اخلاق پزشکی

اخلاق جمع خلق است و خلق به معنای خوی و طبع، سجیه، کیفیتی است نفسانی که باعث می‌شود افعالی که با آن کیفیت مناسب دارند بی‌شک و تردید از انسان صادر می‌شود. مثلاً کسی که متصف به صفت سخاوت است در موقع لزوم بذل و بخشش دچار تردید نمی‌شود.
در زبان یونانی اخلاق را اتیکس (Ethics) می‌گفته‌اند که به مفهوم رفتار و عادتهای انسان یا حیوان است، به عبارتی رفتار و اصول حاکم بر سلوک درست انسان.
● سخنی درباره سوگند نامه‌های پزشکی:
سوگندنامه‌های پزشکی،متون اولیه‌ی قوانین نظام پزشکی را تشکیل می‌دهند که در طی نسل‌ها و سالهای متمادی، اطبا به آن احترام می‌گذاشته‌اند وآنها را قبول داشته‌اند و با در نظرگرفتن موقعیت و مقتضیات زمان ومکان آن را به کارمی‌بسته‌اند.
قدیمی‌ترین قانون نظام پزشکی سوگندنامه‌ی بقراط است. البته پیش از روزگار بقراط نیز فن پزشکی تابع قوانین و مقرراتی بوده است و حتی می‌توان گفت از همان آغاز پیدایش بشر، قوانینی بر درمان بیماران حاکم بوده که شاید قدیمی‌ترین آنها قانون حمورابی است. سوگندنامه‌ی بقراط فقط جنبه‌ی‌ اخلاقی حرفه‌ی پزشکی را مد نظر قرار داده و صحبتی از دستمزد و مجازات نکرده است به عبارتی دیگر جنبه‌ی‌ قانونی نداشته، بلکه تعهدی اخلاقی برای به کار بستن اصول این حرفه بوده است. سوگند نامه‌های اخیر که در دانشکده‌های پزشکی امضا می‌شود، برگرفته از سوگندنامه‌ی بقراط است.
● سوگندنامه بقراط
من به آپولون Apollon پزشک آسکلپیوسAskelpios، هپژیا Hygeiaو پاناکیا Panakiea سوگند یاد می‌کنم و تمام خدایان و الهه‌ها را گواه می‌گیرم که در حدود قدرت بر حسب قضاوت خود مفاد این سوگند نامه و تعهد کتبی را اجرا کنم. سوگند یاد می‌کنم شخصی را که به من حرفه‌ی پزشکی خواهد آموخت، مانند والدین خود فرض کنم و در صورتی که محتاج باشد، درآمد خود را با وی تقسیم و احتیاجات وی را مرتفع سازم، پسرانش را همانند برادران خود بدانم و اگر بخواهند به تحصیل پزشکی بپردازند، بدون مزد یا قراردادی حرفه‌ی پزشکی را به آنان بیاموزم.
اصول دستورهای کلی، دروس شفاهی و تمام علوم پزشکی را جز به پسران استادم و شاگردانی که طبق قانون پزشکی پذیرفته شده وسوگند یاد کرده‌اند به دیگری نیاموزم. پرهیز غذایی را برحسب تشخیص خود به نفع بیماران تجویز خواهم کرد نه برای زیان به آنها و به خواهش هیچ‌کس داروی کشنده نخواهم داد. همچنین وسیله‌ی سقط جنین را در اختیار هیچ ‌یک از زنان نخواهم گذاشت. با پرهیزگاری و تقدس، زندگی و حرفه‌ی خود را نجات خواهم داد. بیماران سنگ‌دار را عمل نخواهم کرد و آن را به اهل فن واگذار می‌کنم و در هر خانه‌یی که داخل شدم، به قصد مفید بودن به حال بیماران باشد و از هر کار زشت ارادی و آلوده کننده به خصوص اعمال ناهنجار با زنان و مردان چه آزاده باشند و چه برده اجتناب خواهم کرد. در حین انجام وظیفه آنچه را در زندگی مردم ببینم یا بشنوم، به هیچ‌کس نخواهم گفت زیرا این قبیل مطالب را باید به گنجینه‌ی‌ اسرار سپرد. اگر تمام این سوگند نامه را اجرا و به آن افتخار کنم، از شرافت زندگی و حرفه‌ی خود برخوردار شوم و همیشه بین مردان سربلند باشم، ولی اگر آن را نقض کنم از ثمرات زندگی و حرفه‌یی خود بهره‌ نبرم و همواره بین مردان،سرافکنده و شرمسار باشم.
● مقررات محیط‌های آموزشی:
۱) وقت‌شناسی و انضباط:
وقت شناسی از مهمترین قسمتهای برنامه‌ی‌ آموزشی است. کسانی که عادت دارند همیشه کارهای خود را به آخرین لحظه‌ موکول نمایند و وسایل کار خود را در آخرین دقایق آماده کنند، معمولاً سراسیمه و دیرتر از همه به کلاس می‌رسند.
به این ترتیب هم به وقت دیگران اهمیت نداده‌اند، هم به قوانین بی‌احترامی کرده‌اند و هم اینکه به خود لطمه زده‌اند زیرا ممکن است در همین چند دقیقه تأخیر، از آموختن مطالب مهم و ارزنده‌یی محروم شده باشند.
در مراکز آموزشی بهداشتی، تمام قوانین و دستورات براساس نیازهای موجود و به منظور بهبود و پیشرفت کار توسط مسوولان تنظیم شده است و دانشجو موظف است بدون دخالت و نظریه‌ی شخصی آنها را اجرا نماید.
اگر هرکس به وظیفه‌ی خود عمل نماید و انضباط و نظم را رعایت کند زندگی در اجتماع برای همه آسان و مطبوع می‌شود.
بی‌نظمی‌و بی‌انضباطی، آشفتگی شدیدی به وجود می‌آورد که نتیجه و ضرر آن متوجه مراکز آموزشی، جامعه و در نهایت مددجو می‌شود و دانشجوی پزشکی باید یاد بگیرد که قوانین، شخصی نمی‌باشند و هم برای سلامت خود او اهمیت دارند.
۲) آداب معاشرت:
در دانشکده، بیمارستان و محلهای کارآموزی، دانشجویان به عنوان خانواده‌ی بزرگی محسوب می‌شوند که همه به هم وابستگی و تعلق دارند و باید برای حفظ محیط سالم و با نشاط و برقراری حسن تفاهم و اعتماد بین افراد، آداب صحیح معاشرت رعایت گردد.
۳) لباس متحد‌الشکل:
دانشجویان باید از لباس رسمی و متحد الشکل که دانشکده تعیین می‌نماید استفاده نمایند. در مراکز بهداشتی درمانی هم از لباس رسمی آن مرکز استفاده می‌شود. برای بیمار هیچ‌ چیز خسته‌کننده‌تر از ظاهر ژولیده و نامرتب دانشجو و پزشک نیست که بربالین او حاضر می‌شوند.
ظاهر دانشجو و پزشک معرف خوبی برای اوست و لباس تمیز و مرتب موجب برانگیختن حس احترام و اطمینان از سوی دیگران می‌شود. لباس نامنظم و چروکیده، چهره‌ی آشفته و کفش کثیف نشانه‌ی‌ عدم توجه فرد به خودش است. در پایان لازم است به تعدادی از ویژگیهای لازم برای دانشجو و استاد علوم پزشکی اشاره نمود:
▪ آگاهی کامل از همه‌ی ریشه‌های دانش پزشکی و جایگاه آنها.
▪ داشتن نیت خالص و دوراز اندیشه‌ی زراندوزی در آموختن علم و در نظر گرفتن خشنودی خدا و کوشش در تزکیه‌ی نفس.
▪ دوری گزیدن از خطرات برخاسته از غرور علمی.
▪ وقت‌شناسی و بهره بردن از لحظه‌ لحظه‌ی زندگی در کار آموزش.
▪ آماده ساختن خود برای تحمل رنج و زحمت در راه دانش آموزی.
▪ به کاربستن همه‌ی آنچه که در آیین نامه‌های پزشکی و پیراپزشکی آمده است.
● حرفه پزشکی و مامایی:
واژه‌‌ی حرفه‌ در لغت نامه‌ی دهخدا به سبک و کار، پیشه و صناعت معنا شده است. حرفه Profession در واقع هر پیشه یا شغلی است که مستلزم تربیت و آمادگی طولانی و تخصصی باشد. مامایی شاخه‌یی از علم پزشکی است که با زایمان و مراقبت و درمان پیش و پس از تولد نوزاد مرتبط است - لغت‌نامه‌ی انگلیسی آکسفورد ۱۹۹۳ - بنابراین مامایی، اساساً با پدیده‌های حاملگی، زایمان و دوران نفاس چه در شرایطی طبیعی و چه غیر طبیعی سر و کار دارد. از دیدگاهی گسترده‌تر مامایی با تولید مثل ارتباط دارد. زیرا با تمام عوامل اجتماعی، فیزیولوژیک، پاتولوژیک و سایکولوژیکی سر و کار دارد که روی کمیت و کیفیت تولید مثل نسل جدید یک اجتماع تأثیری عمیق می‌گذارند.
تاکنون تعاریف متعددی از ماما ارائه شده است. در طی ۲۰ سال گذشته تعریفی از ماما به طور مشترک توسط کنفدراسیون بین‌المللی ماماها (ICM) International Confederation Midwives و فدراسیون بین‌المللی متخصصان زنان و مامایی (FIGO) Federation International of Gynecology and Obstetrics در نظر گرفته شد. در سال ۱۹۹۰ در جلسه‌ی کوب کنسیل ICM, cobe council meeting تعریف ماما را اصلاح نمود که بعداً توسط FIGO (در سال۱۹۹۱) و سازمان بهداشت جهانی (در سال ۱۹۹۲) به این صورت مورد تصویب قرارگرفت:
ماما فردی است که به طور منظم در یک برنامه‌ی تعلیماتی مامایی شناخته شده در کشوری که درآن قرارگرفته، پذیرفته شده است و به طور موفقیت آمیزی سلسله درس‌های تعیین شده مربوط به مامایی را تکمیل نموده است و صلاحیت لازم را کسب کرده و این مورد ثبت شده است و او به طور قانونی پروانه‌ی انجام کار مامایی را دارد.
او باید قادر به سرپرستی، مراقبت و توصیه به زنان در طول بارداری، زایمان و دوره‌ی بعد از زایمان باشد همچنین قادر به هدایت زایمان‌ها بر اساس مسوولیت‌هایش و مراقبت ‌از نوزاد و شیرخوار باشد. این مراقبت ‌شامل روش‌های پیشگیری، تشخیص شرایط غیر طبیعی در مادر و کودک، فراهم کردن کمک پزشکی و اجرای روش‌های اورژانس در صورت عدم وجود کمک ‌پزشکی می‌باشد او وظیفه‌ی مهمی در مشاوره و تعلیم بهداشت، نه تنها برای زنان بلکه برای خانواده و جامعه دارد. کار او باید شامل تعلیم زنان قبل از زایمان و آماده کردن آنان برای انجام وظیفه‌ی مادری باشد و به زمینه‌های خاصی از طب زنان، تنظیم خانواده و مراقبت‌ از کودک گسترش می‌یابد. او ممکن است در بیمارستان‌ها درمانگاه‌ها و واحدهای بهداشتی، شرایط اقامتگاهی یا در هر سرویس دیگری کار کند (کنفدراسیون بین‌المللی ماماها ۱۹۹۲)

دکتر محمود عمویی
متخصص پزشکی قانونی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز