تحلیل رفتار متقابل ( حالات نفسانی )

● مقدمه
تحلیل تبادلی یا تحلیل رفتار متقابل اولین بار توسط اریک برن روانشناس شهیر متولد شد. تحلیل تبادلی به عنوان یک نظریه آسیب شناسی روانی و تبیین راه حل برای آن خودنمایی می کند.
تحلیل تبادلی ریشه در روانکاوی دارد. با اینکه اریک برن همیشه از تفاوت نظریه خود با نظریات فروید سخن می گفت ، اما اصول اساسی ناهوشیار و تأثیرات عمیق دوران کودکی را از مکتب روانکاوی به ارث برده است.
آنچه امروز در جهان به عنوان تحلیل رفتار متقابل پیگیری می شود تفاوت چشمگیری با نظرات اولیه خود برن دارد. ما در این بحث سعی داریم مفاهیم پایه ای تحلیل رفتار متقابل را مورد بررسی قرار دهیم و در بحث های بعد به مفاهیم و نظریات امروز این مکتب روانشناسی خواهیم پرداخت.
● حالات نفسانی
از نظر اریک برن هر یک از ما یک ساختار روانی سه وجهی تشکیل شده از« والد» ،« بالغ» و« کودک » داریم .هر یک از این سه وجه تعاریف و کارکرد های خاص خود را دارد و ما در طول زندگی روزمره خود مدام میان این سه حالت روانی در نوسان هستیم.
● حالت والد
رفتار ها ، افکار و احساساتی که انسان از والدین خود می گیرد و به عبارتی کارهایی که در بزرگسالی انجام می دهیم و وقتی کمی دقت می کنیم می بینیم که این کارها را کم و بیش پدر و مادرمان هم تکرار می کردند.به عنوان مثال وقتی فرزندتان دیر می کند شدیدا دلشوره می گیرید و با عصبانیت قدم می زنید ( کاری مشابه مادرتان ) یا اینکه مثل پدرتان برای روشن کردن ماشین وقت زیادی تلف می کنید و صدای همه در می آید و ...
● حالت کودک
رفتار ها ، افکار و احساساتی که از دوران کودکی در ما به جا مانده اند . بهترین راه برای دستیابی به حالت کودک خود پرسیدن این سوال از خویشتن است : در کودکی درباره جهان ، دیگران و خودم چه می گفتم ؟ چه احساسی داشتم ؟
نکته مهم درباره حالت کودک این است که شما همان چیزی را که در کودکی درک و احساس می کردید در بزرگسالی هم تجربه می کنید . به عنوان مثال در نظر بگیرید که صبح است و شما در ترافیک گیر کرده اید و دیر به محل کار خود می رسید و از حرف هایی که رییستان ممکن است به شما بزند استرس و نگرانی دارید. وقتی کمی دقت می کنید می فهمید که این همان احساساتی است که وقتی راهی مدرسه بودید و دیر کرده بودید درطول راه به شما دست می داد و همیشه نگران سرزنش ناظم و مدیر و ... بودید و استرس و نگرانی را تجربه می کردید.
پس حالت کودک همان چیزهایی است که از کودکی ذخیره شده اند و اکنون در مواجهه با دنیای بیرون ما از آنها به عنوان راهکار غلبه بر مشکلات سود می جوییم و البته همانطور که می دانید این راهکار ها ناقص و به دردنخور هستند.
● حالت بالغ
رفتارها ، افکار و احساساتی که واکنش های مستقیم به وضعیت های این زمانی ، این مکانی است . وقتی در این حالت نفسانی قرار دارید خبری از گذشته و راهکار های برگرفته از دوران کودکی و راهکارهای والدینی نیست. شما در این حالت نفسانی در حالت تفکر و تجزیه و تحلیل هستید و در حال استفاده از نیروی عقلانی خود می باشید. به عنوان مثال در حال تفکر و حل مسأله و هنگام مطالعه. به عبارتی بودن در حالت بالغ برخورد های عقلانی و اندیشمندانه بر اساس راه حل های زمان بزرگسالی است و نه استفاده از راه حل های زمان کودکی یا راه حل های والدینی.
● نکته مهمی درباره حالات نفسانی
وقتی در یک حالت نفسانی هستید رفتاری را ظاهر می سازید که از مشخصه های همان حال نفسانی است. به عنوان مثال در حالت والد چهره در هم کشیده و اخمو ، در حالت بالغ صاف و مرتب روی صندلی نشسته و در حالت کودک ول شده روی صندلی و در حال بازی با گوشه ناخن خود !
● تشابه برن و فروید
اگر کسی حتی به کلیات ساده نظریات فروید آشنا باشد به تشابه حالات نفسانی اریک برن و ساختار روانی تعریف شده توسط فروید پی می برد. این قرینه سازی را در زیر می توانید ببینید :
کودک = نهاد( اید)
بالغ = خود (ایگو)
والد = فراخود (سوپرایگو)
اریک برن در پاسخ به این شبیه سازی گفته است تمام حالات نفسانی که تعریف کرده است در حالت خودآگاه قرار دارند و در حیطه هوشیاری ، در حالیکه آنچه فروید مطرح کرده است در سطوح متفاوتی از هوشیاری قرار دارد.
با این وجود اکثریت نظریه پردازان از این تشابه و ریشه های روانکاوی در نظریات برن سخن گفته اند .
● جنس حالات نفسانی
حالات نفسانی تعاریفی ذهنی هستند که در عالم واقعیت وجود ندارند و به عنوان مثال شما نمی توانید جایگاه آنها در مغز انسان مشخص کنید. به اینگونه تعاریف مجازی در اصطلاح علمی « سازه های ذهنی » می گوییم . مفاهیمی که وظیفه تعریف ساده شده و قابل فهم مفاهیم پیچیده مغزی غیر قابل دید و لمس را برای ما میسر می سازند.

منبع :۱- تحلیل رفتار متقابل یان استوارت ، ون جونز – ترجمه بهمن دادگستر
۲- بازی ها – اریک برن
رضا آشتیانی