بانکداری نوین

قریب به ۱۱۰ سال پیش قبل از آن که بانکی در ایران ایجاد شود، امور مالی مردم به دست صرافی ها بود و آنها نیز به سبک قدیم و سنتی کار می کردند. در آن زمان وقتی حواله های دولتی به صرافی ها داده می شد آن ها موظف بودند که آن حواله ها را وصول کنند که بعد از تاسیس بانک این کاررا آن ها انجام می دادند. سایر امور صرافی ها خرید و فروش و ارسال برای ، خرید و فروش ارز و دادن قرض های کوتاه مدت و بدون وثیقه بود. هر چند دادن قرض مردم عادی نیز شریک صرافی ها بودند اما صراف ها معاملات دیگری را نیز انجام می دادند که در تمام آن عملیات با بانک شاهنشاهی به رقابت می پرداختند. پیشرفت بانک ها از ابتدا در همه جوانب نبود اما به مرور آن ها با غلبه بر مشکلات توانستند در صحنه های مالی و سیاسی کشور اهمیت خود را اثبات کنند هر چند با همه امتیازات و حمایت های دولتی نتوانستد صراف ها را از میدان به در کنند. شاید یکی از دلایل این باشد که بانکها با وجودی که نگاهی مدرن به سیستم پولی داشتند به نوعی از بنیه مدیریتی قوی برخوردار نبودند و صرفا یک کپی از نمونه های خارجی به شمار می رفتند که سعی می کردند مثل آن ها رفتار کنند. از این رو مشابهات ساختمانی بانک ها با نمونه های خارجی بسیار بیش از ارایه خدمات بانکی و تضمین هایی در حفظ و ارایه سریع و به موقع سرمایه های مردم بود.
از زمان تاسیس بانک در این کشور تا کنون صدها مورد شیوه و فرم خدمات دهی به مشتریان عرضه شده است اما امروزه و در دنیای تمام دیجیتال کارت های اعتباری و بانکداری های آنلاین بانکداری در کشور ما هنوز به روشهای گذشته وقدیمی اداره می شود و حتی ارایه تکنولوژی های جدید نیز تنها ساختمان ها و شکل ها تغییر داده و در عمق کاری و خدمات رسانی بانک های ما چندان تغییراتی داده نشده و خصوصا از موج بزرگ بانکداری الکترونیک تنها چند دستگاه خود پرداز و رایانه یادگار مانده برای ماست.
● بانکداری سنتی در عصر دیجیتالی
ناصر علی زاده یک کارشناس IT در اینباره می گوید: روند کامپیوتریزه کردن بانک های ما از چند سال قبل و به دنبال موج اتوماسیون سازی ادارات دولتی آغاز شد . در این زمان استفاده از تجهیزات الکترونیک که عموما در بانک های خارجی مورد استفاده قرار گرفته بود به تدریج در شعب بانک های مختلف داخل کشور معمول شد، امااز آنجا که یک برنامه جامع و یکپارچه برای این کامپیوتری کردن وجود نداشت در بسیاری از آنچه مورد اشکال بانکداری سنتی بود بر طرف نشد.
وی توضیح می دهد: در حقیقت آنچه بانکداری الکترونیک بر آن تاکید دارد استفاده سریع تر و راحت تر مشتریان از خدمات بانکی و حذف بروکراسی و کاغذ بازی است اما در کشور ما به دلیل این که قوانین مشخصی برای بانکداری الکترونیکی و به طور مثال امضای دیجیتالی وجود ندارد، کامپیوتر به چرخه بروکراسی اداری بانکهای کشور ما اضافه شد و به این ترتیب اگر قرار بود کارمند بانک ابتدا یک حواله را در سه نسخه تنظیم و مهر و امضا و بایگانی کرده و به مشتری تحویل دهد ، یک چرخه ثبت در کامپیوتر نیز به آن اضافه شد. این موضوع باعث شد که مشتریان مدت زمان بیشتری را در بانک ها بگذرانند و عملا وقت و هزینه بیشتری تلف می شد.
فرزانه داج کارمند یکی از بانک ها موضوع دیگری را نیز در این باره دخیل می داند و می گوید:در مواردی مدیران برخی بانک ها نسبت به استفاده از این تکنولوژی ها نرمش از خود نشان می دادند اما ناآشنایی کارمندان بانک ها با تکنولوژی های پیشرفته مثل کامپیوتر و حتی استفاده از اینترنت و دستگاه های هوشمند باعث می شد که ایده استفاده سریع از یک مثلا شیوه دیجیتالی با تاخیر در آن بانک به اجرا درآید. در حقیقت تا همین چندی قبل برای کارمندان بانک ها هیچ گونه سیستم آموزش کامپیوتر و نرم افزارهای کامپیوتری در نظر گرفته نشده بود به همین دلیل برای نصب یک نرم افزار روی یک شبکه بانکی نیازمند برگزاری کلاس های آموزشی کارمندان بانک ها نیز بود.
اما مدیر بخش انفورماتیک یک بانک دولتی نبود برنامه جامع و هدف مشخص برای آموزش های الکترونیکی کارمندان بانک ها یکی از مشکلات فعلی بانک های ما در برابر این تکنولوژی و درخواست عمومی برای استفاده از این می داند و می گوید: متاسفانه نبود برنامه ریزی حتی برای کامپیوتری کردن سیستم های بانکی باعث شد که نه تنها بسیاری از برنامه های آموزشی که برای کارمندان مفید نباشد بلکه با منسوخ شدن برنامه های قدیمی کامپیوتری و استفاده ازسیستم های جدیدتر عملا نیاز به صرف هزینه و وقت بیشتری برای یاددادن چگونگی استفاده از نرم افزارها و سخت افزارهای کامپیوتری است.
اما در این میان این مشکل فقط کارمندان بانک ها نبود بلکه خدمات گیرندگان – یعنی مردم – نیز عملا این منسوخ شدن روش های کهنه را حس کردند.
علیرضا اسکندری یکی از مشتریان خدمات الکترونیکی یکی از بانک ها می گوید: یکی دو سال قبل به دلیل تبلیغات زیاد و استفاده از خدمات راحت تر به سراغ یکی از بانک ها رفتم و تقاضای دریافت کارت خودپرداز کردم. پس از طی مراحل سختی که حتی تا مرز پشیمانی هم پیش رفت بالاخره کارت را به من دادند. در آن زمان در بروشوری که همراه کارت داده بودند تعداد مراکز خدمات خودپرداز حدود ۴۰ دستگاه عنوان شده بود که قرار بود تا امسال به ۳۰۰ دستگاه در کل کشور برسد. امسال اما حتی یک دستگاه هم از آن خودپردازها باقی نمانده است چرا که گویا یک سیستم جدیدی را راه اندازی کرده بودند و به این نتیجه هم رسیده بودند که سیستم قبلی را حذف کنند بدون اینکه در نظر بگیرند که به مشتریان قبلی چه وعده ای داده بودند.
یک مشتری دیگر یکی از بانکها می گوید: چند روز قبل در حساب جدید یکی از بانکها که تبلیغات فراوانی را با عنوان بانکداری الکترونیکی کرده بود باز کردم و یک کارت هوشمند دریافت کردم. بعد از مدتی مقداری پول به حساب من واریز شد اما دستگاه خودپردازفقط مبلغ را به من می گوید و حرفی از واریز از کجا و چگونه نمی زند. در حالیکه من با تبلیغات این بانک فکر می کردم هر لحظه می توانم ازفعل و انفعالات حساب خودم مطلع شوم ولی ظاهرا اشتباه می کردم چون مسئولان این بانک برای این خدمات جدید حتی یک شماره تلفن را هم در نظر نگرفته اند تا مشتریان از حساب خود مطلع شوند چه برسد به اعلام موجودی و پرداخت ها و دریافت ها از طریق کامپیوتر. بنابراین من مثل ده سال یا ۲۰ سال قبل مجبورم برای آگاهی از وضعیت حساب بانکی خودم در مواقعی که بانک باز است به یکی از شعب منتخب که از سرویس ویژه بهره می برد مراجعه کنم و اگر دستگاه ها مشکلی نداشت به من بگویند که چه کسی در چه زمانی و چقدر به حساب من پول واریز کرده است.
● بانک خصوصی با زیر بنای الکترونیکی
خود پردازها که ازچند سال قبل به عنوان نمادی از بانکداری نوین الکترونیکی در کشور در حال رشد و نمو هستند، سالهاست در کشورهای خارجی به عنوان یکی از ابتدایی ترین تسهیلات بانکها مورد استفاده قرا رمی گیرند. در حالی که روشهای دیگر بانکداری الکترونیکی به خصوص استفاده از کارت های اعتباری و پرداخت و دریافت آنلاین در کشور ما اساسا تجربه نشده اند . عدم رواج کارت های اعتباری در کشور نه تنها مشکلات بسیاری را برای پرداخت های بین المللی به وجود آورده بلکه عملا هنوز در بانک های ما شیوه های مراجعه حضوری به صرافی ها در یک قرن قبل تداعی می شود. مدیربخش انفورماتیک یک بانک دولتی می گوید: متاسفانه همین پیشرفت حداقل در امر الکترونیکی کردن بانک های ایرانی بدون هماهنگی و یکپارچگی انجام گرفته در حالیکه امروزه در بانکداری نوین دنیا ، شما در عرض چند دقیقه و در منزل یا محل کار خود و از پشت دستگاه کامپیوتر ازیک حساب در بانک جداگانه به یک حساب در بانک دیگری مبلغی را واریز می کنید و یا در عرض چند ثانیه یک پول یک کتاب یا یک دستگاه را پرداخت کرده و چند ساعت بعد آن را تحویل می گیرید، در اینجا برای واریز مبلغ از حسابی در یک بانک به حسابی دیگر در همین بانک ، نیاز به حضور فیزیکی و چندین مدرک کتبی دارید. در حقیقت بسیاری از بانک ها اصلا به این موضوع توجه نمی کنند که در سیستم های نوین اصلا احتیاجی به حضور مشتری در بانک نیست مگر این که کسی واقعا بخواهد پول نقد دریافت کند که چنین کاری با وجود کارت های اعتباری به ندرت انجام می شود.
یک کارشناس اقتصادی نیز این امر را در دولتی بودن بانک های کشور ما موثر می داند و می گوید: واگذاری بانک ها به بخش خصوصی و ایجاد بانک های خصوصی با زیربنای الکترونیکی تا اندازه ای مشکلات ما را حل خواهد کرد، چرا که علاوه بر مشکلاتی که در زمینه الکترونیکی کردن امور وجود دارد در دیگر موارد خدمات رسانی نیز بانک های ما دچار ضعف شدید هستند که با تصمیم دولت در خصوصی سازی وسیع در بانک ها عملا به نتیجه خواهد رسید.
● دیش های بی استفاده
با وجودی که این روزها خصوصی سازی بانک های ایرانی به نوعی حلال مشکلات بانکداری کشور از جمله استفاده از خدمات الکترونیک قلمداد می شود، برخی مشکلات دیگردر این زمینه وجود دارد. نبود امضای دیجیتالی و کدشناسایی که فرد را به بانک بشناساند و همچنین نبود زیرساخت های مخابراتی قوی برای انتقال سریع و امن دیتای مورد نظر بانک ها دو موضوع کلیدی به شمار می روند. ناصر علی زاده یک کارشناس IT در این باره می گوید: نبود امضای دیجیتالی و شبکه امن تبادل اطلاعات بانکی عملا دو معضل نزدیک شدن به بانکداری الکترونیکی است ، شاید از همین روست که بسیاری از بانک ها با وجود استفاده از نیروی متخصص IT نمی توانند از ویژگی ها و توانایی های آنان بهره بگیرند. ایجاد امضای دیجیتالی نیازمند بازنگری عمیق در برخی قوانین تجاری و معاملاتی است و از این رو زیربنای اصلی تجارت الکترونیک محسوب می شود که قطعا در این مورد نهادهای تصمیم گیرنده و وضع کننده قانون می توانند فعال باشند. اما قبل از همه این ها وجود یک شبکه قدرتمند و سریع و بسیار امن برای انجام تبادلات مالی ضروری است . هم اکنون این شبکه وجود ندارد هر چند برخی مسئولان ادعا می کنند که در حال ایجاد چنین شبکه ای هستند شاید از همین رو بوده که بسیاری از بانک ها بدون توجه به شبکه های مخابراتی خود در پی ایجاد زیرساخت های مخابراتی برآمده اند. تلاش بانک ها برای ساخت شبکه ای مستقل برای انجام امور الکترونیک مخالفانی را نیز دارد.آنان می گویند که این کار وظیفه بانکها نیست.
