واژه‌های نامأنوس

یکی از بخش‌های جذاب و جالب علم زبان‌شناسی، ابداع کلمات و اصلا‌حات جدید Coining در هر زبان است که با ورود هر کلمه به هر زبان و گویشی، بر معانی عام کلمات می افزاید.
زبان فارسی که یکی از غنی‌ترین زبان‌های زنده دنیا محسوب می‌شود، پس از ورود اینترنت دستخوش تغییرات فراوانی شد؛ به‌طوری‌که اکنون تعداد زیادی از واژه‌هایی که در مکالمات و محاوره‌های روزمره مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد، تحت تاثیر اصطلا‌حات رایانه‌ای قرار گرفته و به طور فزاینده‌ای نیز مرسوم شده است.
در این میان نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که با ورود فناوری‌های نو و واژگان غریب به زبان فارسی، اقدام به معادل‌سازی آن کرده و جایگزینی مناسب برای آن بیابد.
اما این نهاد گاهی آنقدر دیر اقدام به چنین کارهایی کرده است که استفاده از واژه‌های غیرفارسی کاملا‌ ملموس و همهگیر شده و نه تنها در مکالمات جاافتاده بلکه در نوشتار نیز معادل تثبیت شده فارسی خود را نیز یافته است.
نمونه اقدام‌های دیرهنگام فرهنگستان زبان و ادب فارسی این است که پس از گذشت چند سال از ورود پیام کوتاه تلفن همراه به کشور و استفاده مرسوم و معمول مردم از آن، این مرکز در سال جاری اقدام به انتخاب معادل فارسی برای آن کرد و به جای واژه‌های مختلف ‌SMS و ‌Message برای آن، کلمه <پیامک> را پیشنهاد داد.
گرچه اکنون کلمه پیامک نیز تا اندازه‌ای جای خود را در ادبیات فارسی باز کرده و جایگزین ‌SMS شده است اما این را باید مرهون تلا‌ش‌های رسانه‌ای دانست که با اعلا‌م این کلمه، به سرعت در استفاده از آن و جایگزین کردن آن همت ورزیدند و توانستند آن را ترویج دهند.
اما این تنها نمونه‌ای از کلمات باب شده جایگزین است و نمی‌توان از رواج کلمات غیرفارسی در مکالمات روزمره مردم چشم‌پوشی کرد؛ به‌طوری‌که روزانه بارها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انتخاب به موقع و در زمان درست مقوله‌ای است که تنها در یک سوی این موضوع قرار دارد، اما مساله دیگر انتخاب واژه‌های معقول و منطقی برای معادل‌های انگلیسی است تا بتواند با عرف زبان فارسی عجین شده و در محاوره‌ها و نوشتارهای روزمره مورد استفاده قرار گیرد.
نمونه بارز این امر انتخاب معادل فارسی برای علا‌مت معروف ؛ است که به کرات در زبان اینترنت به کار می‌رود و نه تنها معادل فارسی درستی برای آن پیشنهاد شده است بلکه نوشتاری تایید شده در املا‌ی فارسی نیز برای آن وجود ندارد.
بر همین اساس چندی پیش، فرهنگستان زبان و ادب فارسی در آخرین نسخه‌ای که از واژه‌های مصوب شده توسط این مرکز بر روی سایت خود قرار داده بود، علا‌وه بر عبارت‌های <علا‌مت اینترنتی> و <ای محصور> که برای این علا‌مت پیشنهاد داده بود، عبارت <ای دورت بگردم> را نیز انتخاب کرده بود که اکنون آخرین معادل فارسی این علا‌مت از روی سایت این نهاد ادبی حذف شده است.
عبارت <ای دورت بگردم> که تنها به یک شوخی میان کاربران رایانه می‌ماند و دیگر عبارت‌های پیشنهادی تنها نمونه‌ای از برخی معادل‌های پیشنهاد دادن است که به دلیل معقول و منطقی نبودن در مکالمات مردم نمی‌گنجد.
برخی دیگر از پیشنهادهای این مرکز برای دیگر عبارت‌های رایانه‌ای به این صورت است که برای واژه ‌TouchPad معادل <لت لمسی>، برای واژه بلوتوث معادل <دندان آبی>، برای ‌Track معادل <خط آهن>، برای ‌Driver معادل راننده، برای ‌JPEG معادل <نمادیس>، برای ‌Joystick معادل <اهرمک>، برای ‌USB Port معادل <درگاهی همهگذر>، برای ‌Laptop معادل <رایانه کیفی>، برای ‌Mouse معادل معروف <موشواره> و برای ‌Mouse Pad معادل <زیر موشی> پیشنهاد شده است.
با بیان این چند نمونه پیداست که بسیاری از این واژه‌های پیشنهادی هیچ‌گاه در ادبیات روزمره و محاوره‌ای گنجیده نخواهند شد و همان‌طور که خط و زبان فارسی در محیط اینترنت به مخاطره افتاده، حتی در گفتمان روزانه مردم نیز با تهدید جدی مواجه است.
علا‌قه جوانان و نوجوانان در به بکارگیری واژه‌های جدید و استفاده روزمره شغلی و درسی آنها از این عبارات موجب همه‌گیر شدن و رخنه آنها به زبان فارسی می‌شود که برای حفظ و صیانت از آن اندکی همت،‌دقت و توجه دست‌اندرکارانی لا‌زم است در این عرضه حضور دارند.
از همین رو است که حتی انتخاب مناسب معادل فارسی برای کلمات جدید که این روزها نه تنها از زبان انگلیسی بلکه از هر زبان و گویشی وارد زبان فارسی می‌شود، موجب خواهد شد تا این زبان شیرین که این روزها در معرض تهدیدات بسیاری قرار دارد، محافظت شود و با به‌کار گرفتن عبارات و معادل‌های مناسب برای آن که امکان به‌کارگیری راحت و آسان آنها فراهم باشد، گامی در تقویت هرچه بیشتر آن برداشته شود.
این روزها استفاده از ابزارهای نویی که استفاده و بهره‌مندی از آنها امری اجتناب‌ناپذیر است، به طور دامنه‌داری ورود حاشیه‌های زیادی را نیز به دنبال خود دارد که چنانچه پیش از نهادینه شدن آن، فکری برای آن نشود، موجب صدمات جبران‌ناپذیری بر پیکره زبان فارسی خواهد خود که به طور قطع دست اندرکاران این امر باید آن را دغدغه خود قرار دهند.

فاطمه ملکی

منبع : روزنامه اعتماد ملی