وضعیت تعمیر کشتی در ایران و کشورهای همسایه

صنعت تعمیر کشتی در کشور هنوز به وضعیت ایده‌آل نرسیده است زیرا امکانات زیربنائی آن نه‌تنها برای تعمیر برای کشتی‌های باری بلکه برای کشتی‌های نفتکش نیز با توجه به ظرفیت بالای آنها که از ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن است، موجود نیست. حوضچه شناور بندرعباس قادر است کشتی‌هائی را با ظرفیت ۶۵ هزار تن تعمیر کند.
در بوشهر نیز حوضچه خشک ۱۵۰ هزار تنی وجود دارد اما از آن، جهت ساخت شناور استفاده می‌شود. بنابراین امکانات بالقوه جهت تعمیر شناورهائی با ظرفیت بالا در ایران وجود ندارد. جهت تعمیر شناورهای کوچک نیز تجهیزات کافی نداریم.
طی سال‌های گذشته، تعمیر ادواری شناورهای کوچک خود را به شرکت تعمیراتی ایرانی می‌سپردیم. متأسفانه تجربه خوبی از این کار به‌دست نیامد. زمان تعمیر شناورها گاهی ۱۲۰ تا ۱۸۰ روز طول می‌کشید. همان‌طور که می‌دانید اگر هر دو سال و نیم یک‌بار شناور، ۴ تا ۵ ماه از سرویس خارج شود، در نتیجه عمر مفید آن بسیار کوتاه می‌شود. در حال حاضر شرکت ملی نفتکش ایران تعمیرات اساسی خود را به دلیل فقدان امکانات و طولانی بودن زمان تعمیر به کشتی‌سازی‌های ایرانی واگذار نمی‌کند.
● کمبود نیروی انسانی
هم‌اکنون در برابر نیروی انسانی، کارگاه‌های مجهز و قطعات یدکی مورد نیاز با کمبود مواجه هستیم. شاید امکانات بازسازی قطعات به‌صورت پراکنده در اصفهان، مشهد یا تهران وجود داشته باشد اما دسترسی به آنها بسیار مشکل است.
با توجه به مسائل و مشکلاتی که عنوان شد، شرکت ملی نفتکش ایران کشتی‌های خود را جهت تعمیرات ادواری و اساسی به دبی، بحرین و سنگاپور می‌فرستد. کشتی‌هائی که در اروپا تردد می‌کنند و هیچ‌گاه به ایران نمی‌آیند نیز در کشورهای اروپائی تعمیر می‌شوند.
همان‌گونه که قبلاً اشاره شد تعمیرات اضطراری و سفری در کارگاه‌های محلی ایران به‌صورت موردی انجام می‌شود. کارگاه‌های محلی تحت پوشش بخش خصوصی هستند. همکاری بسیار خوبی بین این کارگاه‌ها با دفاتر ما در بوشهر و بندرعباس وجود دارد. در صورتی‌که کشتی‌ها مدت زیادی در ایران تردد کنند. کارگاه‌های محلی حدود ۸۰ درصد از کارهای تعمیراتی جزئی و سفری را انجام می‌دهند. هم‌چنین برای عملیات‌های زیرآبی، غواصی، تمیزکاری زیرآبی، تعمیرکاری لوله‌ها، تعمیر قسمت‌های الکترونیکی کشتی، رنگ‌آمیزی و تعمیر ژنراتورها و پمپ‌ها از کارگاه‌های ایرانی استفاده می‌کنیم.
● رونق صنعت تعمیر کشتی
صنعت تعمیر کشتی در دنیا از رونق زیادی برخوردار است. اکثر شرکت‌های کشتی‌سازی معتبر دنیا با ازدحام تقاضا مواجه هستند. اگر شرکتی بخواهد نسبت به تعمیر کشتی اقدام کند، باید حداقل ۶ ماه در نوبت باشد.
اگر امکانات تعمیر در ایران وجود داشت، با اعزام کشتی‌ها برای تعمیر، کارگاه‌های تعمیراتی به رشد و توسعه بسیاری دست می‌یافتند. شاید در آینده با تکمیل حوضچه خشک بندرعباس این کار صورت گیرد. البته وجود کارگاه‌های پشتیبانی، نیروی انسانی کارآزموده و متخصص، مدیران کارآمد نیز لازم است تا تعمیرات کشتی از هر لحاظ موفقیت‌آمیز باشد.
زمان و قیمت مناسب دو عامل بسیار مؤثر در تعمیرات کشتی است. معمولاً کشتی‌های زیر ۱۵ سال هر ۵ سال یک‌بار نیاز به تعمیرات اساسی دارند.
کشتی‌هائی که بیش از ۱۵ سال عمر دارند طبق قانون، هر ۲ سال و نیم یک بار باید تعمیرات اساسی شوند. برخی از مالکان، کشتی‌های زیر ۱۵ سال خود را نیز هر ۲ سال و نیم یک بار اساسی تعمیر می‌کنند تا کشتی‌ همواره در یک وضعیت مثبت باشد.
مدت زمان تعمیرات ادواری برای کشتی‌ها را حداکثر ۳۰ روز در نظر می‌گیرند. اگر تعمیرات بیش از ۳۰ روز طول بکشد علاوه‌بر این‌که شرکت کشتیرانی مورد نظر درآمدش کم می‌شود، اعتبار خود را نیز در سطح بین‌المللی از دست می‌دهد. هنگامی که یک کشتی برای تعمیر برده می‌شود، مشخصاتش در سایت‌های مختلف ثبت می‌شود. اگر دیگران متوجه شوند که تعمیرات یک کشتی به‌جای ۳۰ روز ۹۰ روز طول کشیده، تصور می‌کنند کشتی مشکل اساسی دارد در نتیجه در بازاریابی با مشکل مواجه می‌شود. بنابراین زمان تعمیر از نظر بازاریابی و درآمدزائی بسیار مهم است.
شرکت‌های تعمیر کشتی در کشورهائی مانند دبی و بحرین تمام امکانات زیربنائی کارگاه تعمیر کشتی مانند سالن‌های رنگ‌آمیزی، جوش‌کاری، ریخته‌گری، تعمیرات پمپ و پروانه کشتی، طراحی، حوضچه‌های بزرگ، اسکله‌های طولانی، جرثقیل‌ها و ... را به‌طور کامل در اختیار دارند. هم‌چنین نیروهای انسانی متخصص و ماهری در اختیار دارند و تنها به نیروی بومی خود اتکا نکرده‌اند. بنابراین آنها مجموعه‌ای بهترین‌ها را در اختیار دارند. علاوه‌بر این پشتیبان‌های خوبی نیز در کشورشان دارند. کارگاه‌های متعددی در این کشورها وجود دارند که نقش ساخت تجهیزات و قطعات یدکی را برعهده دارند. گذشته از این موارد ارسال قطعات از فرودگاه دبی به کشتی و بالعکس به راحتی صورت می‌گیرد. اکثر کشورهای سازنده قطعات در این کشورها دارای نمایندگی هستند. هنگامی که مجموعه‌ای از بهترین‌ها فراهم باشد، تعمیرات کشتی نیز به راحتی و در زمان بسیار مناسب صورت می‌گیرد. این شرایط در سنگاپور، پرتغال و مالتا نیز وجود دارد.
● حل مشکلات حاشیه‌ای
قدم اول برای موفقیت فراهم کردن امکانات است. هنگامی که به‌عنوان یک شرکت کشتیرانی نمی‌توانیم در مجتمع کشتی‌سازی ایزوایکو یا صدرا یک کشتی ۳۰۰ هزار تنی تعمیر کنیم، نباید انتظار حمایت برای ساخت کشتی داشته باشیم. ابتدا باید امکانات زیربنائی و نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده فراهم شود. مشکلات حاشیه‌ای مانند گمرک، ترخیص کالا، مشکلات پروازی، ویزا و ... نیز حل شود سپس کار را از تعمیرات شروع کنیم. کل تعمیرات کشتی نیز باید در یک محل صورت گیرد. گاه یک قسمت تعمیرات انجام می‌شود اما چون توانائی انجام تعمیر سایر قسمت‌ها وجود ندارد می‌گویند مابقی را در خارج انجام دهید. در این صورت شرکت باید دوبار هزینه‌های بندری، هزینه خروج و ورود بندر، زمان خروج از سرویس و ... را بپردازد.
مراحل انجام تعمیرات کشتی تقریباً مانند ساخت آن است و نیروها در حین انجام تعمیر، ساخت کشتی را نیز می‌آموزند. در عین حال معنی تعهد زمان توسط کارگاه تعمیراتی لمس می‌شود. اگر در کار تعمیر ماهر شدیم و توانستیم رضایت مالک کشتی را با رعایت کیفیت کار و زمان تحویل فراهم کنیم در آن صورت می‌توانیم با ساخت کشتی‌های کوچک به سمت صنعت ساخت کشتی‌سازی‌های بزرگ برویم. تعمیرکاران نباید تنها به وجود دو شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفتکش ایران دلگرم باشند. نفتکش در سال شاید ۷ کشتی و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ۲۰ کشتی را برای تعمیر داشته باشند در حالی‌که دبی در سال ۲۵۰ فروند کشتی و شرکت تعمیراتی Asry بحرین سالی ۱۵۰ فروند کشتی تعمیر می‌کنند.
شرکت‌های تعمیراتی داخلی باید به تعمیر کشتی‌های خارجی در منطقه نیز توجه داشته باشند. اگر رضایت مالکان کشتی‌های خارجی جلب شود ۱۰۰ درصد رضایت مالکان ایرانی نیز جلب خواهد شد. اگر شرکت‌های تعمیراتی کشتی می‌خواهند سوددهی داشته باشند باید بتوانند سالی ۲۵۰ فروند کشتی تعمیر کنند.
● از تعمیر تا ساخت
در کره جنوبی هیوندای، بزرگ‌ترین شرکت کشتی‌سازی است که شناورهای کوچک مخصوص حمل مواد شیمیائی را می‌سازد. این کشتی‌سازی کار خود را با تعمیرات شروع کرد و اکنون تنها کار ساخت کشتی را انجام می‌دهد. این شرکت در زمینه تعمیرات کشتی بسیار متخصص بود. امکانات زیربنائی بسیار خوبی برای تعمیرات داشت. امکانات خود را تقویت کرد و چون به شرکت مادر کشتی‌سازی هیوندای وابسته بود طراحی و تکنولوژی را از آن‌جا به شرکت خود منتقل کرد.
همان‌طور که می‌دانید جهت تعمیرات کشتی معمولاً از چند شرکت تعمیراتی استعلام گرفته می‌شود. در این میان شرکت‌های تعمیراتی که زمان و قیمت مناسب‌تری داشته باشند، انتخاب می‌شوند. البته این عوامل مشروط به در نظر گرفتن موقعیت کشتی است. البته تعمیرگاه‌های بسیاری در ویتنام، چین، هند و ... وجود دارند که از نظر ما دارای استانداردهای لازم نیستند و نمی‌توانند از نظر ایمنی و کیفیت کشتی‌ها را تعمیر کنند.
اگر کشتی در خاور دور باشد برای صرفه‌جودی در هزینه معمولاً از تعمیرگاه‌های همان‌جا که قیمت و زمان و کیفیت مناسب‌تری دارند استفاده می‌شود. بنابراین قیمت مناسب، زمان کوتاه‌تر، کیفیت تعمیرات و نیز موقعیت کشتی در انتخاب شرکت تعمیراتی کشتی تأثیرگذار است.
در حال حاضر با بخشی از کارگاه‌ەای داخلی که مطمئن هستیم کار تعمیراتی ما را به خوبی انجام می‌دهند، با رضایت کار می‌کنیم. اما برای تعمیرات اساسی هنوز شرکت‌های تعمیراتی داخلی نمی‌توانند کشتی را در زمان مناسب و با قیمت مناسب تعمیر کنند. اگر در آینده این بستر فراهم شود قطعاً ما استقبال می‌کنیم.
هم‌اکنون بزرگ‌ترین شرکت کشتی‌سازی و تعمیراتی ایزوایکو است. دور بودن ایزوایکو از شهر یکی از عوامل عدم پیشرفت آن است. ایزوایکو شرایط کامل یک کشتی‌سازی یا شرکت تعمیراتی را دارا نیست و نیروی انسانی مجرب، آموزش‌دیده و ماهر در آن وجود ندارد.
کشتی‌سازی‌ها و تعمیرگاه‌های داخلی باید کشتیرانی‌های ایرانی و خارجی را یکسان در نظر بگیرند. کشتی‌های داخلی نیز باید در بهترین تعمیرگاه‌ها تعمیر شوند تا بتوانند همواره با رقبای خود رقابت کنند.
● بازگشت متخصصان
یک شرکت خارجی جهت ساخت کشتی در بندرعباس با ایزوایکو قرارداد بست و چندین نفر از متخصصان خود را برای چند ماه به ایران فرستاد. مدیران میانی ایزوایکو از این قضیه استقبال خیلی خوبی کردند. اما متأسفانه مدیران ارشد با متخصصان خارجی برخورد خوبی نداشتند و حقوقشان را به موقع پرداخت نکردند. بنابراین آنها به کشورشان بازگشتند.
در حال حاضر نیز مشاوران ما به‌جای نظارت بر نحوه ساخت شناورها، به آموزش نیروهای ایزوایکو توجه دارند.
اگر متخصصان خارجی دعوت شوند، علاوه‌بر این‌که به نیروهای داخلی آموزش می‌دهند، بر مراحل ساخت کشتی نیز نظارت می‌کنند.
هنگام انجام تعمیرات مهندسان ناظر و متخصصان شرکت بر نحوه انجام مطلوب تعمیر نظارت می‌کنند.
تعمیرات کشتی بسیار پیچیده است. به نیروی انسانی کافی و ماهر احتیاج دارد. تعمیرات یک کشتی باید با دقت کامل صورت گیرد اگر حادثه‌ای برای یک کشتی پیش آید، اعتبار آن شرکت نیز زیر سئوال می‌رود. برای مثال اگر یک کشتی آلودگی نفتی ایجاد کند، تمام کشتی‌های شرکت را توقیف می‌کنند تا مسئله حل شود. ممکن است برای روشن شودن مسئله، ماه‌ها فرصت بخواهند و حتی در طول این مدت شرکت ورشکست شود.

مهندس جمال میاحی؛ معاون فنی شرکت ملی نفتکش ایران

منبع : ماهنامه پیام دریا