیدی و ظرفیت های بزرگتر خیز بردارند. گفته می شود دولت ۲۵۰ میلیون دلار برای اصلاح ساختار و تكنولوژی جدید كارخانه های شكر اختصاص داده اما حتی یك كارخانه نیز برای استفاده از آن مراجعه نكرده است، چرا؟
● معضل سرمایه گذاری
سید مسعود میركاظمی وزیر بازرگانی معتقد است: نگاه انحصاری به این صنعت موجب تمایل نداشتن سرمایه گذاران برای حضور در این بخش شده است. وی معتقد است كه تصمیم دولت برای خروج از بازار شكر منطقی بوده و دولت باید تنها درباره كالابرگ دخالت كند و مابقی بازار توسط بخش خصوصی و مردم تنظیم شود. اكنون مالكیت عمده كارخانه های شكر توسط آستان قدس رضوی، بنیاد مستضعفان، دولتی ها كه عمدتاً سهام آنها متعلق به بانك های دولتی است و شركت سرمایه گذاری شستا (تأمین اجتماعی) و بخش خصوصی است.
با این حال براساس مطالعات صورت گرفته پیش بینی می شود با راه اندازی كارخانه های شكر شركت توسعه نیشكر و صنایع جانبی تا سال ۱۳۹۹ یعنی سال های انتهایی سند چشم انداز جمهوری اسلامی، ظرفیت تولید شكر در ایران ۴۵ درصد افزایش یابد.
● واردات و صادرات ایران
با این كه ایران در سال گذشته ۲میلیون و ۲۵۳ هزار و ۹۸۷ تن به ارزش ۸۹۹ میلیون و ۹۰۹ هزار دلار از طریق ۵كشور امارات، برزیل، انگلستان، سوییس و آفریقای جنوبی شكر وارد كشور كرده است در عین حال ۴۵۷ تن به ارزش ۳۹۱ هزار دلار نیز شكر به خارج از كشور صادر كرده است.
كویت با واردات ۲۴۷ تن شكر از ایران به ارزش ۲۵۷ هزار دلار عمده ترین واردكننده این كالا بوده است. پس از آن آمریكا با ۸۶ تن و به ارزش ۶۵ هزار دلار و عراق با ۶۶ تن به ارزش ۲۸ هزار دلار، تركیه با ۱۰ تن و به ارزش ۱۰ هزار دلار و امارات با ۹ تن به ارزش ۹ هزار دلار در رتبه های بعدی قرار دارند.
● بهترین تصمیم تعرفه ای چیست؟
چه كسی قرار است بهترین تصمیم را تشخیص دهد و آن را اعمال كند. گفته می شود اگر واردات صورت نگیرد قیمت به نحو سرسام آوری بالا می رود و این واردات برای حمایت از مصرف كنندگان صورت می گیرد، اما با كشاورزان چه باید كرد.
چه راه حلی وجود دارد كه هم مصرف كننده و هم تولیدكننده را راضی نگه دارد؟ اصلاً چه راه حلی وجود دارد كه كسی از آن تخطی نكند. كارخانه داران می گویند دولت باید بخرد و زیاد هم بخرد اما دولت باید طرف كدام را بگیرد. اتحادیه شكلات سازی می گوید: اگر شكر آزاد باشد صنایع شكلات سازی فعال شده و صادرات رونق می گیرد. به هر حال آنچه مسلم است این كه با یك تصمیم همه را نمی توان راضی نگه داشت. ولی این دلیل نمی شود كه در آشفته بازار رضایت یا عدم رضایت عده ای كه می بایست به فكر چاه نفت و گاز باشند در سودای واردات شكر و فروش آن به قیمت های بالا در بازار ایران، اقتصاد ایران را بر هم بزنند.
چه كسی قرار است پرسش از اینها را شروع كند؟

سید جواد سیدپور

منبع : روزنامه ایران