مهر، رگه ای از ادیان آسمانی

کتاب «گسترش یک آیین ایرانی در اروپا» یک متن پژوهشی از شورتهایم است که در شماره ویژه سال ۱۹۷۹ نشریه جهان کهن چاپ سوئیس منتشر شده است._
شورتهایم در این پژوهش با نگاهی تیز بین به عناصر موثر مربوط به فرهنگ و مذهب ایرانی و رواج روز افزون آن در اروپا پرداخته آن گونه که از حاصل کار پژوهشگران برداشت می شود ودر این کتاب هم به آن اشاره شده آئین مهر پرستی تنها پدیده ایرانی است که بر سراسر جهان از آسیای کوچک و یونان گرفته تا قلب اروپا و مرزهای اسکاتلند و سراسر نوار شمالی آفریقا چیره شده و به ویژه در دره های پیرامون راین و دانوپ به اوج شکوفایی خود رسیده است ،باید دانست که آئین مهر در راه هجرت خود از ایران به اروپا دستخوش آمیختگی هایی با باورهای بیگانه شده که بخش عظیمی از پژوهش شورتهایم بر همین محور استوار است. و بدون هیچ گونه نگاه مغرضانه آن را مورد ارزیابی قرار داده است.
یکی از فصول قابل توجه این کتاب فصلی به نام«مهر در آیین اسلام» است که ظاهرا با دقت و وسواس بیشتری به نگارش در آمده که درادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
آن گونه که از حاصل کار پژوهشگران برداشت می شود ودر این کتاب هم به آن اشاره شده آئین مهر پرستی تنها پدیده ایرانی است که بر سراسر جهان از آسیای کوچک و یونان گرفته تا قلب اروپا و مرزهای اسکاتلند و سراسر نوار شمالی آفریقا چیره شده و به ویژه در دره های پیرامون راین و دانوپ به اوج شکوفایی خود رسیده است ،باید دانست که آئین مهر در راه هجرت خود از ایران به اروپا دستخوش آمیختگی هایی با باورهای بیگانه شده که بخش عظیمی از پژوهش شورتهایم بر همین محور استوار است.
خواننده با خواندن این کتاب به درستی در می یابد که چگونه آئین مهر به به سرزمین بیگانه راه یافته و در تسخیر دل مردمان آن دیار موفق شده است،از سوی دیگر شورتهایم کوشیده است که جایگاه ویژه این آئین را در ادیانی چون اسلام ومسیحیت نیز مورد توجه قرار دهد.
شورتهایم در بخشی از مقدمه کتاب نوشته است:«...دانش باستان شناسی هر بار چیزهای تازه تری در پرسمان های آئین مهر می یابد و این خود انگیزه از دیدگاه تاریخی ایزد مهر نخستین بار در سال۱۴۰۰پیش از میلاد برای ما تحقق می یابد که شورتهایم در فصلی از کتاب به آن پرداخته است. کتاب«گسترش یک آئین ایرانی در اروپا»بیش از هر چیز دیگر به عنصر مهر در ادیان آسمانی نظر دارد و آن رابه عنوان یک بخش از عطوفت خداوند معرفی می کند،شورتهایم در این کتاب با گنجاندن فصولی در جهت اثبات نظریه نفوذ مذهب در آیین مهر به شکلی ملموس این نظریه را به اثبات می رساند. ای می شود که فرزانگان ما دیگر بار و هرچه بیشتر به این ایزد ایرانی روی می آورند،آنان یافته های نو را در آثار پیشین در رده خود جای می دهند . یا آن چه را که موجود است با تازه یافته ها مورد آرمایش قرار می دهند....»
از دیدگاه تاریخی ایزد مهر نخستین بار در سال۱۴۰۰پیش از میلاد برای ما تحقق می یابد که شورتهایم در فصلی از کتاب به آن پرداخته است.
کتاب«گسترش یک آئین ایرانی در اروپا»بیش از هر چیز دیگر به عنصر مهر در ادیان آسمانی نظر دارد و آن رابه عنوان یک بخش از عطوفت خداوند معرفی می کند،شورتهایم در این کتاب با گنجاندن فصولی در جهت اثبات نظریه نفوذ مذهب در آیین مهر به شکلی ملموس این نظریه را به اثبات می رساند.
شورتهایم در بخشی ازاین کتاب با استفاده از نظریات یک نویسنده و پژوهشگر ایرانی این نکته را اثبات می کند که ذات مهر و مهر پرستی نماد ویژه ای در قرآن کریم دارد. در بخشی ازاین نوشته چنین آمده است:«پیامبر اسلام در سوره الفجر به فجر یا به پگاه که جهان با بر آمدن خورشید روشن می شود سوگند می خورد و در آیه ۱۷ سوره الروم آمده است که خدا واژه های تا ریکی و روشنایی یا ظلمات و النور در دیگر آیات قرآن مانند آیه ۱۶ سوره رعد و آیه ۱ سوره انعام آمده است:«شیطان که نماد نیروی بدی است بر انگیزه مردمان به سرکشی و نا فرمانی و کشنده آدمیان به سوی کژی و گمراهی است،همان اهریمنی است که در باورهای مهری رویاروی مهر به نبرد ایستاده است.» را به هنگام شام و هنگام بامداد نیایش کنید.
واژه های تاریکی و روشنایی یا ظلمات و النور در دیگر آیات قرآن مانند آیه ۱۶ سوره رعد و آیه ۱ سوره انعام آمده است:«شیطان که نماد نیروی بدی است بر انگیزه مردمان به سرکشی و نا فرمانی و کشنده آدمیان به سوی کژی و گمراهی است،همان اهریمنی است که در باورهای مهری رویاروی مهر به نبرد ایستاده است.»
خواننده در این کتاب با بخشی دیگر برخورد می کند که این رویکرد در ادب ایران هم مورد بررسی قرار گرفته و جایگا ه عدد هفت و ارتباط آن با سویه های مهر و مذهب مورد کنکاش قرار گرفته است،در ادب ایران زمین شماره هفت در پیوند با واژگان دیگربسیار دیده می شود،مانند هفت دریا،هفت اژدها،هفت آسیا،هفت اقلیم ،هفت رنگ،هفت الوان ،هفت اندام،هفت اورنگ،هفت بام،هفت بانو،هفت برادران،هفت چشمه بهشت و....این شورتهایم تمام تلاش خود را در این کتاب به کار گرفته تا دوگرایش متضاد مانند«میترائیسم»و «آئین مهر»را که در نزد بسیاری از افراد در یک قواره قرار گرفته اند را از هم جدا کند و فهم تازه ای را ارائه دهد،او در تعریف هرچه بیشتر این نظرگاه گفته است:«چون پژوهش های علمی درباره مهر تازه است،دیدگاه های پژوهندگان همسان و برابر نیست.فراهم آوردن اندیشه یک دست و مدون از آئین مهر هنوز کاری دشوارو پیچیده است.» که بنا بر سروده میر ابولقاسم فندرسکی «هفت ره بر آسمان از فوق ما فرمود حق/هفت در از سوی دنیا جانب عقباستی»
شورتهایم تمام تلاش خود را در این کتاب به کار گرفته تا دوگرایش متضاد مانند«میترائیسم»و «آئین مهر»را که در نزد بسیاری از افراد در یک قواره قرار گرفته اند را از هم جدا کند و فهم تازه ای را ارائه دهد،او در تعریف هرچه بیشتر این نظرگاه گفته است:«چون پژوهش های علمی درباره مهر تازه است،دیدگاه های پژوهندگان همسان و برابر نیست.فراهم آوردن اندیشه یک دست و مدون از آئین مهر هنوز کاری دشوارو پیچیده است.»
به هر شکل کتاب«گسترش یک یک آئین ایرانی در اروپا»کتابی است که در نهایت صداقت نوشته شده ،شاید این کتاب نتواند آن گونه باید از پس توصیف صد در صد موضوع انتخابی بر آید، اما نگاه بدون پیش داوری نگارنده اش از آن کتابی قابل اعتماد ساخته است،کتابی که به هر حال نگاه تازه ای به مسئله مهرپرستی و جایگاه آن در ادیان آسمانی دارد.
کتاب«گسترش یک آئین ایرانی در اروپا» سال ۱۳۸۷ با ترجمه نادر قلی درخشانی درشمارگان ۲۲۰۰نسخه و قیمت ۵۰۰۰تومان توسط نشر ثالث عرضه شده است.

رسول آبادیان

منبع : خبرگزاری کتاب