مهندس داود قنبرنژاد کارشناس مخابرات و اینترنت می گوید: ایجاد شبکه و زیرساخت وظیفه بانک ها نیست ، در حقیقت اگر در طی این سالها بانک ها به جای سرمایه گذاری پراکنده در این زمینه با مخابرات کشور به یک توافق می رسیدند نتیجه بهتری کسب می شد.
وی می افزاید: هم اکنون بالای بسیاری از بانک ها دیش هایی دیده می شود که عملا بی استفاده اند چراکه این دیش ها مربوط به ارتباطات بی سیمی بوده اند که قرار بوده شبکه بانکی نام گیرد اما به دلیل مشکلات مختلف هم اکنون با وجود نصب چنین تجهیزاتی در برخی بانکها هنوز از روش های تماس از طریق خطوط تلفنی استفاده می شود.
وی در عین حال مسئول این بی نظمی را در ایجاد نکردن شبکه زیر ساخت برای استفاده بانک ها مسئولان بانکی و مخابراتی می داند. وی می گوید: به نظر می رسد مسئولان بانک مرکزی اساسا با کامپیوتر و شبکه بیگانه اند چراکه هیچ گونه برنامه ریزی برای ایجاد یک شبکه استاندارد و مشخص برای بانک ها ندارند و یا این برنامه ها را عملیاتی نکرده اند. در حقیقت آن ها می توانستند در طی این سالها برای لینک کردن بانکهای مختلف با هم حداقل ازنظر الکترونیکی تلاش کنند و بعد با برنامه ریزی ایجاد زیرساخت مخابراتی مستقل ، که طبعا باید توسط مخابراتی ها صورت گیرد ، بانکهای ما را به سمت دیجیتالی شدن رهنمود کنند.ایجاد کارتهای اعتباری که واقعا در دنیا اعتبار داشته باشد و پیشنهاد قوانینی نیزکه در این زمینه مورد نیازهستند، از بدیهی ترین کارهایی بود که می توانست از سالها پیش توسط مسئولان بانک مرکزی و حتی وزارت اقتصاد انجام گیرد.
● سخن آخر
بانک ها به عنوان یکی از مکانهای مورد نیاز مردم امروزه در سراسر کشور و بر سر هر کوچه و برزن وجود دارند اما معاملات و واریزها و پرداخت ها و حواله جات میلیونها ساعت از وقت مردم ما را به هدر می دهد. به گفته یکی از کارشناسان سازمان ترافیک شهرداری تهران ۷۰ درصد ترافیک محدوده مرکزی شهر مربوط به کسانی است که به نوعی در حال واریز پول ، دادن وجه نقد و یا نقد کردن چک هستند. ایستادن در صفهای طویل بانک این روزها به خودپردازها هم سرایت کرده است. مشکلاتی مثل پشت نویسی چک پرکردن فرم مشخصات وارایه گواهینامه و شناسنامه ... هنوز به عنوان یکی از ابتدایی ترین شکلهای شناسایی فرد مورد استفاده بانک ها قرار می گیرد. زمانهای محدودی که بانکها به ارایه خدمات می پردازند و ارایه خدمات با اکراه و کنترل غیر مفید فراوان ( همچون سختگیری برای صدور دسته چک) ، تحویل پولهای ریز و دردسر ساز ، چک های برگشتی فراوان تنها گوشه هایی از معضلات بانکداری ماست.
به راستی روشهای مدرنی که امروزه برای بانکداری به کارمی رود با روش های سنتی صرافی های ۱۰۰ سال قبل چقدر تفاوت کرده است؟

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات