درباره جراحی زیبائی فک چه می‌خواهید بدانید؟

تمایل به جراحی‌های زیبائی مدت زیادی نیست که مردم اکثر کشورهای دنیا را مشغول به خود کرده است. یکی از اصلی‌ترین انواع جراحی‌های زیبائی، حراحی فک‌هاست که در حیطه کاری جراحان دهان و فک و صورت قرار می‌گیرد. درباره جراحی‌های زیبائی فک پای صحبت دکتر حسین به‌نیا نشستیم. پروفسور حسین به‌نیا، متخصص جراحی دهان و فک و صورت از آلمان، مدیر گروه و استاد بخش جراحی دهان و فک و صورت دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شهید بهشتی و عضو آکادمی جراحان آمریکا هستند که ده‌ها مقاله علمی از ایشان در ژورنال‌های معتبر خارجی به چاپ رسیده و حتی در کتب مرجع، رشته جراحی فک و صورت نیز مورد استناد قرار گرفته است.
● معیارهای زیبائی
اقوام وملل مختلف برای خود معیارهای متفاوت و حتی متناقضی برای زیبائی دارند. اما یک نقطه مشترک در تمام این اقوام و کشورها بحث تناسب و هارمونی است که برمبنای عقاید همان قوم و نژاد تعیین می‌شود. مثلاً در نژاد آفریقائی هر دو فک بیرون زده و جلو آمده است که از نظر مردم بسیاری از کشورها نازیباست اما در میان خود آفریقائی‌ها زیبا و متناسب تلقی می‌شود.
بنابراین اجزاء صورت و بدن تعیین‌کننده زیبائی با توجه به معیارهای قومی و نژادی است. درنتیجه در صورت باید تمام اجزا را باهم در نظر بگیریم. این‌که بیائیم و روی یک جزء صورت دست بگذاریم و فکر کنیم با دستکاری آن صورت ما زیباتر می‌شود طرز فکر اشتباهی است.
برای تعیین تناسب چهره باید تمام اجزاء آن از قبیل موها، پیشانی، ابروها و ... بررسی شوند که فک بالا، پائین و دندان‌ها هم از جمله همین اجزا هستند. بعضی اوقات افراد فکر می‌کنند اگر تغییری در فکشان داده شود چهره‌شان زیباتر می‌شود در صورتی‌که شاید اصلاً فک‌ها مشکلی نداشته باشند و ناهنجاری‌ مربوط به قسمت دیگری از صورت باشد.
● ناهنجاری‌های فک
از مشکلات شکلی فک با عنوان ناهنجاری‌های فک یاد می‌شود. این ناهنجاری‌ها می‌توانند مادرزادی باشند یعنی مشکل فک به‌صورت ژنتیکی به بیمار ارث رسیده باشد. گروه دیگر ناهنجاری‌های اکتسابی هستند، مثل مکیدن انگشت در دوران کودکی یا ضربه خوردن به فک در دوران کودکی و نوزادی که ممکن است باعث بروز ناهنجاری‌های شدیدی در فک‌ها شود. به‌طور کلی ناهنجاری‌های فک یا عقب‌ماندگی رشدی هستند یا زیادی رشد؛ ممکن است ناهنجاری زیادی رشد یا عقب‌ماندگی رشد فقط در یک فک دیده شود یا این‌که هر دو فک جلو زده یا کوچک باشند. حتی امکان دارد یک فک بیش از حد طبیعی رشد کرده باشد و یک فک کمتر از حد!
● عقب‌ماندگی رشد فک
در عقب‌ماندگی رشد فک یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجادکننده، ضربه به فک و به مراکز رشدی فک در هنگام کودکی است. این حالت معمولاً در فک پائین اتفاق می‌افتد و در نتیجه فک پائین عقب بوده و کوچک می‌ماند. قبلاً اعتقاد بر این ابود که برای درمان باید تا سن ۱۸ سالگی صبر کرد ولی امروزه اصل بر این است که به‌محض کشف مشکل باید مداخل پزشکی انجام شود و دیگر نیازی نیست که تا سنین بالا صبر کنیم. ما می‌توانیم مشکل عقب‌‌ماندگی رشد فک را یا بدون جراحی در همان دوران کودکی درمان کنیم.
