نهادسازی، ایجاد ظرفیت، توسعه بومی

در مورد آنچه دکترعظیمی در بحث توسعه به آن اعتقاد داشت، باید به ۴ نکته اشاره کرد:
۱) بومی سازی :
تعیین راهکار توسعه بر مبنای بومی‌سازی و مطابقت با نیازها و فرهنگ منطقه.
۲) توسعه به روش الگویی :
تعیین موضوع، فراهم کردن زیرساخت‌ها و ابزارهای آن و انجام تحقیقات و عملیاتی‌ساختن یافته‌ها.
۳) توسعه موضوعی :
تعیین موضوع و بررسی پیرامونی برای شناخت کامل آن و ایجاد زنجیره کامل برای اجرای اهداف پیش‌بینی‌شده.
۴) توسعه منطقه‌ای :
این بحثی است که می‌توان از تفکرات دکترعظیمی برای توسعه مناطق مختلف ایران استفاده کرد.
نکته بسیار مهمی که لازم است به آن اشاره کنیم اینکه، فرصت‌ها محدود و زمان کوتاه است و باید از این فرصت‌ها و زمانی که در اختیار ماست، نهایت بهره‌برداری را بنماییم. برای اینکه این ظرفیت بهره‌برداری به‌وجود بیاید چه باید بکنیم؟ چاره‌ای نیست جز اینکه هر روز نگاه نو داشته باشیم، هر روز اندیشه‌ای نو درنوردیم و با برنامه‌ها و افکار جدید و درست آشنا شده و آنها را به کار بگیریم. بدون تردید نحوه نگرش و برخورد ما با هر مسئله‌ای در زندگی شامل توسعه، آموزش و پرورش، تحصیل و هر امر دیگری، مهم است.
این یعنی آنکه اگر در انجام کاری یا در یک برنامه‌ریزی برای ایجاد تحولی بزرگ، حتی خیلی سخت کار کنیم و نگاه درستی به موضوع نداشته باشیم، به‌رغم کار سخت (hard work)، صد در صد به جواب نمی‌رسیم، ولی اگر نگاهمان (attitude) نسبت به کاری که انجام می‌دهیم و هدفی را که دنبال می‌کنیم، درست باشد، می‌توانیم صد در صد به جواب برسیم، ولو آنکه کار کمتری برای آن انجام داده باشیم، یعنی اینکه نگاه دقیق خیلی مهم است و این نگاه در مورد مفهوم واقعی توسعه (develop) بسیار اهمیت دارد.
این نگاه می‌تواند تحولات بزرگ و سریعی را ایجاد کند؛ تحولاتی که احتیاج به این نیست که شما یک یافته علمی بزرگ داشته باشید، با همین یافته‌های علمی موجود نیز می‌توانیم تحولات بزرگی را به‌وجود بیاوریم، به شرط اینکه این نگاه تغییر کند. به این مثل‌های ساده توجه کنید ! خیلی خودمانی و در عین حال کاربردی و عمیق است:
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید :«ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم » یعنی اینکه برای هر تحولی، باید از خودتان شروع کنید. ما بعضی وقت‌ها نسبت به همه چیز انتقاد می‌کنیم و هزار دلیل و بهانه می‌آوریم که فلان کار یا فلان اتفاق نیفتاد و خودمان را تبرئه می‌کنیم. نه ! این درست نیست.
سهراب سپهری می‌گوید : « چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید» و کنفوسیوس نیز می‌گوید : « به جای اینکه به تاریکی لعنت بفرستی، یک شمع روشن کن.» یعنی به جای اینکه به حکومت انتقاد کنی، یک حرکت ایجاد کن و به جای اینکه از دیگران انتقاد کنی، خود یک عنصر مطلوب از خود در جامعه نشان بده، یک حرکت خوب از خود عرضه کن، یک فعالیت خوب نشان بده، این حرکت شما تحول ایجاد می‌کند و منشأ حرکت بزرگی می‌شود.
بدون تردید اگر بتوانیم تنش‌های جامعه را به انحای مختلف کاهش دهیم، راه پیشرفت و توسعه به قدری هموار خواهد شد که خود ما هم نخواهیم توانست به سرعت و شتاب آن حرکت کنیم.
بحث ما در حقیقت نگاه جدید به زندگی است، همچنان که دکترعظیمی نگاهش را به توسعه تغییر داد و توانست اینقدر خلاقیت در توسعه ایجاد کند و در واقع ایشان یک نگاه بسیار عمیق فرهنگی همراه با ظرفیت‌سازی نیروی انسانی نسبت به توسعه داشت که در کمتر اقتصاددان و نظریه‌پرداز اقتصادی این‌گونه به این مسائل توجه شده است. در نگاه جدید به زندگی، نگاهمان به محیط پیرامون نیز عوض می‌شود، خیلی ساده است، به طور مثال ما بچه کویر هستیم، نگوییم چرا ما در کویر متولد شدیم ؟ ظرفیت‌های زیاد این کویر را بشناسیم و بگوییم، همین کویر می‌تواند منشأ توسعه بزرگی شود. از ظرفیت‌های خودمان برای توسعه خودمان استفاده کنیم . اصرار دارم که برویم یاد بگیریم. در همین کویر ما درختی هست که در سال فقط یک بار آب می‌خورد و می‌شود یک درخت دو، سه متری. چطور این اتفاق می‌افتد؟ این وظیفه ماست که از لحاظ ژنتیکی بررسی کنیم و در تکثیر و پرورش آن بکوشیم و در واقع طبیعت خودمان را آباد کنیم. با اندکی تأمل درمی‌یابیم که همه ظرفیت‌ها و مسائل دیگر هم در اینجا موجود است . استعداد بچه‌های کویر که استعدادهای مثال‌زدنی است نیز نمونه‌ای دیگر است. پس به دنبال چه می‌گردیم؟
همه چیز در اطراف خودمان است، قدری چشم‌هایمان را باز کنیم و اندکی نگاهمان را تغییر دهیم. ببینیم هر آنچه می‌خواهیم، دور و بر ماست فقط ما نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم پس باید نهادسازی کنیم، این قول زنده‌یاد دکترعظیمی است که باید نهادسازی کرده و از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم . در نگاه جدید، توانمندی‌ها را جور دیگری ببینیم، اگر فرض کنیم با یک مسئله‌ای، با یک دوستی روبه‌رو شویم یا در یک جوی قرار گیریم که مثلا همه یکدیگر را تخریب می‌کنند، ما در جریان آن تخریب حرکت نکنیم، ما به سمت سازندگی و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها حرکت کنیم. گاهی یک نیروی انسانی را به راحتی تخریب می‌کنیم یا او را متهم می‌کنیم یا در انظار عمومی او را بد جلوه می‌دهیم، غافل از اینکه برای همین نیروی انسانی میلیاردها تومان و دلار سرمایه‌گذاری شده است.
چرا به راحتی او را از دست می‌دهیم؟ چرا به سادگی او را تخریب می‌کنیم؟ به توانمندی‌های خود عمیق‌تر و دقیق‌تر نگاه کنیم. شناخت خود را از هستی و خلقت کامل‌تر کنیم و نگاهمان را به آنچه که به صورت سنتی به آن عادت داریم و همیشه درگیر آن هستیم، تغییر دهیم . مثلا نحوه شناخت خود از امام حسین (ع) را بررسی کنیم. آیا فکر کرده‌ایم که حضرت امام حسین علیه‌السلام را با چهره‌ای که در عزاداری‌هایمان معرفی می‌کنیم، کافی است؟
فقط همین سوال را مطرح می‌کنم. آیا کافی است؟ یا اینکه باید امام حسین (ع) را در چهره واقعی‌اش به عنوان شخصیت ارزشمندی که می‌تواند تحولات بزرگی در همه جهات و شئونات مدیریتی، سازمانی و در واقع تحولات اساسی بنیادی و تحولاتی که می‌تواند فقر را ریشه‌کن کند و عدالت اجتماعی را به معنی واقعی کلمه پیاده کند، نشان دهیم؟ بیایید، از هر کدام از این سرمایه‌هایی که داریم چیزی یاد بگیریم و حرکتی بکنیم. این ماندگار است. از این ظرفیت‌ها و از این فرصت‌ها استفاده کنیم تا یک اتفاقی بیفتد. بیاییم کار کنیم. با همین مشکلات بسازیم و اینجا را بسازیم. بدون شک ایران ساخته خواهد شد و این همان چیزی است که دکتر عظیمی به دنبال آن می‌گشت.

حسن شریفی بیدگلی
عضو هیات علمی دانشگاه تهران

منبع : روزنامه کارگزاران