هالیتوز ( بوی بد دهان و بینی ) : مروری بر علل ایجاد کننده و چگونگی برخورد با آن

هالیتوز یا بدبویی دهان یك شكایت شایع در بین بیماران مراجعه كننده به مطب متخصصین داخلی و گوش و حلق و بینی ، دندانپزشكان و پزشكان عمومی می باشد. اكثر بیماران بدون گرفتن نتیجه خاصی ، از مراكز درمانی خارج می شوند و گاه این پدیده باعث بروز مسایل جدی در خود و خانواده آنها می گردد.دلایل هالیتوز به سه دسته تقسیم می شوند. علل غیر پاتولوژیك ،علل پاتولوژیك و علل روحی روانی . علاوه بر مسایل مطرح شده در كتب و مقالات اخیرا ارتباط محكمی را بین وجود هلیكوباكترپیلوری و پدیده بدبویی دهان عنوان كرده اند كه روش درمان این عارضه را تغییر داده است.در این مقاله سعی در جمع آوری اطلاعات مفید برای درك بهتر بدبویی دهان و چگونگی برخورد و درمان با آن شده است . همچنین ارتباط بین هلیكوباكترپیلوری و بدبویی نیز مورد بحث قرار گرفته است.واژه های كلیدی : هالیتوز ، بوی بد دهان ، هلیكوباكترپیلوری
مقدمه
هالیتوز از واژه halitus به معنای بازدم ریشه گرفته است و عبارت از نفس بدبو ، زننده یا ناپسندی است كه از حفره دهان – بینی خارج می شود و به آن fetor oris یا fetor ex ore نیز می گویند. زمانی پزشكان سعی می كردند بین هالیتوز و دو اصطلاح اخیر تفاوت قایل شوند و هالیتوز را فقط به مواردی می گفتند كه بوی بد دهان منشا سیستمیك داشته و دفع بو از طریق ریه باشد. امروزه به چنیــــــن تفاوتی معتقد نیستند و به هر بوی بدی كه از حفره دهان – بینی بیرون آید صرف نظر از آنكه منشا آن در همین حفره باشد از سایر نقاط بدن منشا گیرد ، هالیتوز اطلاق می شود. به علت عدم وجود معادل فارسی كه تعریف هالیتوز را به صورت بدبویی غیر طبیعی دهان و بینی در یك كلمه بگنجاند از همان كلمه استفاده شد. هالیتوز مشكلی شایع است و گفته می شود می تواند به طور متناوب اكثر افراد بالغ را دچار كند . در یك بررسی كه در ژاپن به روی دانشجویان زن بهداشت دندان انجام شده ، نیمی از آنان معتقد بوده اند كه گاه هالیتوز دارند.
هالیتوز حداقل از سه جهت مهم است :
۱) با آزار دیگران به صورت یك مانع در برخوردهای اجتماعی عمل می كند و باعث كاهش كارآیی فرد می شود.
۲) فردی كه از بوی بد دهان خود آگاه است ممكن است بگونه ای نسبت به پاكی دهان دچار وسواس شود كه با كارایی وی مداخله كند.
۳) هالیتوز نشانه ای از یك وضعیت غیر طبیعی است كه نیاز به تشخیص و درمان دارد.
با وجود چنین شیوع و اهمیتی بررسیهای انجام شده روی آن اندك است و غالب كتابهای درسی دندانپزشكی و پزشكی درباره آن چیزی نگفته اند یا حاوی نكات اندكی هستند. برای همین دانش آموختگان، اغلب برخورد با این مسئله را مشكل می یابند. اندك بودن بررسیهای انجام شده عمدتا به علت مشكل اندازه گیری علمی هالیتوز است . از سوی دیگر شركتهای بزرگ سازنده وسایل بهداشت دهان كه قاعدتا باید چنین تحقیقاتی را پشتیبانی مالی كنند ، غالبا فقط مایل به پشتیبانی از تحقیقاتی هستند كه محصولات آنها را بررسی كرده و فروش تجاری داشته باشد.
عوامل موثر در ایجاد هالیتوز
۱- علل غیر پاتولوژیك
- تغییرات بالینی
- تنفس صبحگاهی
- تنفس گرسنگی
- تنفس قاعدگی
- تنفس سیگاری
- غذا
- دارو
۲- علل پاتولوژیك
- با منشا دهان و دندان
- با منشا بینی
- با منشا سینوس ها
- با منشا لوزه ها و حلق
- با منشا دستگاه گوارش
- با منشا ریوی
- با منشا بیماریهای سیستمیك
۳-علل روانی
- توهم بویایی
*با منشا خارجی
*با منشا داخلی
- صرع و لوب گیجگاهی

عوامل و آسیب زایی
همیشه نمی توان علتی برای هالیتوز یافت و معمولا نیز چنین است. این امر به علت تنوع علل آن و اندك بودن بررسیهای انجام شده است . هنگام برخورد با بیمار شاكی از هالیتوز باید سه گروه اتیولوژیك را در نظر داشت : گروه غیر پاتولوژیك ، گروه پاتولوژیك و گروه با منشا روانی الف علل غیر پاتولوژیك
۱-افزایش سن
بوی دهان شیرخواران و كودكان شیرین ، بوی دهان در دوره بلوغ غیر ناخوشایند ، بوی دهان بالغین تند و بوی دهان افراد سالخورده سنگین و زننده توصیف شده است. همراه با افزایش سن باكتریهای دهان افزایش می یابد و شاید به همین سبب زنندگی بوی دهان با افزایش سن بیشتر می شود.
۲- نفس صبحگاهی
شاید شایعترین علت هالیتوز باشد. دهان سرتاسر روز بوسیله بزاق شستشو می شود.PH بزاق حدود ۵/۶ و بطور خفیفی برای باكتریهای گرم منفی و بی هوازیها باكتریواستاتیك است . به هنگام خواب جریان بزاق كم می شود و بزاق گرد آمده به آرامی تغییر می كند . PHآن به حدود ۷ می رسد و آنزیم ها تخریب می شوند كه خود باعث بودار شدن بزاق می گردد. از سوی دیگر ذرات غذا و اپیتلیوم جدا شده ، محیطی مناسب برای تغییر فلور دهان است . با تشدید رشد باكتریها و تخریب این مواد نفس ناخوشایند صبحگاهی پدید می آید. پس از برخاستن از خواب با خوردن ، نوشیدن و صحبت كردن جریان بزاق تحریك شده مواد را شسته و نفس صبحگاهی بطور طبیعی برطرف می گردد.
۳- نفس گرسنگی
دهان كسانی كه به عللی چون رژیم غذایی یا روزه داری یك یا چند وعـــــده غذایی را نخورده اند ، بوی ناخوشایندی می دهد ، برخی معتقدند این امر به علت بازدم ریوی محصولات فرار متابولیسم چربیها و پروتئینهای بدن است . كاهش جریان بزاق و خشكی دهان نیز قطعا نقش مهمی دارد.
۴-نفس قاعدگی
در برخی منابع به بوی بد دهان در زنان قاعده اشاره شده است . احتمالا روز قبل از شروع قاعدگی شروع می شود و گفته شده در زنان با قاعدگی دردناك بیشتر رخ می دهد.
۵- غذا
– سیر شناخته شده ترین غذا در این ارتباط است . دیده شده كه دادن سیر از راه فیستولهای دستگاه گوارش و حتی مالیدن آن به پاهای فرد می تواند منجر به بوی سیر در دهان وی شود . پیاز ، ماهی ، غذاهای ادویه دار ، رژیم های پرچربی ، نوشابه های الكلی و رنگهای غذایی از سایر مواردی هستند كه باعث بوی مخصوص به خــــــــود می شوند.
داروهای ایجاد كننده هالیتوز
دی متیل سولفوكسید
آمیل نیتریت
پارالدئید
ایزوسورباید دی نیترات
ویتامین B۶
تتراسیكلین
۶- داروها
د ی متیل سولفوكسید آمیل نیتریت پارالدئید ایزوسورباید دی نیترات و برخی ویتامینها مثل ویتامین B۶ از داروهایی هستند كه می توانند باعث هالیتوز شوند. این امر احتمالا به علت دفع قسمتی از دارو از طریق ریه است . گزارشی از یك بیمار وجود دارد كه استفاده نادرست از تتراسیكلین باعث زبان سیاه مودار و هالیتوز شده كه با قطع دارو ، هر دو برطرف گشته است .۷ـنفس سیگاری
استفاده از سیگار باعث بوی نامطبوعی در دهان می شود كه تا مدت زیاد باقی می ماند.
ب - علل پاتولوژیك
هالیتوز می تواند ناشی از بیماریهای موضعی در حفره های دهان ، حلق ، بینی یا سینوسها ، بیماریهای ریوی یا مشكلات سیستمیك مثل كتواسیدوزدیابتی ، اورمی یا نارسایی كبدی باشد.
۱- دهان و دندان
شایعترین علت پاتولوژیك هالیتوز مشكلات دهان ، زبان و دندانهاست (۲۰،۱۹،۹،۷) باكتریهای فلور طبیعی دهان به ویژه گرم منفی ها قادر به تولید تركیبات فرار سولفو (VSC ) هستند كه بوی بد ایجاد می كنند.سولفید هیدروژن و متیل مركاپتان و دی متیل سولفید مهمترین VSC هستند كه ارتباط آنهــــا با بوی بد دهان مشخص شده است . این گازها ناشی از فعالیت فلور دهان روی مواد باقیمانده غــــذا ، بقایای سلولی اپی تلیال یا اگزوداتیو و تجزیه اسیدهای آمینه ای چون متیونین ، سیستئین و سیستین هستند.بنابراین باقیماندن ذرات غذا یا هر وضعیت دیگری كه باعث تسریع رشد باكتریهای دهان شود ، می تواند به هالیتوز بینجامد. بهداشت ضعیف دهان باعث باقیماندن ذرات غذا در دهان می شود. عدم رعایت بهداشت دهان بخصوص در عقب مانده های ذهنی ، معلولین و بیماران شدیدا ناخوش عامل مهمی در ایجاد هالیتوز است .در پریودنتیت و ژنژیویت كه بیماریهای وابسته به بافت نگاهدارنده دندان و لثه هستند ، در اثر خونریزیهای خفیف و مكرر و وجود بافت نكروتیك و تجمع میكروبی محیط رشد مناسبی برای ایجاد بویی متعفن می شود. بوی بدی كه در این دو مورد ایجاد می شود ، جزو ناخوشایند ترین موارد است . دندانهای مصنوعی كه بخوبی جفت نشده باشند ، به علت تجمع ذرات غذا سبب هالیتوز می شوند.وسایل ازتودنسی نیز با همین مكانیسم عمل می كنند.پلاكهای دندانی توده های چسبنده ای از میكروارگانیسمها هستند كه روی ریشه و تاج دندانها تجمع می یابند و بخصوص اگر همراه با پریدنتیت باشند می توانند باعث هالیتوز شوند.پری كرونیت ( التهاب تاج دندان ) و پوسیدگی دندانها در معرض اثر پاك كننده بزاق و عمل جویدن هستند و در حقیقت پوسیدگی دندانها نقش كمی در بوی بد دهان دارد مگر آنكه با یك پالپ نكروتیك همراه باشند.طولانی شدن پاپیلاهای فیلی فورم زبان نیز می تواند موجب تسهیل رشد باكتریهای موضعی دهان شود . این حالت ممكن است به صورت ایدیوپاتیك یا در اثر استفاده از آنتی بیوتیكها ، مصرف الكل ، دهیدراسیون یا بیماریهای سیستمیك رخ دهد.در خشكی دهان كاهش جریان بزاق مكانیسمهای پاك كننده طبیعی دهان را مختل می كند و منجر به هالیتوز می شود. خشكی دهان در اثر نشانگان سیكا ، پرتودهی به سر و گردن، تب ، كاهش مصرف آب ، تنفس با دهان ، برخی بیماریهای پاروتید مثل اوریون یا آبسه پاروتید یا مصرف داروهایی چون مدارها ، آنتی كولینرژیكها ، آنتی هیستامینها ، ضد افسردگی سه حلقه ای ، داروهای ضد پرفشاری خون می تواند دیده شود.گاه در استوماتیت یا گلوسیت هنگامی كه زخمهای باز و شكافها یا پاپیلاهای برجسته شده ، ذرات غذا یا بافت های جدا شده را گیر بیندازد می تواند موجب هالیتوز شوند. كمبود ویتامین هایی مانند A یا B۱۲ و كمبود موادی چون آهن یا روی ممكن است باعث خشكی مخاط دهان شوند. عفونتهایی مثل استوماتیت و نسان ، سرخك ، دیفتری یا برفك كه زبان یا غشاهای مخاطی را درگیر كند ، به علت تخریب بافتی و تغییر جریان بزاق هالیتوز ایجاد می كنند. خونریزی دهان بخصوص در افراد ناتوان كه نمی توانند دهان خود را تمیز كنند ، یك محیط مناسب جهت تولید گازهای بد بو توسط باكتریها فراهم می كند و در ژنژیویت ، هموفیلی ، لوسمی یا شیمی درمانی ناشایع نیست
در ضایعات توموری اولیه بدخیم و خوش خیم دهان شامل تومورهای زان ، لثه ، گونه ها یا كام ، بوی بد به سبب تجمع مواد نكروتیك ، نشت خون و گیر افتادن ذرات غذا ایجـــــــاد می شود.
۲- بینی
آبریزش معمولی از بینی بوی ناخوشایندی ندارد. حتی ترشحات چركی و غلیظ ناشی از عفونتهای مجاری فوقانی تنفسی به ندرت بودار است . پرفوراسیون ساده سپتوم بینی ناشی از مصرف كوكائین ، دست كاری طولانی مدت بینی یا بصورت عارضه ای از جراحی معمولا با بوی بد همراه نیست.ضایعات تخریبی مثل جذام ، گوم سیفلیسی ، پیان ، گرانولوم خط وسط یا گرانولوماتوز و گنر كه پاسخ التهابی و بافت نكروتیك ایجاد كنند ، می توانند باعث بوی بد شوند ، جسم خارجی فراموش شده در بینی بخصوص در كودكان و افراد عقب مانده ذهنی می تواند به هالیتوز بینجامد. در ازنا هم بوی بد دیده می شود در تومورهای حفره بینی گر چه ناشایع هستند ولی به علت نشت خون و نكروز بافتی ایجاد بوی بد شایع است.
۳- سینوس ها
بیماران با سینوزیت مزمن ممكن است هالیتوز داشته باشد در چنین حالاتی وجود عفونت یا باكتریهای بی هوازی مطرح است . سینوزیت حاد بطور تیپیك با بی هوازیها ایجاد نمی شود و در صورت وجود هالیتوز باید به اینكه منشا بیماری حاد آبسه دندان باشد ، اندیشید.
۴- لوزه ها و حلق
– تونسیلولیت یك علت شایع هالیتوز مزمن است . عفونت مكرر لوزه ها و آدنوئید منجر به تونسیلیت مزمن فولیكولار می شود.منافذ عمقی كه بوجود می آید ، غذا ، بزاق و مواد نكروتیك را جمع می كند . اگر مكانیسمهای طبیعی منافذ را پاك نكند ، تجمع این مواد به تونسیلولیت می انجامد . زخم جراحی ناشی از تونسیلوكتومی به علت خونریزی و وجود بافت نكروتیك برای چند روزی بد بو است . آبسه پری تونسیلار نیز یك عفونت چركی ، حاد و بد بو است.
فارنژیت بوسیله هر عاملی ایجاد شود ، می تواند هالیتوز ایجاد كند . شدت بو احتمالا در دیفتری شدید تر است . این امر به علت اپی تلیوم جدا شده ، بهداشت ناكافی دهان و تشدید رشد فلور دهانی است اپیگلوتیت در ابتدا با هالیتوز همراه نیست . با پیشرفت بیماری به علت اختلال در بلع و تجمع مواد التهابی بوی بد ایجاد خواهــــد شد . با بزرگ شدن دیورتیكول زنكر غذا و بزاق در آن تجمع می یابد و باعث ایجاد بوی بد می شود كه اغلب بسته به فعالیت پریستالتیك مری منقطع است . گزارشی مبنی بر هالیتوز مزمن در اثر ماندن گاز جراحی در حلق ، پس از عمل این ناحیه وجود دارد. وجود جسم خارجی در حلق بخصوص در افراد عقب مانده ذهنی می تواند سبب هالیتوز شود.
۵- دستگاه گوارش
دیورتیكولهای مری با مكانیسمی مشابه دیورتیكول زنكر هالیتوز ایجاد می كنند . در آشالازی به علت تجزیه غذا ، مایعات و بزاق گرد آمده در قسمت گشاد شده مری گازهایی تولید می شود كه خود را به صورت آروغهای بد بو نشــــــان می دهند .آشالازی می تواند باعث پنومونی آسپیراسیون مزمن نیز بیشود كه از علایم آن هالیتوز است . تومورهای مری به علت انسداد و تخریب بافتی می توانند با هالیتوز همراه باشند . بیماری بازگشت معدی – مری به ندرت سبب هالیتوز می شود . در این بیماری بوی همراه با بازگشت معمولا شبیه به بوی آخرین غذای خورده شده است .در افراد بالغ مبتلا به انسداد راه خروجی معده ممكن است هالیتوز دیده شود كه با درمان آنتی بیوتیك فقط بطور موقت بهبود می یابد . گزارشات دیگری مبنی بر وجود هالیتوز همراه با اختلالات دستگاه گوارش وجود دارد . در یك مورد تریكوبزوآر در دختر جوانی باعث هالیتوز بوده است . در مورد دیگری ، فیستول گاستروكولیك در بیمار مبتلا به بیماری كرون منجر به هالیتوز گردیده است .در دو كودك باندهای مادرزادی صفاقی منجر به انسداد دوازدهه گردیده كه بوی بد دهان از شكایات هنگام مراجعه بوده است . با آزاد ساختن باندها ، هالیتوز هم بر طرف گردید.اگر چه زمانی ناخوشی های روده ای بخصوص یبوست را از علل هالیتوز می دانستند ولی امروزه كمتر به این اعتقاد دارند.ارتباط هلیكوباكترپیلوری با هالیتوز
هلیكوباكترپیلوری به عنوان یك عامل بیماریزای شایع انسان ظرف چند سال اخیر توجه بسیاری را برانگیخته است . این میكروب یك باكتری گرم منفی S شكل و مارپیچی است كه پوشش خارجی صاف با فلاژلهای متعدد و پوشش دار دارد . متحرك است و تولید كننده قوی اوره آز می باشد. اگرچه بسیاری از مشخصات هلیكوباكترپیلوری شبیه به سویه های كمپیلوباكتر است ولی تفاوت های آشكاری نیز وجود دارد مثل عدم رشد زیر دمای ۳۰ درجه ، سطح صاف آن و دارا بودن فلاژلهای متعدد.هلیكوباكترپیلوری شایعترین عامل عفونی در انسان بوده ، در تمام نقاط دنیا و تمام گروههای اجتماعی – اقتصادی دیده می شود و به نظر می رسد كلونیزاسیون در طبقــــات اجتماعی پایین تر و كشورهای در حال توسعه بیشتر می باشد.محل زندگی آن بطور عمده در آنتر معده است . این میكرب با ترشح پروتئازها و فسفولیپازها ، كمپلكس لیپید – گلیكو پروتئین در لایه ژله ای موسین را تخریب نموده ، چسبندگی و سفتی آن را كاهش می دهد ولی بطور مستقیم به مخاط دست اندازی نمی نماید. با افزایش سن میزان ابتلا به هلیكوباكترپیلوری افزایش می یابد و علیرغم تحقیقات گسترده هنوز روش انتقال آن بطور دقیق مشخص نشده است و تصور می شود روش دهان به دهان و یا به احتمال بیشتر مدفوع – دهان راه اصلی انتقال آن در دوران كودكی باشد.ابتلای حاد به هلیكوباكترپیلوری هیچ علامت یا نشانه فیزیكی به همراه ندارد و گزارشهای وجود درد دور ناف و یا بالای ناف و یا پشت جناغ ، اتساع شكم ، تهوع و استفراغ با عفونت حاد ، غیر قابل اعتماد است .
عوامل مربوط به دستگاه گوارش موثر در ایجاد هالیتوز
دیورتیكولهای مری
آشالازی تحتانی مری
تومور مری
رفلوی مروی معده ( نادر )
انسداد راه خروج معده
تریكوبزوآر ( نادر )
فیستول گاستروكولیك
میكروب هلیكوباكترپیلوری

ارتباط هلیكوباكترپیلوری با گاستریت مزمن فعال. زخمهای دوازدهه . آدنوكارسینوم معده مورد بحث و بررسی زیادی قرار گرفته است . اخیرا این میكروب را به عنوان عاملی در جهت ایجاد هالیتوز مورد مطالعه قرار داده و نتایج جالبی نیز بدست آمده است .
این میكروب را می توان به روش غیرتهاجمی ( آزمون سرم شناسی ، آزمون تنقسی با كربن نشاندار ) یا به روشی تهاجمی ( اندوسكپی و بیوپسی ) تشخیص داد . اولین بار تیومنی و همكارران این ارتباط را با مطالعه روی زوج جوان مطرح كردند. آنها دریافتند كه ارتباط قوی بین بودن هالیتوز و هلیكوباكترپیلوری و از بین رفتن این عارضه با ریشه كن شدن هلیكوباكترپیلوری وجود دارد. اینكه چگونه هلیكوباكترپیلوری تولید بدبویی دهان می نماید هنوز مشخص نیست.جدول شماره (۳)
حداقل ۴۰ مقاله درباره ارتباط هلیكوباكترپیلوری و هالیتوز در سال ۹۸ به چاپ رسیده است كه از طریق مدلاین قابل دسترس است.
۶- ریه
هالیتوز در آبسه های بی هوازی ریوی ، پنومونی نكروزان و آمپیم مكررا گزارش شده است . هالیتوز در ۴۰-۵۰ درصد بیماران مبتلا به عفونت بیهوازی ریوی وجود دارد. در مواردی كه پنومونی ناشی از باكتریهای هوازی ، مایكوپلاسما یا ویروسها باشد ، اگرچه ممكن است خلط زیادی تولید شود ولی معمولا با بوی بد همراه نیست . برونشكتازی به هر علتی كه رخ دهد ، به هنگام تشدید بیماری می تواند با بوی بد دهان همراه باشد.
۷- بیماریهای سیستمیك
اگرچه حس بویایی ناتوانترین حس انسان است و استفاده از آن در بالین بیمار كمتر تمرین می شود ، ولی برخی بوها به اندازه كافی ویژه هستند تا به عنوان یافته ای كمك تشخیصی مورد استفاده قرار گیرند . بوی شیرینی و میوه مانند دركتواسیدوز دیابتی یك مثال كلاسیك است . چنین بویی به علت افزایش غلظت مواد كتونی در خون و دفع آنها از ریه به وجود می آید . در اورمی بویی آمونیاكی ، ادرار گونه یا ماهی مانند حس می شود كه احتمالا به علت تجمع دی متیل آمین و تری متیل آمین در بدن است .
بیماریهای سیستمیك تولیدكننده هالیتوز
كتواسیدوز دیابتی
نارساییمزمن كلیه (اورمی)
نارسایی كبد
آمینو اسیدوری
بوی بیماران مبتلا به نارسایی كبدی یا بطور مختلفی مانند ماهی ، مانند موش ، مانند متالیك یا شبیه خون در حال تخریب توصیف شده است . احتمالا تجمع متیل مركاپتان ، اسیدهای الفاتیك C۲ و C۵ ، اتادی ال ودی متیل سولفید در ایجاد آن نقش دارد . چندین بیماری متابولیك ارثی كه دارای آنومالی هایی آنزیمی یا نقص در سیستم انتقال می باشند ، می توانند باعث هالیتوز شوند . تری متیل آمینواسیدوری از این قبیل است . در برخی از این بیماریها ، افراد هتروزیگوت تنها شكایتشان بوی بد دهان است .جدول شماره (۴).
ج- بیماریهای روانی
هنگامی كه بیماری از بوی بد دهان شكایت دارد و در معاینه بویی حس نشود ، نباید فورا آن را به حساب مسایل روانی گذاشت ، زیرا هالیتوز ممكن است منقطع باشد . بهر حال اگر معاینه مكرر بوی بدی نشان ندهد و علت ارگانیكی یافت نشود، باید به بیماریهای روانی اندیشید.
بوهایی كه علتی ارگانیك دارند ، معمولا با گذشت زمان توسط بیمار كمتر حس می شوند ولی در اینها بیمار پیوسته از بوی بد شاكی است . این بیماریها را می توان به دو گروه تقسیم كرد : در گروه اول توهم بویایی از نظر بیمار منشا خارجی دارد . یك علت مهم آن اسكیزوفرنی است . در گروه دوم توهم بویایی منشا داخلی دارد و می تواند به علت DH یا MH باشد . چنین بیمارانی معمولا از اینكه اطرافیان بوی ناخوشایند فرضی را بسادگی تشخیص می دهند ، رنج می برند. ممكن است حركات ساده دیگران را به نادرست واكنشی نسبت به بوی بد فرضی تلقی كنند . توهم بوی بد می تواند به رفتاریهای وسواسی مثل شستن مكرر دهان یا كناره گیری اجتماعی بینجامد. در DH بیمار نمی تواند بپذیرد كه علت ارگانیكی وجود ندارد و مكررا از پزشكی به پزشك دیگر مراجعه می كند، ولی در MH بیمار می پذیرد كه ممكن است مشكل وی اساس حقیقی نداشته باشد و حتی ممكن است موقتا قانع شود كه مشكلی وجود ندارد.
صرع لوب گیجگاهی: توهم بویایی به ندرت علامتی از صرع لوب گیجگاهی است . توهم كوتاه مدت بوده ، كمتر با هالیتوز واقعی اشتباه می شود.بررسی آزمایشگاهی هالیتوز
اندازه گیری بوی بد دهان را عواملی چون پیچیدگی انواع مولكولهای گازی ، مشكلات نمونه گیری ، تغییرات بوی بد دهان با زمان و عدم توافق درباره استانداردهای مرجع مشكل كرده است . از آنجا كه هالیتوز یك محرك بویایی است ، شاید منطقی ترین روش اندازه گیری ، استفاده از داوری انسان به كمك حس بویایی به نظر آید . اما چنین اندازه گیری معیار با ارزشی نیست . اغلب نتیجه اندازه گیری هالیتوز با بینی انسان ، بطور قابل توجهی بین افراد مختلف و حتی در یك فرد در چند سنجش ، متفاوت از آب در می آید. چنین نقایصی منجر به تكوین چند روش كمی بر مبنای اندازه گیری VSC شده است . نخستین بار تونزتیك و همكاران بوسیله كروماتوگرافی با گاز ارتباط VSC با هالیتوز را نشان دادند. بوسیله كروماتوگرافی با گاز میتوان با حساسیت بسیار بالایی و به گونه ای تفكیك كننده ، تركیبات فرار سولفور را اندازه گیری كرد. اگر چه احتمالا برای نمونه گیری سریع در جمعیتهای بزرگتر پایشگرهای قابل حمل سولفور مناسبتر هستند. اگر میكروب هلیكوباكترپیلوری را به عنوان عامل بد بویی متهم كنیم برا ی تشخیص از بررسی بافت شناسی نمونه رنگ آمیزی شده ، كشت ، بررسی فعالیت اوره آز ، آزمون RUT و یا بررسی سرم شناسی می توان استفاده كرد.
ارزیابی هالیتوز
در برخورد با بوی بد دهان اولین كار تعیین این نكته است كه آیا بوی بد فقط توسط بیمار احساس می شود یا آنكه توسط پزشك یا دیگران نیز قابل تشخیص است . چنانچه وجود بو توسط پزشك یا فرد دیگری غیر از بیمار تایید نشود ، مشكل روانی در كــــــــار است و می تواند حتی دلالت بر بیماریهای روانی جدی چون اسكیزوفرنی نماید. اما در این نتیجه گیری كه بویی وجود نداد نباید شتاب كرد ، زیرا هالیتوز ممكن است منقطع باشد.بطور نمونه ای بسیاری از بیماران به علت پدیده انطباق از بوی بد دهان خود بیخبرند و توسط یك عوص خانواده یا دوست از آن آگاه می شوند. اگر بو برای پزشك آشكار نباشد به چند روش می توان احتمال آگاهی از آن را افزایش داد. یك روش آنست كه پزشك در كنار بیمار بایستد و با برگه ای جریان هوای بازدم بیمار را به سمت خود منحرف سازد.دیگر آنكه اگر پزشك در معاینه منشا بالقوه ای بیابد ، با آپلیكاتور پنبه دار نمونه ای از آن منطقه تهیه نماید و خود یا یكی از اعضای خانواده بیمار آن را بو كنند. این كار نه تنها در تایید وجود هالیتوز بلكه در تعیین علت آن نیز می تواند مفید باشد.باید از بیمار خواست كه ابتدا با بینی بسته از راه دهان و سپس با دهان بسته از راه بینی تنفس كند اگر فقط بازدم دهانی بدبو بود، باید بیشتر به علل دهانی اندیشید و در غیر اینصورت باید به فكر علل ناشی از بینی یا یه یا علل سیستمیك بود.پس از تایید وجود هالیتوز ، باید شرح حالی دقیق بویژه درباره حفره های دهان ، بینی و سینوسها ، دستگاه گوارش و ریه گرفت . مروری بر رژیم غذایی ، سیگار و مصرف دارو می تواند مفید باشد .به علت آنكه مری معمولا كولا پس است ، برخی از بیماریهای مری و معده بطور پیوسته بو تولید نمی كنند و بو با آروغ ایجاد می شود. وجود چنین شرح حالی و تایید آن از طرف اعضای خانواده می تواند به تشخیص كمك كند. معاینه دقیق دهان ، دندانها بینی و حلق لازم است ، زیرا اینها شایعترین محلهای هالیتوز هستند. معمولا وضعیت پاتولوژیك جزیی نیست و براحتی یافت می شود ، گرچه گاه به رینوسكوپ یا لارنگسكوپ نیاز می گردد.در معاینه باید توجه ویژه ای به بافت پری ادنتال ، پركردگی های نا مناسب دندان ، منافذ لوزه ای ، پاپیلاهای هیپرتروفه زبان ، ضایعات زخمی حلق یا مخاطها و جسم خارجی در بینی نمود. به نشانه های ناشی از خشكی دهان باید توجه كرد. این نشانه ها ممكن است منقطع باشند و احتمال دیدن آنها در اوایل روز بیشتر است . یافته های فیزیكی ناشی از پنومونی ، آبسه ریوی یا آمپیم معمولا واضح است . در شرح حال و معاینه بالینی باید به فكر بیماریهای سیستمیك مثل كتواسیدوز دیابتی یا اورمی هم بود.
بررسی رادیولوژیك استفاده محدودی دارد ولی در صورت نیاز می توان از رادیوگرافی سینوسهای پارانازال یا رادیوگرافی سینه استفاده كرد . بررسی آندوسكوپیك یا رادیولوژیك قسمتهای فوقانی دستگاه گوارش میتواند در صورت شك بوجود بیماریهای این نواحی ، مورد استفاده قرار گیرد. بررسی آزمایشگاهی خون یا ادرار ممكن است در جستجوی بیماریهای سیستمیك بكار آید.

درمان
درمان پیشنهادی برای درمان هلیكوباكترپیلوری تایید شده بوسیله FDA
- لانزوپرازول ۳۰ میلیگرم یا امپرازول ۲۰ میلیگرم + آموكسی سیلین ۱۰۰۰ میلیگرم + كلاریترومایسین ۵۰۰ میلیگرم بار روزانه به مدت ۲ هفته
- لانزوپرازول ۳۰ میلیگرم یا امپرازول ۲۰ میلیگرم + مترونیدازول ۵۰۰ میلیگرم + كلاریترومایسین ۲۵۰۰ میلیگرم بار روزانه به مدت ۲ هفته
- تركیب رانیتیدین بیمسموت سیترات (RBC ) ۴۰۰ میلیگرم + كلاریترومایسین ۵۰۰ میلیگرم + آموكسی سیلین ۱۰۰۰ میلیگرم یا مترونیدازول ۵۰۰ میلیگرم یا تتراسیكلین ۲۵۰۰ میلیگرم بار روزانه به مدت ۲ هفته- بیسموت ساب سالیسیلات ۵۲۵ میلیگرم ۴ بار روزانه + مترونیدازول ۵۰۰ میلیگرم ۳ بار روزانه + تتراسیكلین ۵۰۰ میلیگرم ۴ بار روزانه + لانزوپرازول یا امپرازول برای ۲ هفته
غالبا توجه به بهداشت دهان و رسیدگی به پاتولوژی دندانی مشكل را برطرف می كند . مسواك زدن ساده ، بخصوص اگر همراه با مسواك زدن سطح زبان باشد ، برای نفس صبحگاهی كافی است .
شستشوی دهان با یك محلول دهانشویه آنتی سپتیك نیز مفید است . نفس گرسنگی پس از خوردن غذا یا حتی آب كشیدن دهان برطرف می شود.هالیتوز ناشی از خشكی دهان به هر علت كه باشد با مرطوب كردن دهان بهبود می یابد. این كار می تواند به كمك جرعه های مكرر آب ، جویدن آدامسهای بدون قند ، تركیبات حاوی كربوكسی متیل سلولز سدیم درصد یا داروهای محرك ترشح بزاق مثل بتانكل یا پیلوكارپین انجام شود.پریودنتیت ، ژنژیویت ، دندانهای مصنوعی یا پر شده نامناسب یا سایر علل دندانی باید بطور مناسب درمان شوند. ضایعات ویژه دهان ، بینی ، سینوسها ، حلق ، معده ، ریه ها و بیماریهای سیستمیك باید تشخیص داده و درمان شوند. طفره رفتن از بررسی بیمار و اكتفا كردن به توصیه استفاده از دهانشویه فقط تشخیص را عقب می اندازد . استفاده از مسهل ها در درمان هالیتوز نقشی ندارد و نباید تحت فشار بیمارانی كه معتقدند یبوست سبب بوی بد دهان آنها شده ، تجویز شود. در صورت وجود بیماریهای روانی باید بطور مناسب درمان شود . غالبا افسردگی نیز وجود دارد و توجه به آن مفید است.اثر رژیمهای درمانی مختلف در از بین بردن عفونت هلیكوباكترپیلوری ثابت شده است و پیشنهاد می شود در بیمارانی كه علتی برای هالیتوز در آنها یافت نمی شود یك دوره درمانی تجویز گرد.ممكن است استفاده از دهــانشویه ها بطور موقت باعث كاهش هالیتوز گردد به ویژه دهانشویه های حاوی كلرهگزیدین مفید گزارش شده اند. استفاده از محصولات محتوی كلرفیل بی حاصل است . محصولات حاوی روی یا اسید آسكوربیك بوی دهــــــان را كم می كنند ولی بصورت تجارتی موجود نیستند.