بهداشت و سلامت روان

« همانا این دلها همانند بدنها افسرده می شوند پس برای شادابی دلها سخنان زیبای حکمت آمیز را بجویید. » حضرت علی علیه السلام
یکی از از نعمتهای بسیار ارزشمند پروردگار برخورداری از جسم و روان سالم است و بهره مندی از آن در گرو رعایت موازین بهداشتی است .
بهداشت از نظر علمی به معنای پیشگیری از بیماری ها و در نتیجه افزایش طول عمر و سلامتی در انسان است . بهداشت را در یک طبقه بندی کلی به دو نوع بهداشت جسمی و بهداشت روانی تقسیم نموده اند. حال سوال این است که بهداشت و سلامت روان چیست و چه عواملی بر آن تاثیر می گذارد.
بهداشت روان علمی است برای بهتر زیستن و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی از اولین لحظات حیات جنینی تا مرگ اعم از زندگی داخل رحمی نوزادی کودکی تا نوجوانی بزرگسالی و پیری را در بر می گیرد. بهداشت روان دانش و هنری است که به افراد کمک می کند تا با ایجاد روش هایی صحیح از لحاظ روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری نموده و راه حل های مطلوب تری را برای حل مشکلاتشان انتخاب نمایند.
اکثر روانپزشکان توانایی سازش با محیط انعطاف پذیری قضاوت عادلانه و منطقی در مواجه با محرومیتها و فشارهای روانی را ملاک سلامت و تعادل روان میدانند و هدف اصلی از درمان بیماران روانی نیز قادر کردن آنها به زندگی خانوادگی اجتماعی و به اصطلاح سازش با محیط است .
● مفهوم سلامت روان
سلامت روان عبارتست از رفتار موزون و هماهنگ با جامعه و شناخت و پذیرش واقعیات اجتماعی و قدرت سازگاری با آنها ارضای نیازهای خویش به طور متعادل درعین هدفداری در زندگی و شکوفا کردن استعدادهای فطری خود.
مفهوم بهداشت روانی عبارت است از : تامین رشد و سلامت روانی فردی و اجتماعی پیشگیری از ابتلا به اختلال روانی درمان مناسب و بازتوانی آن .
سلامت روانی به نحوه تفکر احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. به طور کلی افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند. نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر می باشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه ای هستیم .
ما با آموختن ویژگی های سلامت روانی بهتر می توانیم به روح و روان متعادل و شاد دست یابیم .
سلامت روانی در بسیاری از موارد مانند سلامت جسمی است و باید به آن توجه کافی داشت . بسیاری از مردم برخی اوقات احساس افسردگی می کنند همان طور که بسیاری از آن ها دچار سرماخوردگی می شوند. از همین رو نمی توان از همه ناراحتی های روحی جلوگیری کرد همان طور که از بروز همه بیماری های جسمی نیز نمی توان ایمن بود. سلامت روانی و جسمی هر دو برای خوشبختی انسان ضروری اند. رسیدن به سلامت روانی به هیچ وجه تصادفی نیست نیل به این هدف باصرف زمان و زحمت محقق می شود. همچنین نباید فراموش کرد که اعتماد به نفس کلید سلامت روانی است . وقتی که اعتماد به نفس بالا باشد از زندگی رضایت داریم هدف های زندگی را مشخص می کنیم و به آنها می رسیم برای حل مشکلات به خود اتکا می کنیم روابط سالم و قوی ایجاد می نمائیم و ناملایمات و پستی و بلندی های زندگی را می پذیریم .
طبق آخرین گزارشات منتشر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی بسیاری از کشورها بخش بسیار اندکی از بودجه بهداشتی خود را صرف بهداشت روانی می کنند. یک پنجم یکصد کشوری که آمارهای خود را به این سازمان ارائه داده اند کمتر از یک درصد بودجه بهداشتی خود را برای سلامت روانی هزینه می کنند . درحالی که طبق آمارهای این سازمان ۱۳ درصد هزینه های درمان بیماریها به دسته گسترده ای از اختلالات عصبی روانی مربوط می شود. یافته های جدید حاصل از تحقیقات این سازمان نیز بیانگر این واقعیت است که مراقبت از بهداشت روانی هنوز در اولویت قرار نگرفته است و منابع جهانی برای مبتلایان به اختلافات روانی و عصبی به منظور رفع نیازهای روزافزون بهداشت روانی ناکافی و توزیع آنها در جهان نابرابر است .
سازمان بهداشت جهانی شعار امسال این سازمان را بمناسبت روز جهانی سلامت روان « ایجاد آگاهی ; راهی برای کاهش خطرات ناشی از خودکشی و بیماریهای روانی » اعلام نمود.
● تاریخچه
در حقیقت بهداشت روان را می توان یکی از قدیمی ترین موضوعات به شمار آورد. زیرا بیماری های روانی از زمان های قدیم وجود داشته بطوریکه بقراط در حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد عقیده داشته که بیماران روانی را مانند بیماری جسمی باید درمان کرد . تقریبا از سال ۱۹۳۰ (۱۳۰۹ هـ . ش ) یعنی بعد از تشکیل اولین کنگره بین المللی بهداشت روان بود که این رشته بصورت جزئی از علوم پزشکی درآمد و سازمان های روانپزشکی و مراکز پیشگیری در کشورهای مترقی یکی بعد از دیگری فعالیت خود را شروع کردند.
در سال ۱۹۳۰ اولین کنگره بین المللی بهداشت روان با شرکت نمایندگان پنجاه کشور در واشنگتن تشکیل شد و مشکلات روانی کشورها و مسائلی از قبیل بیمارستان ها مراکز درمان سرپایی مراکز کودکان عقب مانده ذهنی و نظایر آن مورد مطالعه قرار گرفت . ولی در ۱۸ سال بعد یعنی در سال ۱۹۴۸ در سومین کنگره بین المللی بهداشت روان که در لندن تشکیل شد اساس فدراسیون جهانی بهداشت روان بنیان گذاری شد و در همان سال این فدراسیون به عضویت رسمی سازمان یونسکو و سازمان جهانی بهداشت درآمد بطوریکه این سازمان در ژنو نقش رهبری رسمی فدارسیون جهانی بهداشت روان را به عهده گرفت . از آن تاریخ به بعد هر سال یک جلسه بین المللی و هر چهارسال یکبار کنگره جهانی تشکیل شده و می شود . در نتیه تلاش و کوشش های پیگیر روز ۱۸ فروردین مطابق با هفتم آوریل روز جهانی بهداشت اعلام گردیده در سراسر جهان مسائل بهداشتی کشورها مورد بررسی قرار می گیرد. ضمنا از مسئولین بهداشتی کشورهای مختلف خواسته شده تا برنامه های بهداشت روانی را جزو برنامه های بهداشت عمومی قرار دهند.
در کشور ایران نیز علیرغم آنکه از زمان محمد بن زکریای رازی و بعد ابوعلی سینا به بیماران روانی (دیوانگان آن زمان ) توجه داشته و برای آنها از دستورات مختلف دارویی و روش های گوناگونی همچون تلقین استفاده می کردند ولی بطور رسمی در سال ۱۳۳۶ برنامه های روانشناسی و بهداشت روان از رادیوی ایران آغاز شد و در سال ۱۳۳۸ اداره بهداشت روانی در اداره کل بهداشت وزارت بهداری وقت تشکیل گردید.
توسط جمهوری اسلامی ایران P . H . C اگرچه از سال ۱۳۱۹ تدریس روانپزشکی در دانشگاه تهران آغاز شده بود با قبول استراتژی و ایجاد شبکه های بهداشتی درمانی در کشور موضوع بهداشت روان به منزله جز نهم خدمات اولیه بهداشتی پذیرفته شد و درحال حاضر نیز از موضوعات بسیار ضروری در کشور مورد توجه قرار دارد.
● عوامل موثر بر بهداشت روان
بهداشت روانی افراد متاثر از عوامل متعددی است . این عوامل میتواند : خانوادگی آموزشی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی باشد که مهمترین آنها « خانواده » است . چگونگی محیط خانواده از نظر روانی و عاطفی سبکهای تربیتی والدین روابط بین افراد خانواده و توجه به ارزشها نقش دین در خانواده و... از اموری است که باید مورد توجه قرار گیرد. ریشه بسیاری از اختلالات رفتاری و روحی را باید در خانواده های نامتعادل جستجو کرد.
به منظور جلوگیری از این اختلالات توجه خانواده ها به توصیه های ذیل ضروری می باشد :
۱) توجه به نیازهای فرزندان و برآورد کردن آنها
۲) برقراری روابط عاطفی و صمیمی با فرزندان
۳) دوری از نزاعهای خانوادگی
۴) عدم تبعیض بین فرزندان
۵) استفاده بجا و به موقع از تشویق و تنبیه
۶) آموختن چگونگی برخورد با مشکلات و واقعیتها به فرزندان
۷) آشنا کردن فرزندان با دگرگونی های جسمانی به خصوص دوران بلوغ
۸) پرهیز از تحقیر و بی احترامی و یا محبت بیش از حد به فرزندان
۹) یاد و توکل بر خدا در همه ی امور و یادآوری آن به فرزندان

تهیه کننده : عزت ماه نجف آبادی
بهداشت روان دانش و هنری است که به افراد کمک می کند تا با ایجاد روش های صحیح از لحاظ روانی و عاطفی بتوانند با محیط سازگاری نموده و راه حل های مفید و مطلوبی را برای حل مشکلات خود انتخاب نمایند. بهداشت روانی افراد متاثر از عوامل متعدد خانوادگی آموزشی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی می باشد که مهم ترین آنها « خانواده » است

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی