استرس چیست؟

استرس را <مجموعه واكنش‌های غیراختصاصی ارگانیسم در مقابل هر نوع تقاضای سازگاری از آن> تعریف كرده‌اند، یعنی هر عاملی كه موجب شود ضربان قلب بالا رود، فشارخون زیادتر شود و شخص احساس كند كه از نظر روانی زیربار فشار است،‌ در حالت استرس خواهد بود. بنابراین می‌توان گفت استرس عبارت از: <یك واكنش جسمی‌است كه به‌دنبال یك تحریك درونی(شناختی) یا بیرونی(محیطی) به وجود می‌آید.> همه استرس‌ها منفی نیستند، بلكه برخی از آنها مثبت و مفید نیز هستند، مثلاً اگر كسی را به شدت دوست داشته باشیم، بهانه پیدا خواهیم كرد كه هم تلاش كنیم و هم به فكر سلامتی خود باشیم.
عواملی كه می‌توانند استرس را به وجود آورند، بسیارند. ‌از جمله این عوامل می‌توان به دگرگونی‌های مهم زندگی، گرفتاری‌های روزانه، ناكامی‌و تعارض‌ها اشاره كرد. از دگرگونی‌های مهم زندگی می‌توان به مرگ نزدیكان، ازدواج و یا طلاق اشاره كرد. از گرفتاری‌های روزانه می‌توان رفت و آمد به سركار، ایستادن در صف‌های طولانی، خرید روزانه و غیره را نام برد. عقیده براین است كه گرفتاری‌های روزانه بیشتر از رویدادهای مهم زندگی استرس‌‌آورند.
در واقع، می‌توان گفت كه وقتی رویداد مهمی‌در زندگی اتفاق می‌افتد، گرفتاری‌های روزانه خود به خود افزایش می‌یابد و در نتیجه خود رویداد بیشتر استرس‌زا می‌شود. استرس، آثار روانی و فیزیولوژیك زیادی دارد. از جمله آثار روانی استرس می‌‌توان اضطراب، نداشتن اعتماد به نفس و تمایل به دور شدن از موقعیت‌های استرس‌زا را نام برد. آثار فیزیولوژیك آن عبارتند از بالا رفتن فشارخون، افزایش ضربان قلب و تعداد تنفس، اختلال در دستگاه گوارش و آزاد شدن هورمون های آدرنالین و كورتیزول.
استرس می‌تواند شدید یا خفیف باشد، به‌طور كوتاه مدت یا طولانی مدت ارگانیسم را تحت تاثیر قرار دهد ولی زمانی كه ارگانیسم تحت تاثیر استرس شدید و طولانی مدت قرار می‌گیرد، واكنش تعمیم یافته‌ای با عنوان <سندرم كلی سازگاری> كه واكنشی سه مرحله‌ای است از خود نشان می‌دهد. در مرحله اول، یعنی اعلام خطر یا هشداری، ارگانیسم از طریق فعال كردن دستگاه عصبی سمپاتیك در مقابل عوامل استرس‌زا واكنش نشان می‌دهد.
با این عمل مقاومت فرد در مقابل بیماری كاهش می‌یابد. اگر استرس ادامه یابد ارگانیسم به مرحله مقاومت وارد می‌شود. در این مرحله میزان مقاومت افزایش می‌یابد و ارگانیسم سعی می‌كند خود را با عامل استرس‌زا انطباق دهد. ادامه طولانی عامل استرس‌زا، مرحله فرسودگی را به همراه می‌آورد. در این مرحله مقاومت ارگانیسم در مقابل بیماری كاهش می‌یابد، انرژی لازم برای سازگاری از بین می‌رود و درنهایت به طرف مرگ پیش می‌رود.
استرس، دستگاه ایمنی بدن را تضعیف می‌‌كند و آن را برای ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان آماده می‌‌سازد. عامل دیگری كه می‌تواند استرس و خطر بیماری را افزایش دهد، شخصیت تیپ A است. این تیپ اشخاص به طور دائم عجله می‌كنند،‌ تندخو هستند، دشمنی دارند و همیشه در حال رقابت به سر می‌برند. مطالعات نشان می‌دهد كه شیوه زندگی می‌تواند براسترس اثر بگذارد، مثلاً معلوم شده است كه شیوه زندگی شرقی، نسبت به شیوه زندگی غربی، كمتر استرس‌آور است. ژاپنی‌های مقیم ژاپن، نسبت به ژاپنی های مقیم آمریكا، كمتر استرس و بیماری قلبی دارند.
نمی‌توان از همه استرس‌ها به دور ماند و از نظر بهداشت روان نیز توصیه نمی‌شود كه استرس نداشته باشیم. آنچه طبیعی می‌نماید این است كه باید شیوه برخورد با استرس را یاد بگیریم و با آن سازگار شویم. برای سازگاری با استرس دو شیوه پیشنهاد شده است. شیوه اول این است كه هیجان ناشی از استرس را بپذیریم. مثلاً اگر در امتحان قبول نشدیم، موقعیت را دوباره ارزیابی كنیم و در نهایت‌ به این نتیجه برسیم كه احتمالاً‌ قبولی نشدن به نفع ما بوده است.
شیوه دوم این است كه با مشكلات روبه‌رو شده آن را حل كنیم. مثلاً اگر در كنكور مردود شدیم،‌ میزان فعالیت خود برای نوبت بعدی افزایش دهیم. برای مبارزه با استرس روش‌های زیادی وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به تقویت سلامت جسمی، ‌داشتن افكار مثبت، توانایی اجتماعی شدن، حمایت اطرافیان و امكانات مالی، آرمیدگی و ورزش اشاره كرد.
از راه‌های دیگر كاهش آثار استرس می‌توان اعتماد كردن به اطرافیان، ‌ارزشیابی موقعیت، انجام دادن یك كار در هر نوبت، ‌تغذیه سالم، استراحت و فرصت زندگی به خود دادن را نام برد.‌

سیدعباس باقری‌یزدی

منبع : روزنامه سلامت