در درمان غیرجراحی از پلاک‌های تحریک‌کننده رشد فک که توسط متخصص ارتودنسی تجویز می‌شود استفاده می‌کنیم. در درمان جراحی هم در دوران کودکی می‌توان دستگاه‌های کشش‌دهنده استخوان را داخل فک کار گذاشت تا با ایجاد کشش به‌صورت تدریجی عقب‌ماندگی رشد فک جبران شود. گاهی اوقات مجبوریم نوزاد تازه متولد با عقب‌ماندگی شدید فک را بلافاصله جراحی کنیم چون در غیر این‌صورت نوزاد به دلیل عقب ماندن فک دچار خفگی می‌شود.
● زیادی رشد فک
این مشکل هم در فک بالا و هم در فک پائین وجود دارد ولی اغلب در فک پائین دیده می‌شود. در این مورد برخلاف عقب‌ماندگی رشد فک باید تا سن ۱۸ سالگی برای آقایان و کمی زودتر از ۱۸ سالگی برای خانم‌ها صبر کنیم. علت، ادامه رشد فک تا این سنین است. اگر این ناهنجاری زودتر از ۱۸ سالگی جراحی شود به دلیل باقی ماندن مقداری از رشد، فک مجدداً به وضعیت اول خود برمی‌گردد.
● لبخند زیبا
یک مسئله بسیار تعیین‌کننده در زیبائی صورت بحث لبخند و به تبع آن وضعیت دندان‌هاست.
در یک لبخند زیبا دندان‌های جلو باید دیده شده و مقدار کوچکی از لبه لثه هم نمایان باشد. اگر این میزان زیاد شود به قول عوام دهان طرف خیلی گشاد است و زیاد باز می‌شود. عکس این حالت هم وجود دارد یعنی دندان‌ها و لثه‌ها هنگام خنده تقریباً دیده نمی‌شود. اشکال در لبخند می‌تواند از ارتفاع دندان‌ها، لثه‌ یا خود فک منشأ گرفته شود.
● تجویز جراحی
برای این‌که جراحی فک تجویز شود اول باید عامل ایجادکننده ناهنجاری مشخص شود. چون شاید اصلاً مشکل از فک نباشد. سپس تناسب اجزای صورت و وضعیت ناهنجاری فکی در کل صورت مد نظر قرار می‌گیرد. در این‌جا ما معمولاً از روش‌هائی مثل رادیوگرافی، عکس از چهره یا تهیه مدل‌های گچی از فکین برای بررسی بهتر ناهنجاری استفاده می‌کنیم. به این ترتیب ما متوجه می‌شویم که آیا اصلاً ناهنجاری فکی وجود دارد یا خیر و اگر وجود دارد چه عاملی آن را ایجاد کرده و چه‌طور باید آن را با توجه به سایر اجزاء صورت تصحیح کرد.
● درمان تیمی
جراحی فک اغلب یک کار تیمی است که با همکاری جراح دهان و فک و صورت و متخصص ارتودنسی انجام می‌شود. هر دو این‌ها رشته‌های تخصصی دندانپزشکی هستند چراکه دندان‌ها در این جراحی نقش بسیار مهمی دارند.
برای انجام یک درمان ایده‌آل باید روابط فکی و دندانی بیمار تصحیح و تثبیت شود که این در حیطه کاری رشته‌های دندانپزشکی است. معمولاً بیمار قبل از جراحی توسط ارتودنتیست تحت درمان قرار می‌گیرد تا قوس‌های دندانی و خود دندان‌ها وضعیت ایده‌آل برای جراحی را به‌دست آورد و پس از آن جراحی انجام شود.
بعد از تشخیص دقیق ناهنجاری و طراحی درمان جراحی، معمولاً ترجیح می‌دهیم تا از یکی دو سال قبل از عمل، درمان ارتودنسی برای جراحی آغاز شود تا وقتی بیمار به سن ۱۸ سالگی رسید بلافاصله جراحی انجام شود و برای بیمار زمانی از دست نرود و ناهنجاری هرچه زودتر برطرف شود.
● ریکاوری
بیمار بعد از عمل یک شب در بیمارستان است و روز بعد مرخص می‌شود. ما معمولاً بیشتر از یک شب این قبیل بیماران را در بیمارستان نگه نمی‌داریم مگر بیمار شرایط پزشکی ویژه‌ای داشته باشد. بیمار بلافاصله می‌تواند وارد زندگی اجتماعی شده و حتی سر کار برود. بعد از جراحی مقداری تورم در صورت ایجاد می‌شود که کاملاً طبیعی است. این ۴ ـ ۳ روز الی یک هفته بعد از جراحی وجود دارد و به مرور برطرف می‌شود. خون‌مردگی و کبودی معمولاً دیده نمی‌شود مگر در افراد مسن‌تر.
● خط برش جراحی
یکی از سئوالات رایج بیماران درباره محل جراحی و باقی ماندن رد جراحی روی صورت است. امروزه تمامی جراحی‌های تصحیح ناهنجاری‌های فک از داخل دهان انجام می‌شود. بنابراین روی صورت هیچ‌گونه اثری به‌جای نمی‌ماند و نگرانی بیماران در این زمینه بی‌مورد است.
● دهان بسته، دهان باز
برای جوش خوردن استخوان بعد از جراحی، یا دهان با سیم بسته می‌شود و فرد تقریباً نمی‌تواند دهان را باز کند، یا این‌که با پیچ و پلاک‌های خاصی قطعات استخوانی در داخل فک ثابت می‌شوند و دهان بیمار کاملاً باز می‌شود. این دو روش هیچ ارجحیتی به هم ندارند و به‌کار بردن آنها بیشتر سلیقه‌ای است. البته در شرایط خاصی بهتر است دهان با سیم بسته شود اما به‌طور کلی امروزه بعد از اکثر جراحی‌ها از روش تثبیت با پیچ و پلاک استفاده می‌شود و بیمار می‌تواند دهان خود را باز کند. کلاً جوش خوردن استخوان یک ماه و نیم طول می‌کشد اما پیچ و پلاک‌ها آن‌قدر مقاومت دارند که بیمار قبل از جوش خوردن کامل استخوان بتواند رژیم غذائی عادی داشته باشد. یک نکته جالب درباره روش بستن دهان این‌که خیلی از بیماران بعد از جراحی و به‌کار بردن این روش مقداری وزن کم می‌کنند و بابت این قضیه حتی خوشحال هم هستند. گرچه هدف ما لاغر کردن بیمار نیست اما بعضاً در روش‌ دهان بسته این اتفاق می‌افتد. در واقع برای افراد پرخور شاید این فرصتی باشد تا به کم خوردن عادت کنند.
● مراقبت‌های بعد از جراحی
بیماری که تحت عمل جراحی فک قرار گرفته باید مراقب باشد تا ضربه‌ای به فک وارد نشود. چون می‌تواند باعث جابه‌جائی استخوان‌ها شده یا ابزارهای نگهدارنده داخل فک را شل کند. بیماران بهتر است از مسافرت‌های طولانی پرهیز کنند و در خودرو باید حتماً کمربند ایمنی را ببندند. بهتر است این بیماران تا مدتی از ورزش‌های سنگین خودداری کنند. رعایت بهداشت برای این بیماران بسیار مهم و واجب است. این افراد از روز بعد از عمل باید مسواک بزنند و دهان خود را با دهانشویه شستشو بدهند.
● مدت زمان بسته ماندن دهان و رژیم غذائی
بیمارانی که دهانشان باید با سیم بسته بماند قبلاً باید تا ۶ هفته در این وضعیت می‌ماندند اما در حال حاضر تا ۳ هفته هم می‌توان این زمان را تقلیل داد. ۳ ـ ۲ هفته دهان با سیم بسته می‌شود و بعد از این مدت سیم باز شده و به‌جای آن دهان با کش بسته می‌شود. در واقع در ۲ هفته اول دهان مطلقاً باز نمی‌شود. در واقع در ۲ هفته اول سیم با کش، دهان بیشتر از حالت قبل باز می‌شود. در مجموع حدود یک ماه و نیم طول می‌کشید تا بیمار از دست سیم و کش راحت شود. کسانی که فکشان با سیم بسته شده باید بیشتر مایعات و غذاهای صاف شده (مثل سوپ بدون ملاط) استفاده کنند. در واقع در مدت دو هفته‌ای که دهان اصلاً نباید باز شود بیمار نباید از غذاهائی که نیاز به جویدن دارند استفاده کند. بعد از برداشتن سیم و گذاشتن کش بیمار می‌تواند رژیم غذائی خیلی نرمی داشته باشد مثل سوپی که نیاز به جویدن زیاد نداشته باشد. بعد از یک ماه بیمار می‌تواند غذاهای جویدنی استفاده کند. رژیم غذائی این بیماران باید حتماً به گونه‌ای باشد که مواد غذائی مورد نیاز را دریافت کنند. کسانی که دهانشان باز می‌شود باید از غذاهای شل استفاده کنند. یعنی غذاهائی که نیاز به جویدن شدید ندارند مثل سوپ، پوره، نان نرم، برنج و خورشت نرم که مواد سخت و سفت نداشته باشند. اما بعد از ۴ ـ ۳ هفته می‌توانند رژیم غذائی عادی داشته باشند.
● ارتودنسی بعد از جراحی
بیمار بعد از اتمام جراحی باید تحت کنترل جراح و ارتودنتیست باقی بماند. یکی از مشکلات بعد از جراحی‌های تصحیحی فک، تمایل عضلات فک برای برگشت به حالت قبل از جراحی است. عضلات به‌خاطر عادت قصد دارند به وضعیت قبلی برگردند و طبعاً کشش آنها می‌تواند فک را هم به وضعیت قبل از جراحی برگردانده و باعث شکست جراحی شود. باید با این کشش عضلانی مقابله شود که از طریق استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی این کار صورت می‌گیرد. ارتودنسی بعد از جراحی در واقع مرحله نهائی درمان است که تغییرات جزئی در وضعیت دندان‌ها اعمال می‌شود و بعد از ۳ ـ ۲ ماه دستگاه‌های ثابت از داخل دهان برداشته شده و پلاک‌های متحرک برای تثبیت وضعیت دندان‌ها در مرحله نگهدارنده به بیمار داده می‌شود.
● عوارض جراحی‌های زیبائی و تصحیحی فک
به‌طور کلی هر جراحی می‌تواند عارضه داشته باشد. مهم‌ترین عارضه در این جراحی‌ها اختلال در حس لب‌هاست که می‌تواند بعد از عمل جراحی پیش بیاید و معمولاً ظرف چند هفته به‌تدریج برطرف می‌شوند. در شرایط نادر که آسیب جدی به عصب وارد شده باشد اختلال در حس برای مدت طولانی‌تری باقی می‌ماند. اگر عارضه خیلی شدید باشد ممکن است حس لب‌ها اصلاً برنگردد ولی این عارضه چندان مسئله جدی نیست و جای نگرانی وجود ندارد. اگر هم حس لب‌ها برنگشت بیمار خیلی زود به آن عادت می‌کند.
● جراحی‌های مکمل
همان‌طور که اشاره شد در این قبیل جراحی‌ها باید تمام اجزاء صورت را در نظر گرفت. گاهی اوقات یک بینی به ظاهر بزرگ است اما علت آن بزرگی بینی نیست بلکه کوچکی فک بالاست. گاهی اوقات بعد از جراحی فک دیگر بینی هم در صورت بیمار متناسب به‌نظر نمی‌رسد و بهتر است جراحی شود. یک اشتباه بسیار بزرگ عمل زیبائی بینی قبل از جراحی فک است. در خیلی از این موارد وقتی فک (به‌خصوص فک بالا) بعد از بینی جراحی می‌شود بینی جراحی شده زیبائی و تناسب خود را از دست داده و حتی زشت و ناخوشایند به‌نظر می‌رسد.
بنابراین اگر قرار است بیمار هم تحت عمل جراحی فک قرار گیرد و هم بینی جراحی شود، به‌عنوان یک اصل اول فک باید جراحی شود و بعد از آن بینی، گاهی اوقات گونه‌های بیمار نیز نیاز به تصحیح دارند به‌خصوص بعد از جراحی فک معمولاً این مسئله از قبل برنامه‌ریزی می‌شود و در صورت نیاز اغلب بیمار به‌صورت هم‌زمان و در یک جراحی گونه‌ها نیز به‌همراه فک‌ها تصحیح می‌شوند.
بعضی اوقات چانه بیمار نیز کوچک بوده و احتیاج به عمل دارد. ما دو نوع جراحی برای چانه داریم. یکی استفاده از پروتز و دیگری بریدن استخوان چانه و تغییر موقعیت آن است. روش دوم روش علمی‌تر و بهتری است چون پروتزهای ناحیه چانه بعد از مدتی به دلیل فشار شدید عضلات این ناحیه جابه‌جا می‌شوند و حتی ممکن است کاملاً از آن‌جا خارج شوند. در بریدن استخوان چانه نتیجه زیباتر و قابل پیش‌بینی‌تر است.

منبع : مجله زندگی ایده آل