روش های ترک وآنچه خانواده ها باید بیاموزند ......

● پیشگفتار :
معضل اعتیاد و روند رو به رشد آن به خصوص در بین جوانان زنگ خطر را برای خانواده ها وجامعه به صدا در آورده است . آمارهای غیر رسمی معتادان قابل هضم و درك نیست . وقتی در یك ناحیه كوچك از شرق تهران روزانه بیش از ۵۰۰ كیلو گرم مواد مخدر ردو بدل شده است . تجسم حجم مواد مصرفی تهران در تصورنمی گنجد . بیش از دو میلیون نفر معتاد و گرایش نسل جوان به مصرف مواد مخدر و محرك های مختلفی كه در جامعه فعا لند ، لزوم بازنگری درسیاست ها وسیستم های كنترلی را صد چندان كرده است.
اگر چه با تحرك اخیر نیروی انتظامی ، منطقه خاك سفید تهران پاكسازی و از لوث وجود شیاطین خالی شد كه شایان تقدیر است اما تا وقتی كه معتاد هست ، مواد مورد نیاز را بهر قیمتی تهیه خواهد كرد و قاچاق چیان و توزیع كنندگان در رنگ لباسی دیگر و در محلی دیگر به فعالیت مخرب خود ادامه خواهند داد . مشكل تنها در عرضه فراوان وارزان موادافیونی است بلكه بایدمسئله اعتیاد و معتاد را با دیدی تازه ونگرشی نوبررسی كرد.
تصورات كهنه و آزموده های سرتاسر غلط را به دور ریخت و طزحی نو در انداخت .
در دو سه سال اخیر با همت و پشتكار مردی وارسته و چهره شناخته شده كه خود طعم تلخ اعتیاد و تباهی های آن را در سالیان متمادی چشیده و به راه حلی ابتكاری و منحصر به فرد برای ترك اعتیاد دست یافته است و همزمان با تشكیل جمیت مبارزه با اعتیاد و جمعیت آفتاب و شعب آنها در شهرستان ها حركت گسترده و فراگیری آغاز شده و می رود تا به مفری برای خلاصی دائمی از چنگال اعتیاد بدل شود .
به سراغ مهندس دژاكام می رویم و با همه مشغله و گرفتاری هایش ساعاتی را در كنار او و جمع همكارانش می گذرانیم . آنچه را كه ملاحظه خواهید فرمود ، مصاحبه با دبیر اجرائی جمعیت آفتاب و دید گاه های ایشان نسبت به اعتیاد و راه كارهای خلاصی از وضع اسفبار موجود است .
▪ آقای مهندس لطفاً خودتان را بیشتر معرفی بفرمائید.
ـ بنده حسین دژاكام یك مسافر !
▪ شما و همكاران در گفتار ها از كلمه ، مسافر ، بجای معتادی كه ترك كرده و یا در ترك است استفاده می كنید ، ریشه این انتخاب از كجاست ؟
اعتیاد یكسری ویژگی ها در فرد معتاد ایجاد می كند . ظلمت، ترس، اضطراب ، كفر ، حقارت ودروغ و موارد دیگر به سراغ معتاد می آید و معتاد را رها نمی كند . برای رهائی از چنگال اعتیاد باید حركت كرد و این خصا ئص را با صفات پسندیده جایگزین نمود . از ظلمت به نور، از ترس به شجاعت ، از اضطراب به آرامش ، از كفر به ایمان از حقارت به سر افرازی و... این یك سفر درونی و بیرونی است كه باید معتاد انجام دهد تا به مرحله پاكی برسد . بدین لحاظ ما یك دیگر را با كلمه مسافر خطاب می كنیم .
ـ به تازگی مجموعه تلویزیونی از سیمای جمهوری اسلامی بنام ،،مسافر ،، پخش می شود كه در طی قسمت های مختلف آن ، گوشه ای از تلاش ها و فعالیت های شما در جهت كمك به ترك اعتیاد به نمایش گذارده شده است . لطفاً‌ در مورد شكل گیری این مجموعه توضیح بفرمائید .
گاهی اوقات مشیت الهی سبب می شود تا حركت هائی آغاز شده و در نقطه ای با یكدیگر تلاقی كنند و سپس مسیر مشتركی را در پیش بگیرند كه از قبل برای انسان ها قابل پیش بینی نیست . تهیه كننده و نویسنده مجموعه مسافر ، آقای مصطفی عزیزی تصمیم داشت تا پیرامون اعتیاد سریالی را تهیه كند و اسم دیگری نیز برای آن در نظر گرفته شده بود . بر حسب تصادف افتخار آشنائی با ایشان حاصل شد و در نشستی بحث راجع به مسئله اعتیاد پیش آمد در انتها بحث دید گاهشان در مورد اعتیاد ، به كلی دگرگون شد و كتابی را كه بنده در زمینه اعتیاد نوشته ام مورد مطالعه ایشان قرار گرفت . سپس اظهار علاقه كردند تا در جلسات شركت كنند . چندین جلسه شركت كردنند وبه تدریج با حقایقی در مورد اعتیاد آشنا شدند . در پیامد آن ، آقای سیروس مقدم كارگردان مجموعه ، در جلسات شركت كردند و نشست ها و بحث های فراوانی در گرفت و در ادامه بازیگران منتخب سریال بخصوص سركار خانم پانته آ بهرام (منیژه ) در جلسات متعدد حضور یافتند و با استفاده از راهنمائی های مسافری بنام خانم زندی و مدد گیری از دست نوشته های ایشان در زمینه اعتیاد دید گاه تازه ای ازاعتیاد را ادراك كردند .
این بینش جدید سبب شد تا بر خلاف دیدگاه متداول ، مجموعه ای از حقایق از زبان معتادانی كه خود سالها ست اعتیاد را ترك كرده اند تهیه شود و در اینجا به سهم خودم از شجاعت و شهامت آقای عزیزی و كلیه كسانی كه در تهیه این مجموعه زحمت كشیده اند ، صمیمانه تشكر می كنم .ذهنیتی كه جامعه از یك فرد معتاد دارد یك آدم ژولیده و كثیف است كه در خیابان ها تكدیگری می كنند اما این تصور عمومی در این مجموعه دگرگون شد و احراز گردید كه یك معتاد می تواند سر و وضع بسیار مرتب و ظاهرآراسته هم داشته باشد . معتاد می تواند هركس با هر شخصیتی باشد . زن و مرد فرقی نمی كند معتاد در هر لباسی وجود دارد .
▪ مسئله اعتیاد به مواد مخدر دربین قشر جوان و نو جوان به مرز های خطرناكی رسیده و حتی مدارس و دانشگاه ها نیز مصون نمانده اند . به نظرشماچه عواملی سبب گرایش جوانان به سمت اعتیاد می شود؟
ـ متاسفانه مصرف مواد مخدر امروزه به صورت یك تفریح ارزان قیمت درآمده كه حتی از بسیاری از سرگرمی های سالم و انواع ورزش كمتر هزینه دربر دارد از طرفی كنجكاوی و بعضاً چشم و همچشمی بین جوانان و نداشتن سر گرمی مناسب می تواند انگیزه های كاذبی برای گرایش به سمت اعتیاد داشته باشد . حتی در اغلب محیط های ورزشی هم رد پای اعتیاد را بین ورزشكاران به صورت دوپینگ و انرژی زائی موقت جستجو كرد عوامل بسیاری در این امر دخیلند كه حوصله بیشتری را طلب می كنند . نقش مافیای بین المللی و تجارت جهانی مواد مخدر كه بالغ بر ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلار در سال سود در بر دارد ، همواره مطرح و تعیین كننده بوده است . البته همجواری ایران با افغانستان كه بزرگترین تولید كننده مواد افیونی در جهان است سبب می گردد كه مواد مخدر با قیمت پائینی در ایران به دست مصرف كننده برسد كه خود نقش بسزائی در رواج اعتیاد بازی می كند .
▪ بفرمائید چه نوع مواد مخدری در بین جوانان ما بیشتر مرسوم و متداول است ؟
ـ در شروع هروئین با فرم های مختلف و در ادامه انواع قرصهای مخدر و روان گردان و توهم زا تا تریاك و شیره و به صورت خوراكی و حتی شربت متادن ، ال اس دی و اسید روی ورقه كاغذ . كوكائین به دلیل گرانی زیادچندان در ایران متداول نیست . یك عامل بسیار نگران كننده ،عوارض بسیار سو و غیر قابل برگشت در بین كسانی است كه برای بار اول از حشیش . ال اس دی و اسید استفاده می كنند . نمونه و الگو های فراوانی از این افراد وجود دارد كه در اثر یك بار مصرف جایگاه حواس آنان در مغز جابجا شده و دیگر به جای اول باز نگشته است . مركز افكار واندیشه تغییر جا داده است اما پس از غنثی شدن اثر مخدر ، برنگشته و حالا در كنج خانه یا بیمارستان افتاده اند و تا آخر عمر مجنون و دیوانه باقی خواهند ماند . نامه های زیادی ازسوی خانواده های این افراد به من می رسد با موارد زیادی از نزدیك برخورد كرده ام كه متاسفانه راه حل پزشكی برای آنان وجود ندارد . قصد ایجاد ترس و واهمه ندارم . گفته هایم هشداری است برای جوانانی كه تصور می كنند با یك بار كشیدن حشیش یا استعمال ال اس دی یا اسید هیچ اتفاقی برایشان نخواهد افتاد .
▪ لطفاً بفرمائید كه خانواده ها از چه طریق می توانند كنترل و نظارت بر عملكرد فرزندان در زمینه اعتیاد داشته باشند و اگر خدای ناكرده فرزندی در ابتدای راه اعتیاد است ، چه علائم و نشانه هائی دارد كه به كمك آنها اعتیاد او را تشخیص دهند ؟
ـ این كه بخواهیم تخم بد بینی و تردید را در خانواده بكاریم والدین را به نقش مامور تجسس فرزندان در آوریم اصلاً درست نیست بلكه تربیت صحیح و اصولی توام با آگاهی و بینش درست والدین است كه می تواند بهترین ناجی برای جلو گیری ازآلودگی به اعتیاد باشد و اتفاقاً درد همینجاست كه خانواده ها و اجتماع ، قبل از هر چیزی باید خود آموزش صحیص ببینند و اعتیاد را درست بشناسند نه آنكه بر پایه یك سری باورهای غلط و تصورات بی پایه و اساس ، اعتیاد و معتاد را تعبیر و تفسیر كنند . عكس العمل های نادرست در مقابل فرد معتاد ، كار را بهتر نمی كند هیچ بلكه بلكه صد درجه بدتر هم می كند . آنهائی كه بخواهند تشخیص دهندكه فرزندشان گرفتار هست یا خیر ؟ تشخیص ، پیشكششان . آنهائی كه به فرض تشخیص دادند چون هیچ دانشی راجع به اعتیاد ندارند ، بدتر خرابكاری می كنند .
▪ پس در واقع قبل از آنكه بخواهیم به كشف معتاد و درمان وی بپردازیم ، لازمست به شناخت اعتیاد و مسائل جانبی آن پرداخته شود . همینطور است ؟
ـ بله همینطور است . قریب دو سال است كه در هر سخنرانی و یا هر تریبونی كه امكانش باشد ، فریاد می كنم كه ای مسئولین ،صورت مسئله اعتیاد و روش درمان آن را به طریقه اصولی به خانواده ها آموزش دهید . مثالی بزنم . هفته پیش خانم جوانی كه به تازگی به دلیل اعتیاد همسر متاركه كرده و خود نیز توسط وی معتاد شده بود به نزد من آوردند . پدر این خانم با بینش غلط و القائاتی كه به وی شده بود ، برای انكه دخترش را از اعتیاد نجات دهد ،اورابا طناب محكم به تخت بسته و در اثر فشار طناب و تقلای دختر ، هر دو مچ دست او بشدت مجروح و دچار ضایعات فراوانی شده بود . خوب این پدر فكر می كرد كه مثل بعضی فیلم ها تنها راه نجات دخترش این است كه اورا به تخت ببند دكه یا بمیرد و یا از اعتیاد خلاص شود . بسیاری همین افكار را دارند كه تنها راه نجات از اعتیاد ، بستن به تخت یا زندانی كردن در زیر زمین یا با كتك و ضرب و شتم است و یا اگر دلشان نیامد ، تحویل بازداشتگاه بدهند و اگر پول دارند ، از طریق آگهی های ترك اعتیاد چند روزه تضمینی ، قرصی یا شربتی گرفته و به ظاهر ترك كنند و دوباره چندی بعد همان آش و همان كاسه تكرار شود تا بالاخره جهل و تعصب كور سبب شود كه فرد معتاد ازخانه و كاشانه بیرون رانده شده یا جان خود را سر این كار بگذارد . اینست كه به جرات می توان گفت كه ما راه درمان معتاد و روش صحیح ترك اعتیاد را بلد نیستیم و فقط ادعا می كنیم كه می دانیم وهیچ نمی دانیم .
▪ آقای مهندس دژاكام شما اشاره به باورهای غلط اجتماعی در مورد اعتیاد و فرد معتاد كرده اید ؟ و چرا نادرست است ؟
ـ ببینید ، باور غالب اجتماعی اینست كه شخص معتاد موجودی است ، كثیف ، انگل، دزد ، نفرت انگیز و مجموعه ای از رذائل و خصوصیت های منفی كه در یك انسان می تواند وجود داشته باشد ، در معتاد متجلی است . بر پایه این دیدگاه باید از فرد معتاد حذر كرد و با نفرت و انزجار او را از جامعه دور كرده و یا نابودش ساخت . رفتار اجتماعی با معتادین توام با نفی و طرد ، نفرت و انزجار ، تحقیرو تخفیف و خلاصه به شكل بر خورد با مجرم خطر ناكی است كه عدم اش به از وجود .
اگر چه عوارض ثانویه اعتیاددر بین گروهی از معتادین كه به دلیل فقر و تنگدستی امكان تامین هزینه زندگی خود را ندارند ،سبب می شود كه برای خرج اعتیاد خود دست به هر كاری بزنند ، نسبت به سر و وضع و بهداشت فردی بی تفاوت شوند و در یك كلام مشمول تمام صفاتی كه جامعه به معتادان نسبت می دهد با شند اما این عمومیت ندارند و اكثریت معتادان را شامل نمی شود . معتاد قبل از اینكه یك مجرم باشد یك بیمار است و این رفتارهای غلط اجتماعی و عملكرد نا درست دیگران است كه به جای تلاش برای رفع درد و مرضش ، اورا به وادی خلاف سوق می دهد . خوشبختانه دو سالی است كه در قوانین تجدید نظر شده و به عنوان مجرمیت معتاد به شرطی كه اقدامات درمانی را شروع كرده باشد ، حذف گردیده اما باورهای اجتماعی فرقی نكرده و در زمینه آموزش اجتماعی و بخصوص خانواده ها تلاش چندانی صورت نگرفته است .
برگ زرینی كه در سریال تلویزیونی ، مسافر ، به بینندگان آن عرضه شد شكستن قسمتی از همین باورهای غلط بود. گفتم معتاد هركسی می تواند باشد . یك متخصص ، یك مهندس ، یك پزشك ، یك صنعتگر و الی آخر.
پس چگونه اجتماع همه را با یك چوب رانده و در قالبی پست و حقیر می گنجاند ؟ با این میزان شیوع اعتیاد بین دانشجویان و حتی در شاخه های علوم پزشكی ، اگر امروز به فكر راه چاره باشیم فردا با جماعتی فارغ التحصیل معتاد سرو كار داریم و قبل از آن كه قادر به علاج دردهای مردم باشند ، دیگری باید درد خود آنان را مداوا كند.
▪ پس جناب مهندس ، دوباره به سر خط بر می گردیم و از پایه شروع می كنیم . لطفاً بفرمائید كه اعتیاد چیست ؟
ـ من ۱۷ سال تمام ، اعتیاد را با گوشت، پوست ، استخوان و تمام وجودم لمس كردم . به كلیه حالات و روحیات یك معتاد واقف هستیم .رفتار های اجتماعی از خانواده خودم گرفته تا بستگان ، دوستان و ..... را به خوبی می شناسم . بارها تلاش كردم تا اعتیادم را ترك كنم اما نشد . دست به دامان خیلی از پزشكان شدم .هر روشی كه برای اعتیاد بود تجربه كردم و زمانی كه مستاصل و درمانده شده بودم ، ندائی درونی مرا به خود اورد تا به جای التماس ودست نیاز به سوی این و آن بردن ، خودم ناجی خودم شدم بر پایه یك بینش علمی و اصولی ، به تجزیه و تحلیل اعتیاد پرداختم و به جائی سیدم كه نه تنها اعتیاد هفده ساله را ترك كنم بلكه این سعادت نصیبم شد تا مجموعه سالیان دراز مطالعات و تحقیقاتم را در قالب كتابی به جامعه تقدیم كنم .
اصولاً كسی كه معتاد نبوده ، به هیچ وجه نمی تواند حالات روحی – روانی واحساسی فردی را كه گرفتار دام اعتیاد است به درستی درك كند و چون نمی تواند پس معیار و باورهای او ، تنها القائات و دانسته های ناقصی است كه دركتاب ها خوانده یا در فیلم هاد یده و این ور آن ور شنیده است . با این بینش ، چگونه می توان انتظار داشت كه این فرد ولو پزشك متخصص هم باشد ، بتواند راه علاج و درمان قطعی اعتیاد را به دیگران عرضه كنددر حالی كه چه بسا در دوران تحصیلی واحی هم در زمینه اعتیاد نگذرانده باشد ؟ آنچه كه سبب می گردد كه روش های مختلف ترك اعتیاد كمتر ثمر بخش و مفید فایده باشد ، همین نكته ظریف است . قصدم نفی تلاش ها و زحمات دیگران نیست بلكه آنچه را كه واقاً در عمل می بینیم اینست كه با این روش ها معتاد ظاهراً درمان شده است ولی چندی بعد مصرف مواد را شروع می كند .
بهتر است بگویم كه این روش های مرسوم ترك اعتیاد ، بیشتر جنبه موقتی و دلخوشی دارند تا درمان قطعی و دائمی آن و نتیجه اش شمار روز افزون معتادان است . معتاد به تریاك، امروز ترك می كند و فردا با هروئین شروع می كند . حتی روش هائی مرسوم به ترك اعتیاد در چند روز و ترك تضمینی و ترك یا طب سوزنی و غیره كه در قالب آگهی های مطبوعاتی عرضه می شود ، بیشتر از آنچه از تعداد معتادان بكاهد ، به جمعیت معتادن افزوده است زیرا نا خوسته القا می كند كه ترك اعتیاد كار ساده ای است پس نباید زیاد نگران بود . این بزرگترین بد آموزی در زمینه اعتیاد است كه باید با آن برخورد شدید قانونی شود . من در همینجا به جوانان و خانواده ها هشدار می دهم كه همه این ادعاها ، دروغ وفریبی بیش نیست و بیشتر قصد خالی كردن جیب مردم را دارند تا درمان اعتیاد .
اعتیاد به موادمخدر ، یك نوع بیماری است كه بر اثر عدم آگاهی و توسط خود شخص معتاد بوجود می آید و در طی آن در اثر مصرف مواد مخدر مكانیزم های حیاتی بدن از تعادل طبیعی خارج شده و فعالیت قسمت هائی از آن بصورت اشكار یا پنهان دچار اختلال ، كم كاری و یا عدم فعالیت می گردد .
اعتیاد را باید در سه مقوله جسم ، روان و جهانبینی بررسی كرد . در مبحث اعتیاد جسمانی . علوم پزشكی تحقیقات گسترده و فراوانی به عمل آورده و عوارض جسمی انواع مواد مخدر شناخته شده و مطالعات آكادمیك كاملی برای هر الگوی تخدیری وجوددارد . اما نكته ای كه كمتر در باب اعتیاد به آن پرداخته می شود مكانیزم و سازو كار بدن انسان از نظر بیوشیمی و تغییرات مراكز تولید مواد مخدر طبیعی كه به ان مواد شبه افیونی می گوئیم و عكس العمل های متفاوت بدن در مراحل مختلف اعتیاد است .
كم توجهی به این مطلب سبب گردیده كه در روش های متداول ترك اعتیاد، فرصت برگشت به حالت تعادل اولیه مواد شبه افیونی به بدن فرد معتاد داده نشود . عیب كار در همین جاست . به عنوان مثال در زمینه اعتیاد به تریاك كه خود مجموعه ای از آلكالوئید های مخدر است ، بدن انسان احتیاج به زمانی حدود ده ماه دارد تا بتدریج نیاز طبیعی بدن به موااد شبه افیونی را بازسازی كند . چنانچه در این زمان طولانی نیاز بدن از بیرون تامین نشود ، عوارض شدید روحی و جسمی به جای خواهد گذاشت كه در بسیاری از موارد قابل جبران نیست .
مگر می شود بدنی راكه چندین سال از بیرون مواد مخدر دریافت كرده و در نتیجه تولید مواد شبه افیونی متوتقف و تعطیل شده است به یكباره وادار به فعالیت و تولید دوباره كرد ؟ كسانی كه فكر می كنند با بستن و زندانی كردن معتاد ( روش سقوط ازاد یا بهتر بگویم روش یابوئی – زور درمانی – شلاق درمانی - طناب درمانی ! ) پس از گذشت سه روز اعتیاد بر طرف می شود ، بدانند كه چنین نخواهد شد و این فرد هر زمانی كه آزاد شود و امكان دسترسی به مواد مخدر پیدا كند ، در مصرف آن درنگ نخواهد كرد چون اختیارش دست خودش نیست . چنین روش هائی در مورد یك معتاد یا درواقع یك بیمار ، نوعی جنایت ناشی از عدم درك و آگاهی نسبت به اعتیاد است كه متاسفانه با ساختن یكسری فیلم ها و القائات نا درست ، در ذهن جامعه و مسئولان رسوخ كرده است .
▪ پس با این حساب كسانی كه ادعا می كنندكه مثلاً ظرف یك هفته معتاد را معالجه می كنند دروغ می گویند ؟
ـ البته پزشكان حاذق و شرافتمندی هستند كه در زمینه ترك اعتیاد تلاش می كنند و صادقانه مشكلات و مسائل را با بیمار و همرامانش در میان می گذارند و بی جهت به آنان امیدواری نمی دهند اما كسانی نیز هستند كه با فریب و نیرنگ بیمار را خام می كنند و به قصد سر كیسه كردن به او اطمینان می دهندكه ظرف چند روز كاری خواهند كرد كه برای همیشه اعتیاد را كنار بگذارند . بعد از آنكه اعتماد فرد بیمار جلب شد آن وقت با لطایف الحیل بابت قرص ها ، كپسول و شربت های دست ساز مبالغ گزافی ازوی می گیرند و متقاعدش می كنند به جای مصرف مواد مخدر ، منبعد قرص و كپسول و شربت بخورد . در واقع یك اعتیاد را با اعتیاد دیگر جایگزین می كنند كه عواقب آن بمراتب بدتر و خطر ناكتر از اعتیاد اولیه است . در این خصوص تحقیقات مفصلی به عمل آمده و بطور مشروح در مقاله ای با عنوان ،، مسا له اعتیاد ،، و همینطور،، كتاب عبور از منطقه ۶۰ درجه زیر صفر ،، مطرح كرده ام و در مبحث روش های ترك اعتیاد ، راجع به این مساله بیشتر صحبت خواهیم كرد .
▪ جناب دژاكام ، در ادامه لطف بفرمائید راجع به مواد شبه افیونی كه در بدن تولید می شود و همچنین روش های ترك و راههای درمان بیماران معتاد برایمان بگوئید .
ـ تا به حال به آنچه كه در مورد اعتیاد به مواد مخدر مطرح شده راجع به عوارض مصرف این مواد بوده خواه عوارض اجتماعی وخواه عوارض فردی روی بیمار معتاد اما كمتر صحبت از عوارض و مضرات ترك اعتیاد شده است . در واقع تمام تلاش جوامع و حتی پزشكان معطوف به آنست كه بیماران معتاد هرچه سریعتر ترك كنند بدون آنكه به عوارض بعد از اعتیاد توجه چندانی شود . آنچه كه بعد از قطع مواد مخدر در بیمار مشاهده می شود ، به عوارض یا عكس العمل های آشكار تعبیر كرده ام .
به عنوان مثال یك بیمار معتاد به تریاك یا هروئین ، بعد از ترك دچار اسهال ، تعریق ، عطسه مكرر ، استخوان درد ، بی خوابی و ... می شود كه برای پزشك و خود بیمار و اطرافیانش قابل مشاهده و تشخیص است . اكثر این عوارض به خودی خود ظرف مدت ۱ تا ۲ هفته بر طرف می گردد . همین مورد اسهال كه اشاره شد ، ناشی از بیماری میكروبی و عفونی نیست و یا درد استخوان بیمار ناشی از روماتیسم نیست و اگر عطسه می كند علت آن سر ماخوردگی نیست و یا بی خوابی بیمار مربوط به اختلالات روحی و روانی نیست بلكه صرفاً در اثر عدم مصرف مواد اختلالاتی در متابولیسم بدن ایجاد شده و در واقع این عدم تعادل هورمونی بدن بیمار است كه باعث این عوارض شده اما در مقابل پزشك متخصص چه می كند ؟
برای كاهش این عوارض داروهائی تجویز می كند كه در عین داشتن تاثیر برای بیماری های خاصی طراحی و ساخته شده اند نه عوارض ناشی از ترك اعتیاد .
واقعیت اینست كه در این مدت ۱ تا ۲ هفته هر گونه دارو درمانی وغیر داروئی جواب مثبت می دهد. آنكه متخصص طب سوزنی است می گوید روش وی بیمار را معالجه كرده است و راست می گوید . آنكه متخصص هیپنوتیزم است عیناً همین ادعا را دارد و اوهم راست می گوید . انكه در این ۲ هفته بیمار را زندانی كرده و شلاق زده او هم مدعی است كه بیمار را معالجه كرده است . همه ظاهراً راست می گویند ولی این خود سیستم بدن انسان است كه پس از گذشت حدود ۲ هفته ، عوارض را تقلیل داده یا خنثی كرده است .
آنچه گفته شد عوارض آشكار ترك اعتیاد و درمان بیمار بود كه اكثر پزشكان تا حدی می دانند و می گویند كه چون بیمار مصرف مواد را قطع كرده و مدت ۲ هفته هم عوارض آنرا كم و بیش گذرانده پس درمان شده و اعتیاد وی برطرف شده است . این مقطع را اكثراً به غلط مرحله سم زدائی می نامند. این واژه غلط سم زدائی همه را گمراه كرده است . از بیماران معتاد گرفته تاخانواده ها ، متخصصین ، مسئولین والی آخر.
مساله سمیت مواد مخدر یك امر نسبی است ، به عنوان مثال خوردن ۱ تا ۵/۱تریاك برای یك فرد سالم ، كشنده ومرگ آور است و در صورت استفاده باید فوراً شخص را به پزشك رساند تا با شستشوی معده و داروهای خنثی كننده اثر تریاك ، به اصطلاح از بدن بیمار سم زدائی شود . وقتی یك شخص معمولی این مقدار تریاك را مصرف كند ، بدنش دچار اختلال و بر هم خوردن تعادل هورمونی می شود اما در مورد یك بیمارمعتاد عكس این قضیه صادق است چون اگر از مواد مخدر مصرف نكند دچار عدم تعادل خواهد شد . هم عوارض و گرفتاری های بیماران معتاد در مرحله ترك از عدم مصرف مواد ناشی می شود نه مصرف مواد .
تا این جا عوارض و عكس العمل اشكار ترك اعتیاد از نظر فیزیكی وفیزیولوژی مطرح شد و فعلاً كاری به روان و جهان بینی نداریم . این عكس العمل های آشكار كمتر از ۵% بار درمان معتاد را شامل می شود . ۹۵% بقیه مربوط به اختلالات یا عكس العمل های پنهان است كه اصلاًبه آن توجهی نمی گردد . از این جهت به آن پنهان می گوئیم كه از نظر شخص بیمار ، پزشك و خانواده مخفی است . البته پزشكانی هستند كه به این مطلب آگاهی كامل دارند و در بعضی كتابهای پزشكی درج شده و موضوع جدیدی نیست .
عكس العمل های پنهان به مواد شبه افیونی بدن انسان مرتبط است . مواد شبه افیونی ، مخدرهای طبیعی هستند و بیشتر توسط سلسله اعصاب مركزی و قسمت های مختلف مغز تولید می شوند و سیستم های ضد درد ، خواب ، شجاعت ، ترس ، پرخاشگری ، شادابی یا خمودگی و كلیه واكنش های روانی را تحت كنترول دارند . مثلاً یك شادابی و نشاط كسانیكه ورزش می كنند در همین ازدیاد ترشح برخی مواد شبه افیونی بدن آنان در مقایسه با سایرین است .
تا سال ۱۹۹۷ میلادی بیش از ۱۲ تركیب شبه افیونی در قسمت های مختلف سیستم عصبی انسان شناخته شده است كه مهمترین آن بتا اندروفین ، متا انكفالین ، لو انكفالین و دینورفین هستند . از آنجا كه ورود مواد مخدر به بدن سبب بی نیازی متا بولیكی به مخدر های طبیعی می شود بنا بر این قسمت های سازنده این تركیبات غیر فعال شده و به تدریج تحلیل رفته و از كار می افتند .
با قطع سریع مصرف مواد ، چون نیازبدن به مواد شبه افیونی از بیرون تامین نمی شود و سیستم های درونی هم از كار افتاده اند پس عوارض كمبود مخدرهای طبیعی در شخص بروز می كند كه عبارتند از : افسردگی ، تنبلی و زود خسته شدن ، گریه كردن ، عدم میل به زندگی ، افزایش میل جنسی توام با ناتوانی جنسی ، بی خوابی ، ترشح بزاق چسبناك ، پرش عضلات دست ها و پاها ، گرفتگی و اسپاسم عضلانی و مواردی دیگر .
اشتباهی كه تاكنون صورت گرفته اینست كه عوارض را عوارض روحی و روانی می پندارند و می گویند كه عوارض جسمی ( عوارض آشكار ) همان ۲ هفته اول بود و حالا این مشكلات مربوط به روح و روان بیمار معتاد است. این برداشت كاملاً نادرست است زیرا این عوارض ریشه در جسم بیمار دارد نه روان او . سیستم تولید مواد شبه افیونی از كار افتاده و از بیرون بدن هم جایگزین نمی شود در نتیجه مثالاً بیمار افسردگی دارد . اگر این عوارض ناشی از عوارض روانی باشد ، قدر مسلم برای مداوای آن حداقل چند ماهی وقت نیاز است حال آن كه به محض مصرف كمی مواد مخدر و ایجاد تعادل در مواد شبه افیونی مورد نیاز بدن ، فوراً شخص به حالت عادی بازمی گردد .
فردی كه پس از ترك اعتیاد كه ظاهراً دچار اختلالات روانی شده و قصد خودكشی دارد ، به دیگران تهاجم می كند ، اسباب و اثاثیه منزل را می شكند و صد ها خطای دیگر چطور می شود كه با خوردن یك حب تریاك دوباره نرمال و عادی می گردد ؟ این مخدر روی جسم او اثر می گذارد یا روی روان او ؟ غیر از این است كه این عوارض ریشه در جسم بیمار دارد و با رسیدن به تعادل هورمونی ، همه اشكالات به ظاهر روانی برطرف می شود ؟
قبل از ورود به بحث روش های متداول ترك اعتیاد و درمان بیماران معتاد ، دسته بندی انواع بیماران معتاد را بررسی می كنیم . معتادین به سه گروه تقسیم می شوند . اولین گروه كسانی هستند كه به صورت تفننی و تفریحی مواد مخدر مصرف می كنند . این گروه را ما نامزد های اعتیاد می گوئیم . دلیل آنهم اینست كه این افراد تصور می كنندكه مصرف تفننی و گاهگداری مخدر ها خطری ندارد و معتاد نمی شوند اما غافل از ان هستند كه تمام معتادان حرفه ای اول به صورت تفریحی شروع به مصرف مواد كرده اند . اصولاًهیچ آدم عاقلی تصمیم نمی گیرد كه معتاد شود و از فردا شروع به مصرف دائمی مواد مخدر كند بلكه اول گریز می زند بعدی كریز !
نامزد های اعتیاد به تدریج جزو معتادان حرفه ای می شوند و راه گریزی ندارند. دروازه ورود به اعتیاد ، مصرف تفریحی مواد است .
این نامزدها زمانی بخود می آیند كه اسیر دام اعتیاد شده اند . مهمترن و واجب ترین مساله برای این گروه پیشگیری از اعتیاد حرفه ای آنان است . اگر از نظر علمی و عقلی برای این دسته توجیه شود كه قطعاً معتاد خواهند شد آن وقت حواسشان را بیشتر جمع می كنند و دست به عصا راه خواهند رفت و در عملكرد خود تجدید نظر می كنند . دادن اطلاعات و آگاهی های لازم از طریق رسانه های عمومی در مورد اعتیاد ، كمك موثری برای جلوگیری از ادامه راه این گروه به شمار خواهد رفت .گروه دوم معتادان كسانی هستند كه اعتیاد را دوست دارند و خیال می كنندكه اعتیاد را دوست دارند و خیال می كنندكه اعتیاد برای آنان كاری انجام می دهد و یا در اعتیاد غرق شده اند . این دسته را باید مهار كرد و از رفتارهائیكه سبب تحریك آنان می شود خودداری نمود . آنچه كه در بیست سال گذشته نسبت به این معتادان روا شده نادرست بوده و هر نوع ممانعت و اقدامات بازدارنده سبب تشدید علاقه آنان به اعتیاد گردیده است . با این گروه باید مدارا كرد و به تدریج زمینه های رشد فكری و افزایش دانش و آگاهی های لازم در مورد اعتیادرا برایشان فراهم ساخت .
علاقه مندان به مصرف مواد مخدر را اگر زندان كنندكه كردند، اگر شلاق بزنند كه زدند ، اگر شور آباد و جزیره تبعید كنندكه كردند ، با هر شرایطی دست از اعتیاد بر نخواهند داشت بلكه بیشتر جری خواهند شد. این دسته می گویند : زندانش را كشیدیم ، چرا خودش را نكشیم ؟ كتكش را خوردیم ، چرا خودش را نخوریم ؟
و به محض آزادی از قید و بند ، اعتیاد سابق را با شدت بیشتر ادامه خواهند داد . اگر در زندان باشند با یك سرنگ ۳۰۰ نفر مشتركاً ماده مخدرتزریق می كنند و همه مبتلا به ایدز یا هپاتیت می شوند كه شدند .
اگر در بیرون به آنان سرنگ نفروشند ، كنار بیمارستان ها از سرنگ های مصرف شده استفاده میكنند . نتیجه این تزریقات آن خواهد شد كه یك معتاد عادی در این دسته تبدیل به معتاد ایدزی ، معتاد هپاتیتی ، معتاد مسلول و .... می گردد . كدام بهتر است ؟ یك اعتیاد ساده یا معتادی با هزار درد و مرض كه جامعه را تهدید می كند؟ لزوم بازنگری در قوانین و تصحیح دیدگاه ها در خصوص معضل اعتیاد ، راه كار منطقی و علمی در برخورد با این دسته از معتادان خواهد بود . مسئولان بایدبین بد و بدتر یكی را انتخاب كنند كه تاكنون با زور و قوه قهریه چند نفر از این معتادان را واقعاً ترك داده اند ؟
گروه سوم از معتادان كسانی هستند كه بهر دلیل می خواهند اعتیادشان را ترك كنند و خواستار رهائی ازاعتیاد هستند. اغلب افراد این گروه بار ها با روش های مختلف اقدام به ترك كرده ولی موفق نبوده اند . برای این گروه باید اقدامات درمانی را با روش صحیح و اصولی انجام داد نه روش هائی كه هزارن بار آزموده شده ولی بی فایده بوده است .
▪ آقای مهندس دژاكام ، جامعه بیماران معتاد همواره برای انتخاب یك روش اصولی ، منطقی وعملی جهت ترك واقعی اعتیاد با مشكل روبرو هستند . چه روش هائی برای ترك وجود دارد و روش پیشنهادی شما چیست ؟
ـ امروزه در اكثر كشور های پیشرفته دنیا ، اعتیاد را به عنوان یك واقعیت اجتماعی پذیرفته اند و تلاش می كنند تا توزیع مواد مخدر مورد نیاز بیماران معتاد را از طریق نسخه پزشكان و دارو خانه ها تامین كنند نه این كه به دست قاچاقچیان و اعمال آنان بسپارند تا علاوه بر تقلب و افزودن تركیبات خطر ناك به جای مخدر اصلی ، بزهكاری های اجتماعی و فساد را در جامعه ترویج دهند . در حالی كه قاچاقچیان خرده پا برای تامین خرج اعتیاد و كسب درآمد ، در مد ارس و دانشگاه ها به دنبال مشتریان جدید می گرند و روز به روز به تعداد جوانان آلوده اضافه می كنند، توزیع مواد مخدر توسط سیستم داروئی و تحت نظارت دولت و مراجع ذیصلاح مانع بروز ناهنجاری های اجتماعی بیشتر و كنترل معضل اعتیاد خواهد شد .
علنی تر و آشكار تر می گویم . شایسته است تا مسئولان امر و دولت نظیر بعضی از كشورها ، با گروه بندی مواد مخدر در دسته های ۱- مخدر های سنگین ( تریاك – شیره – هروئین- مورفین – كوكائین ) ۲- مخدر های خطر ناك مصنوعی ساخته شده در لابراتوار ها ( LSD یا اسیدها و ... ) ۳- مخدر های سبك ( حشیش – گراس – چرس و ...) با قدرت و شهامت توزیع بعضی از مواد مخدر را در دست گیرند و توسط داروخانه ها یا مراكز شناخته شده و تحت كنترل نیاز چند میلیون بیمار معتاد را تامین كنند. در كنار آن با آموزش صحیح و اصولی در جامعه ، مانع افزایش شمار معتادان و تشویق و ترغیب بیماران معتاد به ترك اعتیاد شوند .
اگر این كار انجام شود ، می توان با ثبت سوابق معتادان و كنترل میزان مصرف آنان و استفاده از روش های ترك اصولی و علمی اعتیاد ، به شكل مطلوب و بدون اعمال زور و قوه قهریه ، جمع كثیری از این چند میلیون معتاد فعلی را در یك مقطع زمانی كمتر از یك سال نجات داد و بیماران معتاد كه نیازشان به مواد با قیمت ارزان و تحت كنترل دولت تامین می شود ، دیگر نزد قاچاقچی و مواد فروش نمی روند و نسل این انگل ها نیز برچیده خواهد شد .
یكی از باورهای غلط اجتماعی این است كه می گویند معتادان غیرت و اراده ندارند و اگر یك جو اراده در وجود آنان باشد ، اعتیاد خودرا ترك می كنند . این بینش غیرمنصفانه و ضد اخلاق از ذهن كسانی تراوش می كند كه هیچ اطلاع و آگاهی از مساله اعتیاد ندارند . بیماران معتاد نظیر سایر انسان ها دارای اراده و غیرت و شرف هستند . اگرچه اعتیاد بعضی از خصلت های انسانی را تضعیف می كند اما به معنای نفی و عدم وجود این صفات در معتادان نیست .
شاید فقر و تنگدستی و مخارج سنگین اعتیاد سبب شود تا اقلیتی از بیماران معتاد به خفت و خواری و ذلت تن در داده و آلوده خلاف كاری ها شوند اما این مساله عمومیت ندارد و اكثریت از این رذایل مستثنی هستند . ترك اعتیاد به یك دانه جو اراده و غیرت نیاز ندارد بلكه شدت عوارض دردهائی كه یك بیمار معتاد در حین ترك غیر اصولی تحمل كند ، از توان هر انسان صاحب اراده ای هم خارج است تا چه رسد به بدن تخریب شده یك معتاد .
با این مقدمه ، به روش های ترك اعتیاد به مواد مخدر می پردازیم . آنچه كه در این مبحث مطرح می شود شامل اعتیاد به مواد مخدر نظیر تریاك ، هروئین ، شیره ، كوكائین ، مرفین و اكثر مخدر های دارای منشا گیاهی و یا نیمه صناعی است . انواع قرص هائی كه دسته ای از معتادان همراه با مخدر های دیگر و یا به تنهائی مصرف می كنند به دلیل عوارض بسیار خطر ناك قطع مصرف آنها ، بطور جداگانه بررسی خواهد شد .
سه روش متداول ترك اعتیاد وجود دارد :
۱) ترك اعتیاد با قطع سریع مصرف مواد مخدر بدون استفاده از دارو
۲) ترك اعتیاد با قطع سریع مصرف مخدر و استفاده از دارو
۳) ترك اعتیاد به روش سنتی با كاهش تدریجی مصرف مواد مخدر .
۱) در روش اول ، بیمار به یك باره مصرف مواد را قطع می كند بدون آنكه دارو یا تركیبی را جایگزین مصرف مواد بكند . به این روش ترك ؛ سقوط آزاد ؛ یا ترك یابوئی گفته می شود . از این جهت آن را ترك یابوئی می گویند كه در واقع تحمل عوارض و درد های ناشی از قطع سریع مواد به حدی است كه قدرت و توان حیوانی چون یابو را طلب می كند اما بهتر است كه به جای این اصطلاح نامانوس ، از واژه ترك سقوط آزاد استفاده شود .
در روش ترك سقوط آزاد به علت قطع مصرف مواد ، مرحله عكس العمل های آشكار كه ۱ تا ۲ هفته طول می كشد بسیار سخت و طاقت فرسا خواهد بود اما نشدنی نیست و كسانی هستند كه این عوارض را تحمل می كنند . بزرگترین عیب این روش اینست كه یك شوك مخرب جسمی و روحی به بیمار وارد می گردد .
سیستم های تولید مواد شبه افیونی در بدن ، حدود ده ماه زمان نیاز دارند تا باز سازی شوند لذا پس از گذرا نسختی های دو هفته اول ، مشكلات بی خوابی – افسردگی – كم حوصلگی – گریه كردن – كند ذهنی فراموشی تنبلی – عدم میل به زندگی و غیره در بیماران وجود داشته و طی این مدت شخص قادر به كار كردن نیست و یا راندمان كاری مساعدی ندارد . حتی تجویز می كنن دكه در این در این دوره ده ماهه شخص را بیشتر تنها بگذارندو تختخوابش را جدا كنند .در این مدت به علت عدم تعادل جسمی و روانی ، بیمار نباید تصمیمات سرنوشت ساز بگیرد .
شوك مخربی كه در این روش به بیمار وارد می شود ، سبب می گردد كه بعضی از قسمت های تولید كننده مواد شبه افیونی بدن چه بسا تا آخر عمر هیچ وقت فعال نشود . این مطلب به تائید پروفسور آرتور گایتون رسیده و در عمل ما هم به این تجربه رسیده ایم كه بین كسانی كه با روش سقوط آزاد ترك كرده اند درصد كمی به مرحله تعادل پایدار می رسند و اكثراً دچار عدم تعادل در دراز مدت هستند و یا به تیك های عصبی دچار می شوند .
۲) روش دیگرترك “ شبه سقوط آزاد “ است . بدین ترتیب كه پس از قطع فوری مصرف مواد و در طول یك هفته اول ، برای كاهش عوارض و دردهای بیمار از دارو استفاده می شود .این همان روش رایج بین العملی منجمله در ایران و همچنین اگهی های ترك اعتیاد است . به دلیل نادیده گرفتن زمان ده ماه بازسازی سیستم های تولید مواد شبه افیونی در بدن این روش فرق چندانی با روش سقوط آزاد و عوارض حاصل از آن ندارد . مثال علمی آن اینست كه در روش روش سقوط آزاد شخص از بالای ساختمان ده طبقه به پائین می پرد ولی در شبه سقوط آزاد كمی تخفیف داده و ازیكی دو طبقه پائین تر سقوط می كند .
۳) روش بعدی ترك اعتیاد ، كاهش تدریجی مصرف مواد است كه به آن “ ترك سنتی “ گفته می شود و از زمان های قدیم تاكنون مرسوم بوده است . در ترك سنتی ، هر روز مقداری از مصرف مواد مخدر كم می شود تا بتدریج به صفر برسد . مثلاً مقداری تریاك یا شیره را در ظرف آبی حل كرده و سپس به جای مصرف مواد ، روزانه چند پیمانه مشخص از این شربت می خورند و به جای مقدار خورده شده آب می ریزند تا شربت رقیق تر شود .
اگر مقدار مواد مخدر در شربت اولیه طوری انتخاب كه ظرف حدود ۱۵ روز مصرف مواد مخدر به صفر برسد در واقع مشابه ترك سقوط آزاد خواهد بود ولی اگر با حجم و مقدار بیشتر شربت عمل كنند به طوری كه بیش از ۴۰ روز طول بكشد در این صورت نتیجه بهتری عاید شده و عوارض كمتری به جای می گذارد . عده بسیاری ازبیماران معتاد ، از روش ترك سنتی و كاهش تدریجی مصرف مواد استفاده كرده و نتیجه گرفته اند . از روش ترك سنتی برای ترك اعتیاد به هروئین نیز می توان استفاده كرد مشروط بر آن كه بیمار به مدت ۲۴ الی ۴۸ ساعت از مواد مخدر استفاده نكرده و عوارض خماری آنرا تحمل كند و بعد به جای مصرف هروئین ، از تریاك یا آب شیره استفاده كرده و به تدریج میزان مصرف را كاهش داده و به صفر برساند . سنگین ترین عمل و مصرف بالای هروئین ، پس از ۴۸ ساعت از قطع مصرف مواد با نیم گرم تریاك یا شیره قابل جبران است و البته ۳ تا ۴ روز طول می كشد تا بدن بیمار با تغییر نوع مواد خودرا تطبیق دهد و معمولاً‌پس از یك هفته ، اوضاع عادی می گردد .
هر یك از روش های ترك سه گانه دارای محاسن و معایبی است . به عنوان مثال روش ترك سقوط آزاد برای كسانی كه در ابتدای راه اعتیاد هستند و به طور تفریحی و تفننی از مواد مخدر استفاده می كنند و هنوز سیستم تولید كننده مواد شبه افیونی بدن آنان از كار نیفتاده است خوب جواب می دهد و چه بسا بهترین روش باشد ، اما همین روش برای آن دسته بیماران معتاد حرفه ای كه سالیان متمادی به مصرف مواد مخدر با دوز بالا مشغول هستند نه تنها موثر نیست بلكه اغلب عوارض شدید و غیر قابل جبرانی به جای خواهد گذاشت . بعلاوه برای بیمارانی كه به كار دائم اشتغال دارند ، استفاده از روش سقوط آزاد میسر نیست چون تا ده ماه نمی توانند كار مثبتی انجام دهند .
و یا در روش شبه سقوط آزاد ، اگر چه مصرف دارو سبب كاهش عوارض عكس العمل های آشكار در بیمار خواهد شد لیكن همین تركیبات داروئی بعضاً خطرناك تر از خود مواد مخدر می باشند و دسته ای از آنها بسیار اعتیاد آور هستند . مثال واضح آن هروئین است . این ماده مخدر به عنوان دارو برای درمان اعتیاد اختراع و تولید شد اما در عمل خود به اعتیاد خطر ناك تری بدل گردید و یا انواع و اقسام قرص های آرام بخش و مسكن وهمچنین قرص های روان گردان و توهم زا كه خود سرانه مصرف می گردد ، باعث رواج اعتیاد به قرص در بین بیماران و بخصوص جوانان شده است .
در اینجا به مسئولان ، دست اندكاران ، خانواده ها و مصرف كنندگان این قبیل قرص ها هشدار می دهیم كه عوارض مخرب این قرص ها بدون مجوز پزشك حاذق ، از هر نوع ماده مخدر دیگری بدتروشدیدتراست .بسیاری از عوارض جانبی آنها تا آخر عمر باقی خواهد ماند و ضایعاتی در مصرف كنندگان این قرص ها با دوز و تعداد بالا مشاهده می شود كه حتی از نظر ژنتیكی گریبانگیر فرزندان آنان نیز خواهد شد .وجه اشتراك روش های مرسوم ترك اعتیاد در نادیده گرفتن سیستم های مولد شبه افیونی در بدن انسان و ازكار افتادگی این سیستم ها در اثر اعتیاد است و همین كم توجهی سبب شده تا این روش ها جواب مناسب وقابل قبولی برای ترك اعتیاد ندهد و بسیاری از بیماران معتاد كه با این روش ها قصد ترك داشته اند ، بعد از مدتی بار دیگر اعتیاد مجدد پیدا كنند . خود من به دفعات این روش ها را آزموده و نتیجه این گرفته ام .
روشی را كه بنده به آن دست یافته و در كتاب عبور از منطقه ۶۰ درجه زیر صفر مطرح كرده ام ، روش جدیدی است كه تاكنون سابقه نداشته و بار اولی است كه در جهان به این شكل منتشر می شود . به همین روش به همان گونه كه مورد استقبال هموطنان قرار گرفته ، با استقبال خارجی هم مواجه شده است و مرتباً هیئت های علمی و تحقیقاتی كه از كشور های دیگر می آیند و با شركت در جلسات كنگره ۶۰ در جمعیت آفتاب و و جمعیت مبارزه با اعتیاد و انجام مصاحبه ، تحقیقات گسترده ای را آغاز كرده اند .
این روش ابداعی روشی بلند مدت است كه بنام روش ترك تدریجی – پله ای یا جهشی نام گذاری شده كه برای خنثی كردن عوارض عكس العمل های آشكار و پنهان ، از درمان داروئی یا خود مواد مخدر استفاده می شود و اصولاً اینكه بیمار مصرف یك نوع ماده مخدر را قطع كند و برای جبران عوارض آن از یكسری دارو استفاده كند كه هر كدام عوارض جدا گانه ای دارند از منطق بدور است . بنده معتقدم كه بهترین دارو برای كاهش عوارض ترك هر ماده مخدری ، خود آن ماده مخدر است !
▪ آقای مهندس دژاكام ، به قسمت حساس مطلب شما رسیدیم و آن روش جدید ترك اعتیاد ابداعی شماست . لطفاً در این خصوص توضیح بفرمائید .
ـ همانطور كه قبلاً گفته شد این روش حاصل چند سال مطالعه و تحقیق راجع به روش های ترك اعتیاد مرسوم و بررسی عوارض آنها روی بیماران معتاد است . خود من در طول ۱۷ سال اعتیاد ، انواع این ترك هارا به شخصه آزموده ام اما نتیجه ای نداشت. قبل از شروع به توضیح این روش ، ذكر مطالبی را ضروری می دانم . اگر در تشریح این روش استفاده از دارو مجاز دانسته شده است منظور داروهای استاندارد تائید شده توسط سازمان بهداشت جهانی ترك اعتیاد است نه دارو هائی نظیر آرام بخش ها ، خواب آو رها ، ضد افسردگی ها ، ضد اسهال ها یا داروهای فشار خون .
این قبیل داروها برای بیماری های خاص در انسان غیر معتاد ساخته شده و در جایگاه خود و تجویز پزشك حاذق می توانند كاربرد مناسب و منطقی داشته باشند ولی اگر از این دارو ها به جای داروی اصلی ترك اعتیاد استفاده شود، همانگونه كه به تجربه و در عمل دیدیم ومی بینیم ، بیمار كمتر موفق به ترك اعتیاد می شود و در بازگشت به اعتیاد ، به دلیل آِشنا بودن به اثرات و خواص این دارو ها ، از آنها به عنوان تشدید كننده اثر مواد مخدر یا جایگزین مخدر اصلی ( به دلیل ارزانی و فراوانی ) استفاده می كند .
امروزه با بیماران معتادی سرو كار داریم كه روزی تا ۲۰۰ عدد و بیشتر از این قرص ها به همراه مواد مخدرمصرف می كنند . چنین حركتی در باور هیچ انسان فهیمی نمی گنجد اما متاسفانه نه تنها واقعیت دارد بلكه نسبناً نیز شایع است . مصرف قرص در این بیماران بر مبنای تعددا نیست بلكه در روز ۱۰ تا ۱۵ بسته ده یا بیست تائی قرص می خورند . عوارض مصرف و حتی عوارض قطع مصرف این قرص ها چندین برابر خطرناك تر از هروئین و تریاك است و انشاء الله در مقاله ای جداگانه ای به بررسی عوارض این قرص ها وروش های ترك آن ها خواهیم پرداخت .
مصرف كنندگان بعضی از انواع قرص ها دچار اغتشاشات شعور می شوند و درك درستی از زمان و مكان ندارند و رفتارها و واكنش های آنان قابل پیش بینی نیست . موارد زنده ای از این بیماران پیش روی ماست كه اطاق پذیرائی را با توالت منزل اشتباه می گیرند و تشخیص حد اقل معیار های اخلاقی را از دست می دهند.ممكن است بدون لباس در انظار ظاهر شوند و یا بجای باز كردن درهای شیشه ای ،باسر داخل شیشه بروند.وضع چنین معتادانی آنچنان وخیم است كه معتادان آخر خطی هروئینی از آنان واهمه داشته و حذر می كنند .آنچه در قسمت روش های شناخته شده ترك اعتیاد گفته شد ، تنها راه های منحصر به فرد نیست و امروزه شاهد ابتكارات فراوان دیگری هستیم ، یكی از این ابتكارات اینست كه بیمار را سه روز بیهوش كرده و در طی این مدت به اصطلاح سم زدائی می كنند و می گو یند دیگر مشكلات جسمی معتاد تمام شده یا آنكه شنیده می شود در كشور های دیگر با جراحی مغز و دستكاری در آن درصدد علاج اعتیاد هستند ! خلاصه معتاد بیچاره موش آزمایشگاهی كسانی شده است كه داعیه ترك او را دارند . حتی اگر این روش های ترك اعتیاد منجر به نابودی یا نقص دائمی در وی شود . واقعاً كه جای تاسف است .
نكته دیگر ، اشاره به یك اشتباه عمومی است كه در مورد معتادان می شود . اغلب افراد در جامعه تصور می كنندكه بیماران معتاد ،مواد مخدر مصرف می كنند تا نشئه شوند و به عالم هپروت بروند . این مطلب شاید تا حدودی در بدو شروع به اعتیاد صادق باشد اما در ادامه وضع فرق می كند . یك معتاد حرفه ای مواد مصرف می كند تا به حالت نرمال و طبیعی برگردد و اگر مصرف نكند دچار عدم تعادل خواهد شد .
اینجاست كه آموزش و نگرش صحیح نسبت به جامعه معتادان سبب خواهد شد تا باورها و القائات غلط ، با مفاهیم منطقی و علمی جایگزین گردد .
روش پیشنهادی من برای ترك اعتیاد روش طولانی مدت است و با حد اقل ضایعات جسمی و روانی ، بیمار معتاد را به سمت ترك دائمی اعتیاد هدایت می كند به طوری كه در انتها ی پله ها ، خود بیمار عجله در دوره ترك دارد و نوعی زدگی نسبت به مواد مخدر پیدا می كند . در این روش چنانچه بیمار به مصرف چند نوع ماده مخدر منجمله مصرف قرص اعتیاد داشته باشد ، ابتدا لازم است ظرف مدت یك هفته تا ۶۰ روز ( متناسب با نوع قرص یا مواد مصرفی ) مصرف چند نوع ماده مخدر را به مصرف یك نوع و ترجیحاً به تریاك تبدیل كند و سپس متوسط مصرف روزانه به مقداری كه بیمار حالت متعادل و نرمال داشته باشد ، تعیین گردد .
پس از مشخص شدن نیاز به مصرف روزانه ، در اولین پله یك پنجم (۲۰% ) این مصرف را كاهش داده و برای مدت سه هفته متوالی با همین مقدار ادامه می دهد . مثلاً اگر متوسط مصرف روزانه ۵ گرم بوده است ، برای مدت سه هفته ۴ گرم مواد مصرف می كند . در اتمام سه هفته اول ، مصرف فعلی را یك چهارم (۲۵%) كم كرده و به سه گرم درروز می رساند و دوباره ۲۱ روز ادامه می دهد و به عبارت دیگر مصرف روزانه خودرا ۴ قسمت كرده و یك قسمت را كنار گذاشته وفقط سه قسمت را مصرف می كند و مجدداً در سه هفته دوم یك چهارم دیگر كم می كند وبه ۲۵/۲ گرم در روز تقلیل می دهد . پله ها را همینطور ادامه داده و در پله شانزدهم ، مصرف روزانه بیمار به ۱% مقدار اولیه ( ۵۰ میلی گرم ) خواهد رسید . خلاصه این مطالب در یك جمله چنین است : پله اول ۲۰% كاهش و بقیه پله ها با ۲۵% كاهش مواد نسبت به مصرف پله قبلی و سه هفته فاصله زمانی بین پله ها .
همزمان با كاهش مصرف روزانه ، تعداد دفعات مصرف نیز بایدكم شود و حتی الامكان به یك بار در روز تقلیل یابد . با این روش ظرف حدود ده ماه بیمار بدون تحمل عوارض جسمی ناراحت كننده می تواند به راحتی اعتیاد خود را كنار بگذارد و ضمناً در این مدت بیمار امكان می یابد تا جهان بینی و نگرش خود را نسبت به مواد مخدر تغییر دهید . در خلال مدت ترك اعتیاد ، سیستم تولید مواد شبه افیونی بدن به تدریج بیدار و فعال می شود و در انتهای دوره معمولاً بیش از ۹۰ % هورمون های مخدر طبیعی توسط بدن تولید شده و بیمار می تواند نظیر افراد سالم به زندگی عادی و بدون اعتیاد ادامه دهد .
مقدار كاهش مصرف مواد در پله اول و دوم نه تنها برای همه بیماران قابل تحمل است بلكه هیچ عوارض سوئی در بر نداشته و در مقابل اثرات مثبت شگرفی دارد . به عنوان مثال یبوست های بیمار كمتر شده و وضع مزاجی بهتری پیدا می كند . رنگ و روی او باز و شاداب ، خوابش درست و فكرش بیدار می شود و از همه مهمتر اعتماد به نفسش بیشتر و قوی تر می گردد چون می بیندكه مصرفش را كم كرده ولی اثر منفی روی او نگذاشته است و كلی خوشحال و امیدوار می شود كه بالاخره می تواند اعتیاد را ترك كند .
نكته مهم در این روش اینست كه در طی مدت ترك اعتیاد ، نفس بیمار از مواد مخدر سیر می شود و شخص به آرامی می آموزد كه اولاً به مواد مخدر به چشم یكد اروی شفابخش نگاه كند و در ثانی با وجودی كه اختیار در مصرف مواد دارد فقط به اندازه تعیین شده مصرف كند نه بیشتر .
اگر بیمار تمایل داشته باشد می تواند به جای مواد مخدر از داروهای استاندارد سازمان بهداشت جهانی استفاده كند . در اینصورت رعایت پله های كاهش مصرف نیز ضروریست و نباید در كوتاه مدت مصرف را به صفر برساند . اما باید توجه داشت كه بهترین دارو برای ترك اعتیاد هر مخدری ، خود همان ماده مخدر است و در مورد اعتیاد به هروئین چون این ماده از مرفین تریاك ساخته می شود لذا تریاك كه حاوی ۳ تا ۲۳ % در صد مرفین است می تواند به خوبی جایگزین داروئی هروئین گردد .
ـ جدول درصد مصرف روزانه تریاك نسبت به مقدار مصرف متوسط اولیه به شرح زیر خواهد بود :
شماره پله / درصد مصرف اولیه
۱ / ۸
۲ / ۶
۳ / ۵/۴
۴ / ۴/۳
۵ / ۵/۲
۶ / ۹/۱
۷ / ۴/۱
۸ / ۱
۹ / ۸
۱۰ / ۶
۱۱ / ۴.۵
۱۲ / ۳.۴
۱۳ / ۲.۵
۱۴ / ۱.۹
۱۵ / ۱.۴
۱۶ / ۱
قیلاً پیشنهاد شد تا دولتمردان و مسئولان امر مبارزه با مواد مخدر و مجلس محترم كه از وضع فعلی شیوع اعتیاد به ستوه آمده و نگران آینده مملكت و جوانان هستند ، با شهامت قدم پیش بگذارند و با توزیع كنترل شده و تحت نظارت بعضی از مخدر های مورد نیاز معتادان ، زمینه ساز مبارزه اصولی با قاچاقچیان و ترویج اعتیاد توسط عمال آنان گردند . در راستای این پیشنهاد ، چناچه صنایع داروئی تریاك را بدون نا خالصی های مرسوم فعلی و صورت قرص یا سایر اشكال داروئی عرضه كنند ، استفاده از روش ترك تدریجی – پله بسیار سهل و آسان تر خواهد شد .
با مراجعه و شناسائی معتادان و تعیین نیاز روزانه آنان در مراجع معتمد و ذیصلاح و استفاده از سیستم توزیع كه مبتنی بر جدول زمان بندی ترك دریجی و پله ای باشد ، اكثر بیماران معتاد ظرف مدت كمتر از یكسال از دام اعتیاد رها خواهند شد . این حركت اصلاً تشابهی با سیستم توزیع تریاك كوپنی در رژیم گذشته ندارد زیرا قبلاً كوپن تریاك برای مادام العمر به معتادان داده می شد ولی در این سیستم بدریج و فقط برای مصرف ده ماهه آن هم به صورت مصرف نزولی و رو به كاهش داده خواهد شد . در مجموع به هر بیمار معتاد تنها معادل ۶۰ تا۷۰ روز مصرف روزانه فعلی سهمیه تریاك داده می شود نه مادام العمر .
بر مبنای محاسبات انجام شده اگر یكبیمار معتاد فرضاً معادل روزی ۵ گرم تریاك از مواد مخدر استفاده می كند ، در انتهای دوره ۳۱۵روزه تریاك تدریجی – پله ای تنها ۳۳۳ گرم تریاك به عنوان دارو مصرف كرده است كه معادل مصرف ۶۶ روز فعلی اوست در حالی كه مصرف در روز ، از ۹۴۵ گرم به ۲۰۰ گرم در كل دوره تقلیل خواهد یافت . برای اعتیاد های سبك تر با متوسط روز ( تقریباً ۵۰ میلی گرم در روز ) از ادامه مصرف مواد خود داری و در طول درمان اعتیاد صرفه جوئی كند اما ترجیح دارد كه با ریتم كاهش یك چهارم مصرف در هر سه هفته جلو برود .
▪ استاد دژاكام در این مصاحبه سپاسگذاریم و آرزو می كنیم در سایه تلاش های شما و همكاران عزیزتان و استفاده از روش ابداعی ارك اعتیاد شما ، هر چه زودتر معضل اعتیاد در كشور سیر نزولی یافته و به سوی جامعه ای عاری از اعتیاد گام برداریم . به عنوان حسن ختام اگر مطلب خاصی مد نظر است بیان فرمائید .
ـ ما هم به سهم خودم از اینكه با حوصله و علاقه فراوان به انعكاس دریدگاه ها می پردازید تشكر می كنم و ضمن آرزوی بهروزی برای گردانندگان هفته نامه امید جوان ، عرض می كنم كه شكوفه های امید ظاهر شده اند و تا تبدیل آنها به میوه راهی نیست .

منبع : کنگره ۶۰