یک تصمیم جدی برای رونق یک صنعت کهن

اشتغالزایی یکی از مشکلات پیش روی هر جامعه است و از آنجا که بیکاری معضلات بزرگ اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد، به همین خاطر توجه به رفع این مشکل در مرکز توجه برنامه‌های اقتصادی دولت‌ها قرار دارد. کارشناسان معتقدند، برای اینکه در کشور اهداف اشتغال‌آفرینی محقق شود و نرخ بیکاری کاهش یابد، باید از ظرفیت‌های بالقوه در تمامی بخش‌ها اعم از حمل و نقل، انرژی، تجارت خارجی، گردشگری و صنایع‌دستی برای کارآفرینی بهره برد. توسعه و سرمایه‌گذاری در صنایع‌دستی، همواره، به عنوان یکی از راه‌های مناسب اشتغال‌زایی مطرح است. صنایع‌دستی حاصل فکر، عمل، ابتکار و خلاقیت، سازنده آن است و با ویژگی‌های ارزشمند خود، از جمله تولیدات غیر وابسته‌ که نیاز به حمایتی مبتنی بر شناخت کامل ارزش‌های اختصاصی داشته، می‌تواند به عنوان یکی از پایه‌های استقلال اقتصادی مطرح شود.
اکثر صاحبنظران، ایران را به عنوان یکی از سه قطب مهم صنایع‌دستی جهان می‌دانند که از نظر تنوع رشته‌های مختلف در صدر تمامی کشورها قرار دارد با توجه به نظر محققان، پژوهشگران و هنرشناسان، مشخص شده که زادگاه صنایع‌دستی و هنرهایی نظیر، قالی، فلزکاری، سرامیک، سفال و ... ایران بوده است. صنایع‌دستی ایران از دو بعد هنر و اقتصاد قابل بررسی است، بعد هنری آن، در برگیرنده فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی است که در حقیقت یکی از راه‌های حفظ این فرهنگ و جلوگیری از اشاعه فرهنگ غرب و اتکا به سلایق و پویایی خلاقیت ایرانی در حفظ و احیای صنایع‌دستی ایران است که همین عامل می‌تواند موجب افزایش زمینه‌های اشتغال شود. در بعد اقتصادی نیز ضرورت، ایجاب می‌کند که صنعت برای ادامه فعالیت صنعتگران و تولیدکنندگان به سوی خلاقیت بیشتر سوق یابد تا به جایگاه مناسبی که موجب توسعه بازار جهانی و صادرات، ارزآوری و افزایش درآمد غیرنفتی شود، دست یابند و سهم و نقش اساسی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور داشته باشد. به خصوص اینکه وجود تعداد زیادی از افراد بیکار در روستاهای کشور، زمینه مهاجرت به شهرهای بزرگ و روی آوردن به مشاغل کاذب و تبعات بعدی آن را به دنبال دارد.
طبق آمار منتشر شده در سال‌های اخیر، به طور میانگین سالانه ۱۰۰ هزار روستایی به مناطق شهری مهاجرت کرده‌اند. ضمن اینکه می‌توان از طریق توسعه و حمایت از صنایع‌دستی زمینه را برای مهاجرت معکوس و اشتغالزایی فراهم کرد و از حرکت بی‌رویه بخش کثیری از اعضای جوامع روستایی و عشایری کشور که در صنایع‌دستی اشتغال دارند و به عنوان منبع درآمد به آن می‌نگرند، به شهرهای بزرگ جلوگیری کرد. در این رهگذر گروهی از کشورهای در حال توسعه برای پرکردن فاصله ایجاد شده با کشورهای پیشرفته کوشش کردند، از امکانات بالقوه موجود برای پر کردن بخشی از این فاصله استفاده کنند. به همین دلیل صنایع‌دستی را به عنوان یک رشته مکمل قرار داده و به نتایج قابل قبولی دست یافتند. صنایع‌دستی نیز دارای اثرات قابل ملاحظه‌ای در برطرف‌کردن و یا تخفیف مسائل اجتماعی و توسعه اقتصادی برای آنها به همراه داشت. در نظر بسیاری از کارشناسان خصوصیات ویژه صنایع‌دستی از جمله عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و امکان توسعه آن در تمامی مناطق، نقش مهمی را ایفا می‌کند. براساس مطالعات صورت گرفته برای ایجاد هر شغل در بخش صنعت، بین ۱۶۰ تا ۳۰۰ میلیون ریال سرمایه نیاز است.
میزان سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های صنایع‌دستی به خوبی نشان می‌دهد که سرمایه موردنیاز این بخش بسیار کمتر از سرانه موردنیاز سایر بخش‌ها است. در حقیقت فعالیت‌های صنایع‌دستی به دلیل اتکا به ذوق و سلیقه و نیروی انسانی نیاز چندانی به سرمایه‌ نقدی نداشته و می‌توان با سرمایه اندک نسبت به ایجاد اشتغال در این بخش اقدام کرد. بدیهی است با پیشرفت روز افزون این صنعت در کنار ابتکار عمل، خلاقیت و نوآوری می‌توان بازار مناسبی را برای آن متصور بود و رونق بازار اقتصادی یعنی انگیزه‌ای برای حفظ حریم و موضع شغلی، جایی که با رونق روزبه‌روز صنایع‌دستی می‌توان تامین مالی و کاهش بیکاری عده کثیری را شاهد بود. با تمامی این اوصاف، صنایع‌دستی ایران در حالی که ۲ میلیون نفر شاغل مستقیم را دربرگرفته و ۳ درصد از تولید ناخالص ملی را نیز به خود اختصاص داده، سهم چندانی در بازارهای جهانی ندارد. میزان فروش محصو لات صنایع‌دستی به عنوان عیدی وهدیه ، انگیزه بدی برای تهیه یک گزارش، از فروشندگان و خریداران این محصولات نبود، چنانکه فروشگاه‌های صنایع‌دستی پایتخت نیز حرف‌های زیادی برای گفتن داشتند. زندی یکی از همین فروشندگان است که می‌گوید، استقبال مردم کشور از صنایع‌دستی ایران در سطح مطلوبی نیست و تنها رگ حیات این صنعت مهم اکنون به ورود توریست‌های خارجی وابسته است. شمس‌زاده یکی از فروشندگان نیز، کمبود گردشگر خارجی را علت خمودگی و رکود صنایع‌دستی در کشور می‌داند و می‌افزاید: تا ۳۰ سال پیش صنایع‌دستی ایران در اوج بود چرا که در آن زمان، گردشگر خارجی زیاد به کشورمان می‌آمد ناخودآگاه توجه به مردم و مسئولان داخلی نیز به این صنعت جلب شد اما در سال های اخیر شاهد این مسئله نبوده‌ایم.
این هنرمند صنایع‌دستی با بیان اینکه ورود گردشگر، رونق فروش، تولید، اشتغال و عدم بیکاری چون حلقه‌های زنجیر به یکدیگر متصل هستند، گفت: پایین بودن میزان فروش، انگیزه فروشندگان را برای ادامه فعالیت در این عرصه به پایین‌ترین حد رسانده است. این در حالی است که نماینده اتحادیه صنایع‌دستی نیز با پذیرش این نظریه افزود: این فروشندگان به عنوان متولیان بخش خصوصی هر روز به دلایلی، از فعالیت در این عرصه کنار می‌کشند و ترجیح می‌دهند، مغازه اغذیه‌ای داشته باشند تا فروشگاه صنایع‌دستی. حسین شیرچی ادامه می‌دهد: حضور گردشگران خارجی می‌تواند بسیاری از مشکلات مربوط به فروش صنایع‌دستی را حل کند، چراکه به دلیل گران بودن این کالاها در داخل فروش چندانی ندارند اما گردشگرخارجی حاضراست این هنرهای سنتی را با قیمتی بالاترخریداری کند واین انگیزه‌ای دوچندان را برای تولیدکننده وفروشنده ایجاد می‌کند. گروهی نیزمعتقدند، تنها با معطوف کردن نگاه اقتصادی به صنایع‌دستی وبرداشتن دیدگاه هنری برآن، می‌توان به اشتغالزایی ورویکرد اقتصادی صنایع‌دستی اندیشید. چنانچه بسیاری ازکارشناسان معتقدند، به صنایع‌دستی نباید تنها نگاه هنری داشت بلکه هنر نیز می‌تواند کارآفرین باشد و این گونه می‌توانیم به اقتصاد صنایع‌دستی کمک کنیم. درکشورهمه به سود کلان می‌اندیشند، همه براین باورند که نصف بیشتردرآمد حاصل ازفروش باید سود باشد درحالی که دربسیاری ازکشورهای جهان، برای حرکت به سوی فروش بیشترحاضرند، کالاهای خود را با نصف قیمت به فروش برسانند و این دلیل عمده کشورهایی است که در حال حاضرتمامی بازارهای جهانی را تسخیرکرده‌اند. بسیاری ازکارشناسان معتقدند برای احیای جایگاه صنایع‌دستی برای صنعتگران این بخش، تنها اقدامات دولت کافی نیست بلکه حل این بحران عزم و اراده ملی را می‌طلبد. اختصاص مکان مناسب به عنوان نمایشگاه‌های دائمی تولیدات صنایع‌دستی و شناساندن این صنعت به مردم و کشف استعدادهای هنری با برگزاری نمایشگاه‌های منطقه‌ای، استانی، سراسری نیز باید سرلوحه این اقدامات قرار گیرد. چنانکه نمایشگاه‌های خارج از کشور در راستای معرفی صنایع‌دستی ایران و امکان صادرات آن، تعلق وام‌های سوبسید دار و حل بسیاری از مشکلات مربوط به صادرات تولیدات صنایع‌دستی در پایانه‌های صادرات هواپیمایی، در کنار تصمیم ایجاد شهرک‌های صنایع‌دستی برای تمامی مراکز استان‌ها، از جمله اقداماتی است که دولت نهم برای پایان دادن به گوشه‌گیری در دست اجرا دارد.معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اشاره به موارد فوق گفت: گاهی عدم فروش صنایع‌دستی و بحران بی‌انگیزگی تولیدکنندگان، برای تولید ناشی از عدم شناخت بازار هدف است. وی ادامه می دهد: وقتی بازار و جامعه هدف مشخص باشد، تولیدات از حالت یک شکل بودن، خارج شده و با شناختی که به وجود می‌آید، کالاهایی وارد بازار می‌شوند که بیشترین خریدار را داشته باشند. حسین هاتفی فارمد با تاکید بر اینکه با فروش کالاهایی که در جامعه بازار مناسب‌تری دارند، انگیزه تولیدکنندگان دوچندان می‌شود، اظهار داشت: جلوگیری از فراموش شدن تدریجی صنعت دستی و هنرهای سنتی و فراهم کردن زمینه‌ای برای اشتغال مناسب‌تر تولیدکنندگانی که کالاهای آنها با هویت و تاریخ مردم گره خورده است، به معنای حل بسیاری از مشکلات در این عرصه است. با توجه به مطالب مطرح شده، می‌توان گفت: تکیه بر حمایت از صنایع‌دستی برای اشتغالزایی، حائز اهمیت است، چرا که این بخش به سرمایه‌گذاری کلان برای ایجاد اشتغال نیاز ندارد، عجین بودن صنایع‌دستی با هنر در نهایت محیط کار پرنشاطی برای صنعتگران فراهم می‌کند. ضمن اینکه از مهاجرت بی رویه و ایجاد مشاغل کاذب در شهرهای بزرگ جلوگیری و با وجود مواد اولیه در دسترس، حتی می‌تواند سنت‌های محلی هر منطقه از کشور را با وجود بومیان همان مناطق حفظ کند. به نظر می رسد دست اندر کاران این بخش با حمایت های خود ضمن تقویت و گسترش صنایع دستی، می‌توانند با برنامه‌ریزی کوتاه مدت و بلند مدت ، گامی موثر در احیای صنایع‌دستی به طور جدی بردارند و در صورت لزوم با توجه به امکانات و استعداد هر منطقه بخش‌هایی از صنایع‌دستی را احیا و شاخه‌هایی به آن بیافزایند.

مهناز وحیدی

منبع : روزنامه رسالت