آموزش مهندسی نیازمند اصلاحات سیستماتیک

بالاخره یا شما مهندس هستید و یا نیستید. اگر مهندس هستید احتمالاً به مواردی برخورده اید که مثلاً فلان درس قدیمی در دانشگاه را به چه دلیل در دروس گنجانده بودند و آیا بهتر نبوده که فلان موضوع جدید مورد تدریس قرار گیرد تا بیشتر به درد انسان بخورد. اگر مهندس نیز نباشید به مواردی برخورده اید که بعضی از مهندسین به دلیل نگذراندن دوره های مرتبط با نیاز شما قدرت ابتکار و امکان مساعدت و رفع نیاز شما را نداشته اند و این موضوع شما را به تعجب واداشته است. مسائلی از این گونه و نیز موارد مشابه، اشاره به موضوعی دارد که در ادامه، ترجمه مقاله ای از آقای دکتر کامیار حقیقی از دانشگاه پوردوی آمریکا در این ارتباط آورده شده است.
● نیاز به تغییر
در جامعه جهانی کنونی که تقاضا و فرصت برای فناوری به سرعت در حال افزایش است، آموزش مهندسی دارای نقش غیرقابل انکاری است. موفقیت های اقتصادی و صنعتی نیازمند تربیت استعدادهای مهندسی و فنی است که جزء اصلی برای حصول به این تربیت و باروری نیز آمادگی های تخصصی است. طبق نظر بالاترین سطوح رهبری جامعه مهندسی آمریکا، آموزش مهندسی نمی تواند در امور مهندسی همپای تغییرات رخ داده در این عرصه عمل نماید و در عوض دانشجویان را چنان آموزش می دهد که مهندسینی برای دنیای دو تا سه نسل پیش خود باشند. این موضوع سئوالی را برمی انگیزد: چگونه ما به عنوان یک اجتماع می توانیم به عنوان پیشتازان اکتشاف، فراگیری و اشتغال، تغییرات سیستمیک در فرآیند آموزش را باعث شویم؟ بر این اساس است که مسیر موفقیت شکل خواهد گرفت.
آگاهی ملی در زمینه اصلاحات در آموزش مهندسی باعث آن می شود که به آموزش مهندسی به عنوان یک تلاش پژوهشگرانه نگریسته شود. این بدان معنی است که چالش پیش روی آموزش مهندسی نمی تواند با چند اصلاح ساده در سیلابس های قدیمی پایان پذیرد و ما نیازمند تحقیقات بنیادین هستیم تا بتوانیم تعلیم و تعلم مهندسی را متحول نماییم. در این زمینه شورای محلی تحقیقات آمریکا در سال ۲۰۰۲ بیان داشته که: «همان طوری که برای هیچ کس متصور نیست که بدون تحقیقات بتوان از دست یک بیماری جدید خلاصی یافت، بدون استفاده از نتایج تحقیقات نیز نمی توان در انتظار ایجاد اصلاحات در امور آموزش مهندسی بود. در این راستا آکادمی ملی مهندسی آمریکا در حرف و عمل از ایده های جدید برای حمایت از امور خلاقانه در آموزش مهندسی استقبال می نماید. تلاش های دو موسسه فوق الذکر و نیز انتشار گزارش «معیار مهندسی ۲۰۰۰» از سوی هیات اعتباردهی مهندسی و فناوری (ABET) و حمایت های بنیاد ملی علم از تحقیقات در زمینه آموزش و انتشار گزارش مهندسی در سال ۲۰۲۰ و پیشرفت تحقیقات آموزشی از طریق بررسی کارایی دانشکده ها، همه و همه باعث شده است که کیفیت تحقیقات آموزشی در زمینه مهندسی بالاتر رود و این کار انجام ارزیابی های مناسب، جذب اساتید نامدار به این مباحث و افزایش تشریک مساعی بین دانشکده های مهندسی با دیگر دانشکده ها (از قبیل دانشکده های علوم آموزشی، روانشناسی و...) را در پی داشته است.
● یک تلاش پژوهشگرانه
قابل ذکر است که اخیراً دانشگاه پوردو دانشکده ای با عنوان آموزش مهندسی برپا نموده است تا اهمیت این نکته را بیان دارد که آموزش مهندسی یک فعالیت مهم و پژوهشگرانه است. نتایج علمی و نیز فارغ التحصیلان دانشکده آموزش مهندسی دارای تاثیر بارزی بر این برنامه ملی علوم و فناوری هستند چون این قبیل افراد هستند که رهبری آموزش مهندسی در آینده را برعهده خواهند داشت. بایستی متذکر شد که این تلاش ها در دانشگاه پوردو و دیگر دانشکده ها نشان دهنده چارچوب رسمی برای این زمینه علمی جدید است.
هدف این گونه دانشکده ها آن است که از طریق ایجاد یک برنامه آموزشی مبتکرانه با تاکید بر آموزش مهندسی و تحقیقات مربوطه، کادر جدیدی از اساتید و رهبران آموزشی را ایجاد نمایند. تاکید این دانشکده می تواند بر:
▪ ایجاد زمینه تحقیقات جدید به منظور حمایت از اصلاحات در زمینه آموزش مهندسی (البته منابع مالی جدید باعث موفقیت در این عرصه خواهد شد).
▪ انتشار نتایج تحقیقات برای طیف وسیعی از علاقه مندان مشتمل بر اساتید دانشکده های مهندسی، علوم و ریاضیات و...، معلمان دوره ۱۲ ساله ابتدایی تا پیش دانشگاهی و نیز سیاستگزاران عرصه آموزش.
▪ آماده نمودن نسل بعدی اساتید و متخصصان عرصه آموزش مهندسی با ایجاد دوره های تحصیلات تکمیلی (فوق لیسانس و دکترا).
باید متذکر شد که دانشکده آموزش مهندسی نیز همانند دیگر دانشکده ها مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. کارآمدی آنان نیز در زمینه های مرتبط با آموزش مهندسی، کارایی آموزش و ارائه خدمات به جامعه از طریق سنجش های انجام گرفته مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
● توسعه پایدار
اخیراً انجمن مهندسین سیویل آمریکا (ASCE)، توسعه پایدار را نیز به «شاخص های اخلاقی» افزوده است. در اولین قانون می توان خواند که «مهندسین باید ایمنی، بهداشت و رفاه عمومی را در صدر فعالیت های خود قرار دهند و بکوشند تا اصول توسعه پایدار در راس وظایف حرفه ای آنان قرار گیرد.» این انجمن هدف پایدار بودن توسعه را «برای آموزش و اجرای مهندسی» تعیین نموده است و برای پیگیری این هدف با موسسات دیگری از قبیل انجمن آموزش مهندسی آمریکا (ASEE) و انجمن مهندسین شیمی آمریکا(Aiche) در موسسه ای به نام «نشست مهندسین برای توسعه پایدار» همداستان شده است. بر این اساس دانشکده های آموزش مهندسی، توسعه پایدار را نیز به لیست موضوعات بنیادی خود افزوده اند. بدین خاطر نمی توان این سئوال را مطرح ساخت که «چگونه می توان یک محیط کاری یا آموزشی پایدار ایجاد نمود».
ایجاد یک چنین محیطی نه تنها نیازمند فکر و خلاقیت های جدید است بلکه رهبری های جدید را نیز نیاز دارد.آقای میشل فولان در سال ۲۰۰۵ بهترین تعریف را برای توسعه پایدار و تاثیر رهبری بر آن ارائه کرد: «توسعه پایدار عبارت است از ظرفیت یک سیستم برای به خدمت گرفته شدن در پیچیدگی های یک پیشرفت مداوم با تاکید بر ارزش های عمیق انسانی.»
ما نیز در دانشکده های آموزش مهندسی به دنبال رسیدن و بهره جویی از رهبری توصیف شده توسط ASCE هستیم تا به توسعه پایدار در محیط های آموزشی و کاری دست یابیم.
● فرصت های تازه
برای موفقیت در زمینه تلاش برای اصلاحات در آموزش مهندسی، انجام گفت وگوهای آزاد و نیز حمایت جامعه مهندسی و دیگران از این تلاش امری حساس و تعیین کننده خواهد بود. این جامعه وسیع مهندسی نیازمند به خدمت گرفتن بحث ها در سطح ملی است تا راه هایی برای حمایت از این تلاش بیابند. در این بین انجمن ها و نشریات تخصصی در رشته های مختلف نیز بایستی نقش جهت دهی به مباحثات را داشته باشند. برای بیشترین تاثیرگذاری جامعه، آموزش مهندسی بایستی به نحو فزاینده ای در تماس با دبیران و محققین رشته های ریاضی، علوم و فناوری قرار گیرد. فرصت تازه ای که برای آموزش مهندسی فراهم آمده این است که در طیف وسیعی از جامعه به عنوان یک زمینه پژوهشگرانه شناخته و محسوب شود. با این هدف ضمن پیشروی به جلو ما از تمام بحث ها در سطوح مختلف آکادمیک و آموزشی استقبال می کنیم. چون ما متوجه هستیم که یک چنین چالش هایی برای موفقیت در یافتن مسیر چگونگی آموزش و آماده سازی رهبران آینده دنیای مهندسی از اهمیت خاصی برخوردار است.

منبع : گیگاپارس