کودک آزاری فقط کتک زدن نیست

این روزها، در سراسر جهان، گزارش های زیادی در مورد انواع کودک آزاری و خشونت در خانواده، خوانده و شنیده می شود. کودکانی که توسط بزرگ ترهای آشنا و ناآشنا مورد آزار و اذیت قرار می گیرند و هیچ راهی برای حمایت از خود ندارند. آنها با شخصیت های آسیب دیده رشد کرده و خشونت را به شکل میراثی برای آیندگان وارد چرخه زندگی می کنند.
هر گاه واژه کودک آزاری به میان می آید معنای کلی آزارهای فیزیکی به ذهن خطور می کند در حالی که چنین نیست و کودک آزاری مجموعه یی از انواع مختلف خشونت است. دکتر «سعید مدنی» کودک آزاری را به سه دسته جسمی، جنسی و بی توجهی یا غفلت تقسیم می کند؛ «آزار جسمی به هر عملی که منجر به آسیب عمدی جسمی کودک شود اطلاق شده است.
این آسیب ها ناشی از تنبیهات شدید جسمی یا تنبیهات غیرموجه است. همچنین شامل حمله آگاهانه و عمدی به کودک مثل سوزاندن، گاز گرفتن، بریدن، هل دادن، تابیدن اندام ها، شکنجه، ضربات، زخم ها و شکستگی ها می شود. آزار جنسی نیز هر به نوع فعالیت جنسی با یک کودک، قبل از سنی که بتواند رضایت قانونی داشته باشد برای لذت بردن یک فرد بزرگسال یا کودکی که تا حد قابل توجهی بزرگ است، گفته می شود.»
این موارد اما تنها تعاریف کودک آزاری نیستند. نگار، دختر ۸ ساله، دانش آموز مدرسه یی در یکی از مناطق تقریباً مرفه تهران، هیچ گاه مورد آزار جسمی یا جنسی قرار نگرفته است. آثاری از زخم یا شکستگی در بدن او وجود ندارد. هر چند که بیشتر مواقع، دیر به مدرسه می رسد و وقتی هم می آید یا خواب آلود است یا لکه های چربی و غذا بر مقنعه یا لباسش دیده می شود. یکی دو بار هم از دل درد شدید شکایت کرده است. معلمش می گوید؛ «دیروز صبح، هنوز یک ساعتی از حضور نگار در کلاس نگذشته بود که یکدفعه حالش به هم خورد.
او را به بیرون از کلاس بردیم و دست و صورتش را شستیم . بعد از پرس وجو به این نتیجه رسیدیم که به دلیل گرسنگی حالش به هم خورده است. نگار، صبح ها که به مدرسه می آید کسی به او صبحانه نمی دهد و...» وضعیت نگار یکی دیگر از انواع کودک آزاری است. سایت روان شناسی امروز در این باره می نویسد؛ «شماری از کودکانی که مورد بی توجهی قرار گرفته اند، با آسیب هایی مانند بیماری های پزشکی، کاهش رشد و سوءتغذیه مواجه می شوند که در نوع شدیدشان، می تواند مرگبار باشد.
پوست کثیف، ژنده پوشی، ترک کودک و سرپرستی عاطفی وی، خودداری از انجام مراقبت های بهداشتی و روانی، همسرآزاری در حضور کودک از جمله موارد بی توجهی به کودک است که اگر مسوولان مدرسه و مربیان در مورد عدم بهداشت، عدم افزایش وزن، مراقبت های پزشکی ناکافی یا غیبت های مکرر کودک از مدرسه دقت کنند می توانند به تشخیص این نوع کودک آزاری کمک کنند.»
از سوی دیگر نیز، به مرور زمان، اشکال دیگر کودک آزاری آشکار شده اند. استفاده از کودکان در جنگ ها مانند سربازان کودک سودان و بسیاری از کشورهای دیگر، همچنین کیفیت قوانین مجازات کودکان بزهکار یا اعدام آنها از جمله مباحثی مورد چالش و بررسی در سطح جهان هستند.
● دختران بیشتر در معرض کودک آزاری اند
پرسش دیگر در مطالعه موضوع کودک آزاری این است که احتمال مورد آزار قرار گرفتن کودکان، در چه سن و با چه جنسیتی بیشتر است؟ آیا خطر آزار و اذیت دختران را بیشتر تهدید می کند؟ دکتر مدنی در این باره می نویسد؛ «شایع ترین سن وقوع آزار و اذیت در دختران بیشتر در سنین ۱۰ تا ۱۵ سالگی و در پسران ۶ تا ۱۰ سالگی است.» همچنین در زمینه بررسی تاثیر جنسیت بر کودک آزاری، اگرچه «از تحقیقات به عمل آمده، چنین بر می آید که وقتی کودک آزاری صرف نظر از انواع آن، مورد بررسی قرار گرفته، تفاوت قابل ملاحظه یی بین دختران و پسران مشاهده نمی شود و هر دو جنس به یک میزان در معرض خطر کودک آزاری قرار دارند اما زمانی که انواع آزار و الگوهای مختلف آن به تفکیک در دو جنس مورد بررسی قرار می گیرد تفاوت هایی در دختران و پسران ملاحظه می شود.»
دکتر مدنی این تفاوت ها را در دو مطالعه آزار عاطفی و جنسی ذکر می کند که در دختران شایع تر از پسران است. و البته این به آن معنا نیست که پسران کمتر طعمه آزارگران قرار می گیرند به طور مثال شنبه بیست و ششم اردیبهشت ماه، سایت انجمن حمایت از حقوق کودکان، از یافتن پسر ۱۸ ساله یی خبر داد که در آفریقای جنوبی توسط یک مرد از پنج سالگی به مدت ۱۳ سال در اتاقی تاریک حبس شده و مورد آزار قرار گرفته است.
مطالعات روان شناختی اغلب نشان می دهند که دلایل آزار کودکان به مسائل روانی، خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی برمی گردد. افرادی که در کودکی مورد آزار واقع می شوند اگر تحت درمان و حمایت های لازم قرار نگیرند خود می توانند در آینده به آزار کودکان بپردازند. بر این مبنا است که دولت ها بر اساس تعهدات امضا شده در پیمان نامه حقوق کودک، موظفند حمایت هایی را برای کودکان قربانی آسیب های اجتماعی در سیاستگذاری های خود قائل شوند. موسسات پاسخگو، پناهگاه های امن و دیگر امکانات را در دسترس کودکان و خانواده های آنها قرار دهند. هر چند دولت هایی که به این پیمان نامه نپیوسته اند هم به جهت جلوگیری از ادامه چرخه خشونت، برای قربانیان تدابیری اندیشیده اند.
چنان که برمن از وجود ۲۰۰۰ جمعیت خدمات رسانی به خشونت خانگی در جامعه امریکا گزارش می دهد. جمعیتی که از جنبش زنان آسیب دیده در فاصله سال های ۱۹۸۰-۱۹۷۰ سر برآورد. «برنامه های جدید پناه دادن که به طور خاصی در جهت خشونت خانگی کودکان سرویس دهی می کنند، شامل جلسات گروه مشاوره برای کودکان و برگزاری کلاس های خاص تربیت فرزندان برای مادران آسیب دیده می شود.»
● کودکان از خط اورژانس کودک آزاری خبر ندارند
در ایران نیز، در چند سال گذشته، دفتر آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی، خط تلفن ۱۲۳ را تحت عنوان خط تلفن اورژانس اجتماعی برای پاسخگویی به کودک آزاری راه اندازی کرد. دکتر «غلامرضا رضایی فر»، معاون دفتر مزبور، در این رابطه به مهر گفت؛ «این خط تلفن تنها مختص به کودک آزاری نیست، بلکه مردم می توانند در صورت مشاهده هرگونه همسر آزاری و آسیب اجتماعی با تلفن ۱۲۳ تماس بگیرند.»
وی موارد تماس را مربوط به کودک آزاری، همسر آزاری، خشونت خانوادگی، اقدام به خودکشی، بیرون راندن از منزل و... اعلام کرد. این خط در پنج استان کشور راه اندازی شده و با خط تلفن ۱۴۸، صدای مشاور ادغام شده است. ابوالحسن فقیه رئیس سازمان بهزیستی نیز در گفت وگویی با همشهری آنلاین گفت؛ «ادغام این دو خط تلفن برای روزآمد شدن خدمات حمایتی سازمان بهزیستی صورت می گیرد. سیستم خط تلفن ۱۲۳ بسیار پیشرفته و علمی است که از امکانات این خط برای خط ۱۴۸ نیز استفاده می شود.»
صدای یارا هم با ارائه مشاوره تلفنی به کودکان و نوجوانان سعی در برقراری ارتباط با کودکان آسیب دیده از خشونت دارد. این خط تلفن متعلق به انجمن حمایت از حقوق کودکان است و تا به امروز همچنان به فعالیت خود ادامه داده است. اما کودکان تا چه اندازه از وجود چنین مراکزی آگاهند؟ اطلاع رسانی در چه حدی بوده است؟
رضا که هر روز بساط کتاب و دفترش را کنار مغازه یی پهن می کند و از راه وزن کشی، پول مختصری در می آورد در پاسخ به این سوال که «اگر یک روز کسی از افراد خانواده یا غریبه تو را به شدت کتک زده و مجروح کند به کجا مراجعه می کنی؟» گفت؛ «من با برادر بزرگم زندگی می کنم. بیشتر شب ها وقتی از سر کار به خانه می آید از من عصبانی می شود و کتکم می زند. من به دل نمی گیرم. خسته است. یک دفعه دستم را شکست. همسایه ها گفتند بروم کلانتری و شکایت کنم. ولی دلم نیامد. راستش فقط همان کلانتری را بلدم. آن هم خیلی دور است.»
زهرای ۶ ساله هم که چندین بار از پشت بام پرت شده و این بار هم بر اثر دعوای همسایه ها آجر به سرش خورده می گوید؛ «بعضی وقت ها به خانه کودک محل مان می آیم و به خانم مربی می گویم.» به نظر می رسد با وجود تلاش سازمان بهزیستی و سایر نهادهای دولتی و غیردولتی، هنوز درصد بالایی از کودکان و به طور کلی مردم کشورمان حتی در پایتخت از وجود چنین امکاناتی بی خبرند. این سازمان ها به کمک رسانه های گروهی می توانند اطلاع رسانی وسیعی داشته باشند.
آگاهی رسانی توسط مجریان برنامه های کودک، مدارس، روزنامه ها، رادیو، استفاده از زیرنویس هنگام پخش فیلم و سایر برنامه های پربیننده، استفاده از کارت های تبلیغاتی، بروشور، تبلیغ توسط لوازم التحریر و دفتر و اسباب بازی ها، از جمله امکانات در دسترس برای اطلاع رسانی در جهت آشنایی مردم با مراکز مداخله در بحران هستند. شناساندن مراکز مذکور و تماس مردم، هم آمار دقیق تری را از چنین آسیب های اجتماعی به دست می دهد و هم کمک می کند تا با ارائه راهکارهای تخصصی، میزان آسیب ها در سطح جامعه کاهش یابند.

پریسا کاکائی

منبع : روزنامه اعتماد