ساختار دستگاه گوارش

دستگاه گوارش انسان در واقع یک اندام لوله ای شکل بلند است که از دهان تا مقعد ادامه داشته و در هر قسمت اعمال و وظایف خاصی را انجام می دهد.
دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ بخش هایی از این لوله بلند هستند که غذا از آن ها می گذرد. تقریبا تمامی قسمت های این لوله بسیار بلند قابلیت انجام حرکات عضلانی موجی شکلی را دارند که حرکات دودی نامیده شده و غذا را در طول لوله به جلو می رانند. چند اندام مهم دیگر همچون کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا هم بخصوص با ترشح مواد مهمی به درون این لوله نقش کمکی در هضم غذا دارند.
● دهان
در دهان که در واقع ورودی این دستگاه به شمار می رود غذا جویده شده و با بزاق مخلوط می شود تا راحت تر بلعیده شود. جویدن غذا به مدت کافی کمک بزرگی به هضم غذا در مراحل بعدی می کند.
● مری
غذا پس از عبور از حلق وارد یک اندام لوله ای شکل به نام مری می شود. طول مری در افراد بزرگسال بین ۲۳ تا ۳۰ سانتیمتر متغیر است. قسمت مهمی از مری در گردن و قفسه سینه قرار دارد. مری با حرکات دودی و موجی شکل دیواره اش غذا را بلافاصله به معده انتقال می دهد. در مری تقریبا هیچ عملی در رابطه با هضم غذا انجام نمی شود. در محل اتصال مری به معده یک دریچه عضلانی وجود دارد که از برگشت غذا از معده به مری جلوگیری می کند.
● معده
معده عضوی شبیه یک کیسه است که دیوارهای عضلانی دارد. داخل این عضو کیسه ای شکل نیز از یک لایه بافت مخاطی پوشیده شده است که وظیفه این لایه ترشح اسید و آنزیم های گوارشی است. آنزیم های گوارشی موادی هستند که به هضم غذا و شکستن مولکول های بزرگ غذا به مولکول های کوچکتر قابل جذب کمک می کنند. معده نیز حرکات موجی شکل خاص خود را داراست که باعث مخلوط شدن غذا با اسید و آنزیم های گوارشی شده و همین طور در خرد کردن و آسیاب کردن ذرات غذایی کمک می کنند.
در معده غذا حدود نیم تا ۲ ساعت ذخیره شده و تا حدودی عملیات هضم غذا روی آن انجام می گردد ،سپس معده با حرکات موجی شکل خود غذا را به روده کوچک که متصل به آن است تخلیه می کند.
● روده کوچک
روده کوچک که در واقع یک لوله ۶ متری پیچ در پیچ می باشد بیشترین نقش را در هضم و جذب غذا ایفا می کند. چند سانتیمتر اول این لوله را دئودنوم یا همان اثنی عشر می گویند. ۱۰۰ سانتیمتر بعدی این لوله ژژنوم و ۱۵۰ سانتیمتر انتهایی روده کوچک را ایلئوم می نامند. انسان برای ادامه حیات به حداقل ۱۰۰ سانتیمتر از روده کوچک خود احتیاج دارد. قسمت اول یا دئودنوم به معده متصل بوده و غذا مستقیما از معده وارد آن می شود. شیره های گوارشی شامل آنزیم های هضم کننده از یک غده نزدیک به نام لوزالمعده به دئودنوم وارد می شوند. صفرا هم که در واقع مایعی است که توسط کبد ساخته می شود از طریق کیسه صفرا و مجرای صفراوی به داخل دئودنوم ریخته می شود. خود دیواره روده کوچک هم آنزیم های گوارشی ترشح می کند. به این ترتیب عملیات اصلی هضم غذا ابتدای روده کوچک یعنی دئودنوم شروع می شود و مولکول های بزرگ غذا به مولکول های کوچک تر تبدیل می شوند. همین طور که غذا در روده کوچک جلو رانده می شود بیشتر و بیشتر هضم شده و آماده جذب شدن می شود. از قسمت میانی روده کوچک که ژژنوم نام دارد غذای هضم شده از طریق دیواره روده کوچک به جریان خون وارد می شود تا به مصرف سلول های بدن رسیده و یا در نقاط لازم ذخیره شود. قسمت سوم روده کوچک ایلئوم نام دارد، قسمت مهمی از جذب مواد مهمی چون کلسیم ،ویتامین B۱۲ و. . . در آنجا انجام می شود. غذا پس از ایلئوم که قسمت انتهایی روده بزرگ می باشد از طریق یک دریچه عضلانی به روده بزرگ وارد می شود.
روده بزرگ (کولون( روده بزرگ یک لوله کلفت تر اما کوتاه تر از روده کوچک است که یک متر و نیم طول دارد. روده بزرگ را کولون نیز می نامند ابتدای روده بزرگ در قسمت پایین و راست شکم شروع شده ابتدا سمت بالا می رود این قسمت کولون صعودی یا بالارو نام دارد سپس روده بزرگ عرض شکم را سمت چپ طی می کند که در این قسمت کولون عرضی نامیده می شود. قسمت بعدی کولون نزولی یا پایین رو است که در واقع به یک قسمت مارپیچ شکل به اسم کولون سیگموئید می چسبد کولون سیگموئید هم به رکتوم رسیده و رکتوم نیز به مقعد که انتهای لوله بلند گوارشی است ختم می شود. وظیفه اصلی روده بزرگ جذب مجدد آب موجود در غذا و همینطور بعضی از مواد لازم دیگر است. در واقع مدفوع در روده بزرگ تشکیل می شود و سپس از طریق رکتوم و مقعد به خارج دفع می شود .حرکت غذا در روده بزرگ هم با حرکات دودی و موجی شکل انجام می گردد هر چه غذا بیشتر در کولون بماند آب آن بیشتر جذب شده و مدفوع سفت تر می شود بعضی بیماری ها ازجمله عفونت ها با ایجاد التهاب و یا تولید سموم حرکات روده را سریع تر می کنند که این خود باعث عدم فرصت کافی برای بازجذب آب و در نتیجه دفع مکرر مدفوع یا همان اسهال می گردد.
● کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا
همان طور که در بالا گفته شد کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا نیز از اعضای مهم گوارشی هستند. البته کبد و لوزالمعده علاوه بر اعمال مربوط به هضم غذا وظایف متعدد دیگری هم دارند.
کبد در قسمت راست و بالای شکم و درست در نقطه مقابل معده ( بالا و چپ شکم ) واقع شده است. خون از تمامی دستگاه گوارش به کبد وارد شده و پس از انجام عملیات پیچیده شیمیایی و تصفیه روی آن به جریان خون عمومی بدن می پیوندد. کبد در تولید صفرا نیز نقش اساسی دارد. صفرا در هضم چربی ها نقش کمکی دارد. لوزالمعده که در واقع در زیر و پشت معده ابتدای روده کوچک قرار دارد قسمت مهمی از آنزیم های گوارشی را تولید می کند که نقش بسیار مهمی در هضم چربی ها، قندها و پروتئین ها دارا می باشد. کیسه صفرا کیسه ای گلابی شکل است که عمدتا نقش ذخیره صفرا را دارد و در هنگام لزوم صفرا را به درون روده کوچک می فرستد.

منبع : روزنامه جوان