چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا


هویت‌ یابی‌ و مهارتهای‌ زندگی‌


هویت‌ یابی‌ و مهارتهای‌ زندگی‌
● هویت‌ یابی‌ :
در دنیایی‌ که‌ بسیار گسترده‌ و پیچیده‌ است‌ و افراد با فعالیتهای‌ مختلف‌ و متفاوتی‌ زندگی‌ می‌کنند، پیدا کردن‌ راه‌ خود، هویت‌ خود و روشن‌ کردن‌ مسیر زندگی‌ فعالیت‌ آسانی‌ نیست‌. بلکه‌ نیاز دارد که‌ نوجوان‌ فکر کند، ارزیابی‌ کند، بررسی‌ کند، آزمایش‌ کند تا بتواند مسیر مناسب‌ خود را انتخاب‌ کند.
نوجوانان‌ تمام‌ جهان‌ با یک‌ وظیفه‌ مشخص‌ و یکسانی‌ روبه‌ رو هستند، آنها تلاش‌ می‌کنند تا ارزشها، نقش‌ها و هویت‌ واقعی‌ خود را کسب‌ کنند، آنها به‌ زندگی‌ افراد مختلف‌ دقت‌ می‌کنند، آنها را ارزیابی‌ می‌کنند، سعی‌ می‌کنند الگوی‌ مناسبی‌ برای‌ زندگی‌ خود پیدا کنند تا بتوانند به‌ هویت‌ پایدار و قوی‌ از خود برسند و مسیر زندگی‌ خود را مشخص‌ کنند.
نداشتن‌ الگوی‌ مناسب‌ برای‌ همانند سازی‌ با وی‌ نیز می‌تواند هویت‌ یابی‌ را مشکل‌ آفرین‌ کند. اختلافات‌ خانوادگی‌، افسردگی‌، اضطراب‌، خجالت‌، فقر و... می‌تواند مانعی‌ برای‌ هویت‌ یابی‌ قوی‌ باشد.
دوستی‌های‌ دختر و پسر و مشکلات‌ ناشی‌ از آنها می‌تواند قسمت‌ زیادی‌ از انرژی‌ روانی‌ و جسمی‌ نوجوان‌ را بگیرد به‌ همین‌ دلیل‌ از نظر علمی‌ نیز این‌ روابط‌ تأیید نمی‌شود. از نظر روان‌شناسی‌ و جامعه‌شناسی‌ دو علمی‌ که‌ به‌ این‌ موضوعات‌ می‌پردازد. نیز این‌ روابط‌ توصیه‌ نمی‌شود. زیرا، وظیفه‌ اصلی‌ رشد در دوران‌ نوجوانی‌، هویت‌ یابی‌ و کسب‌ هویت‌ است‌.
از نظر روانشناسی‌ روابط‌ صمیمانه‌ و ازدواج‌ موضوعی‌ است‌ که‌ مربوط‌ به‌ دوره‌ جوانی‌ می‌شود. چون‌ هنگامی‌ که‌ نوجوان‌ خود را شناخت‌ و هویت‌ نسبتاً قوی‌ و پایداری‌ از خود به‌ دست‌ آورد و هدف‌ و مسیر زندگی‌ خود را پیدا کرد در مرحله‌ بعد به‌ راحتی‌ می‌تواند شریک‌ مناسبی‌ نیز برای‌ زندگی‌ خود بیابد، زیرا می‌داند کیست‌ و چه‌ می‌خواهد.
" من‌ که‌ هستم‌ و چه‌ توانایی‌ هایی‌ دارم‌؟ "
● راههای‌ رسیدن‌ به‌ هویت‌ موفق‌ در نوجوانان‌ :
مهارتهای‌ زندگی‌ یکی‌ از برنامه‌هایی‌ است‌ که‌ می‌تواند به‌ شما کمک‌ کند تا فرآیند هویت‌یابی‌ خود را به‌ نحو سالم‌تری‌ طی‌ کنید. مهارتهای‌ زندگی‌ متنوع‌ و مختلف‌ هستند ولی‌ برخی‌ از آنها مهم‌تر و شناخته‌ شده‌ترند از جمله‌ توانایی‌ شناختن‌ خود (خودآگاهی‌ )، توانایی‌ تصمیم‌گیری‌، توانایی‌ درک‌ ارزشهای‌ فردی‌ و خانوادگی‌، توانایی‌ برقراری‌ روابط‌ مطلوب‌، توانایی‌ مقابله‌ با هیجان‌ها و توانایی‌ انتخاب‌ هدف‌
۱ـ توانایی‌ خودآگاهی‌ :
این‌ توانایی‌ به‌ ما کمک‌ می‌کند تا ضمن‌ آگاه‌ شدن‌ از ویژگیها و خصوصیات‌ خود، نقاط‌ ضعف‌، نقاط‌ قوت‌، توانمندیها، ترسها و نگرانیهای‌ خود را بشناسیم‌. خودشناسی‌ و آگاهی‌ از خویشتن‌ به‌ ما می‌آموزد که‌ در چه‌ شرایطی‌ تحت‌ فشار روانی‌ قرار می‌گیریم‌ و در چه‌ شرایطی‌ می‌توانیم‌ به‌ شکل‌ مؤثر و مطلوب‌ رفتار نمائیم‌. خودشناسی‌ پیش‌ نیاز روابط‌ مؤثر اجتماعی‌ و بین‌ فردی‌ است‌. این‌ مهارت‌، یکی‌ از مهمترین‌ فعالیتها برای‌ هویت‌یابی‌ سالم‌ است‌. بنابراین‌ :
ـ احساس‌ ما در مورد خویشتن‌، در عملکرد ما در زندگی‌ مؤثر است‌.
ـ احساسی‌ که‌ در مورد خود داریم‌، در برداشت‌ دیگران‌ از ما تأثیر می‌گذارد.
ـ رضایت‌ از خود باعث‌ می‌شود کارها را بهتر انجام‌ دهیم‌ و موفقیت‌ بیشتری‌ کسب‌ کنیم‌.
ـ هر یک‌ از ما توانایی‌ها و ویژگیهای‌ خاصی‌ داریم‌.
۲ـ توانایی‌ تصمیم‌گیری‌ :
بدون‌ تردید، تصمیم‌گیری‌ یکی‌ از مهمترین‌ مهارتهای‌ زندگی‌ است‌ چرا که‌ همواره‌ مجبور خواهیم‌ بود یک‌ راه‌ از میان‌ راههای‌ گوناگون‌ انتخاب‌ کنیم‌. اما اگر برای‌ تصمیم‌گیری‌ مهارت‌ کافی‌ نداشته‌ باشیم‌. قادر به‌ تصمیم‌گیری‌ نخواهیم‌ بود. تصمیم‌گیری‌ درست‌ به‌ شما کمک‌ می‌کند تا بهتر فرآیند هویت‌ یابی‌ را طی‌ کنید و هویت‌ سالمی‌ کسب‌ کنید. بنابراین‌ :
ـ برای‌ هر مسئله‌ یا موقعیتی‌، راه‌ حلهای‌ متفاوت‌ و متعددی‌ وجود دارد.
ـ اتخاذ هر گونه‌ تصمیم‌ یا حتی‌ " تصمیم‌ نگرفتن‌ " پی‌ آمدهایی‌ دارد.
ـ بهترین‌ تصمیم‌، تصمیمی‌ است‌ که‌ با ارزشهای‌ شخص‌ هماهنگ‌ باشد.
ـ پیش‌ بینی‌ و ارزیابی‌ تمامی‌ نتایج‌ هر تصمیم‌، نقش‌ مهمی‌ در اتخاذ آن‌ دارد.
ـ تصمیم‌ مطلوب‌ حاصل‌ یک‌ فرآیند یا عمل‌ هوشیارانه‌ است‌ که‌ در آن‌، راه‌ حلهایی‌ گوناگون‌ بررسی‌ می‌شود.
۳ـ توانایی‌ درک‌ ارزشهای‌ فردی‌ و خانوادگی‌ :
ارزشها و باورها عقایدی‌ هستند که‌ آنها را پذیرفته‌ایم‌ و نسبت‌ به‌ آنها گرایش‌ و نظر مثبتی‌ داریم‌. در عین‌ حال‌، ارزشها چیزهایی‌ را شامل‌ می‌شوند که‌ با آنها مخالفیم‌. اگر ما از ارزشها تصویر روشنی‌ داشته‌ باشیم‌ می‌توانیم‌ تصمیم‌گیریهای‌ خود را با ارزشهایمان‌ هم‌ سو کنیم‌.
شناسایی‌ ارزشهای‌ فردی‌، خانوادگی‌، مذهبی‌ و اجتماعی‌، زندگی‌ ما را جهت‌ می‌دهد.
نوجوانی‌ که‌ بتواند از مجموع‌ ارزشهای‌ مختلف‌ خانوادگی‌، مذهبی‌ و اجتماعی‌، ارزشهای‌ خود را با تفکر انتخاب‌، به‌ آنها پای‌ بند باشد، هویت‌ قوی‌ کسب‌ کرده‌ است‌. این‌ جزیی‌ از خود آگاهی‌ است‌.
می‌توان‌ بحث‌ خودآگاهی‌ را به‌ دو قسمت‌ تقسیم‌ کرد :
۱ـ خودشناسی‌
۲ـ ارزشهای‌ فردی‌ و خانوادگی‌. بنابراین‌ :
ـ ما ارزشهای‌ خود را از خانواده‌، جامعه‌، مذهب‌ و سایر افراد کسب‌ می‌کنیم‌.
ـ ارزشهای‌ ما کیفیات‌، ویژگیها و یا عقایدی‌ هستند که‌ عمیقاً به‌ آنها وابسته‌ایم‌.
ـ ارزشهای‌ ما، بر تصمیم‌ها، اهداف‌ و رفتارهایمان‌ تأثیر می‌گذارند.
ـ اگر رفتار ما مطابق‌ با ارزشهایمان‌ نباشد، احساس‌ ناخوشایندی‌ پیدا خواهیم‌ کرد.
۴ـ توانایی‌ برقراری‌ روابط‌ مطلوب‌ :
این‌ توانایی‌ به‌ ما کمک‌ می‌کند تا در برقراری‌ یک‌ رابطه‌ اجتماعی‌ مطلوب‌ (دوست‌ یابی‌) به‌ نحو مؤثر و مطلوبی‌ عمل‌ کنیم‌ و در حفظ‌ و استمرار دوستیها موفق‌ باشیم‌. در واقع‌ توانایی‌ برقراری‌ و حفظ‌ یک‌ رابطهٔ‌ دوستانه‌ در بهداشت‌ روان‌ ما تأثیر بسزایی‌ دارد.
می‌توان‌ گفت‌ که‌ برقراری‌ یک‌ رابطه‌ مطلوب‌ با اعضای‌ خانواده‌، نقطهٔ‌ آغاز و حرکت‌ این‌ توانایی‌ است‌.
یکی‌ از عناصر اصلی‌ در برقراری‌ روابط‌ اجتماعی‌ مؤثر توانایی‌ و ابراز وجود است‌. ابراز وجود به‌ معنای‌ گرفتن‌ حق‌ خود و ابراز عقاید، نظرات‌، احساسات‌ و افکار خویش‌ به‌ طور مستقیم‌ و صادقانه‌ است‌. ابراز وجود متشکل‌ از هفت‌ جزء می‌باشد:
۱ـ ابراز نظرات‌ و عقاید متفاوت‌
۲ـ تقاضای‌ تغییر رفتارهای‌ نامطلوب‌ از دیگران‌
۳ـ رد درخواست‌های‌ نامعقول‌ دیگران‌
۴ـ پذیرفتن‌ کاستیهای‌ خود
۵ـ آغاز و ادامه‌ روابط‌ دیگران‌
۶ـ ابراز احساسات‌ مثبت‌
۷ـ بیان‌ جملات‌ مرسوم‌ در هنگام‌ رویارویی‌ یا جدا شدن‌ از دیگران‌
۵ـ توانایی‌ مقابله‌ با هیجان‌ها:
این‌ توانایی‌ به‌ ما کمک‌ می‌کند تا هیجانها در خود و دیگران‌ را تشخیص‌ دهیم‌ و در یابیم‌ که‌ هیجانها بر رفتار ما چه‌ تأثیری‌ دارند. اگر خشم‌، اندوه‌، نفرت‌، پرخاش‌، اضطراب‌ و هم‌ به‌ صورت‌ کنترل‌ نشده‌ در آیند و برای‌ مدتی‌ ادامه‌ پیدا کنند بهداشت‌ روان‌ ما را به‌ شدت‌ تهدید می‌کنند.بنابراین‌ :
ـ هیجان‌ها می‌توانند بر نحوهٔ‌ عملکرد فعالیتها ما اثر منفی‌ بگذارند.
ـ بعضی‌ از هیجان‌ها مانند اضطراب‌ اگر در حد کم‌ باشند، می‌تواند انگیزه‌ای‌ برای‌ پیشرفت‌ باشد.
ـ هیجان‌ها دارای‌ پایه‌ای‌ عصبی‌ و فیزیولوژیک‌ می‌باشد. لذا با استفاده‌ از روشهای‌ خاص‌، آرامش‌ عضلانی‌ و سایر روشها می‌توان‌ آن‌ را تا حد زیادی‌ کنترل‌ کرد.
۶ـ توانایی‌ انتخاب‌ هدف‌:
هدف‌ عبارت‌ است‌ از " آنچه‌ در جهت‌ دست‌ یابی‌ به‌ آن‌ می‌کوشیم‌ " اهداف‌ چه‌ کوتاه‌ مدت‌ باشند (طی‌ یک‌ یا چند روز به‌ دست‌ آیند) و چه‌ بلند مدت‌ (در سالهای‌ زندگی‌)، چهارچوبی‌ برای‌ تصمیم‌گیریها فراهم‌ می‌آورد و آگاهی‌ ما را نسبت‌ به‌ خود افزایش‌ می‌دهند. همواره‌ باید سعی‌ کنیم‌ :
ـ اهداف‌ مشخص‌ و ویژه‌ باشند.
ـ زمان‌ لازم‌ برای‌ دست‌ یابی‌ به‌ اهداف‌ را تخمین‌ بزنیم‌.
ـ اهداف‌ منطقی‌ و دست‌ یافتنی‌ باشند.
ـ تفکری‌ مثبت‌ داشته‌ باشیم‌ و در حال‌ حرکت‌ به‌ جلو باشیم‌.
فردی‌ که‌ هویت‌ قوی‌ دارد، اهداف‌ سالم‌ و قابل‌ دسترسی‌ برای‌ خود انتخاب‌ می‌کند و در راه‌ رسیدن‌ به‌ آنها تلاش‌ می‌کند. بنابراین‌ :
ـ می‌بایست‌ میان‌ ارزشهای‌ فرد و هدفهای‌ آینده‌ او ارتباط‌ منطقی‌ وجود داشته‌ باشد.
ـ تصمیم‌هایی‌ که‌ هم‌ اکنون‌ گرفته‌ می‌شود بر هدفهای‌ آینده‌ ما تأثیر می‌گذارند.
ـ هر هدفی‌ مستلزم‌ تصمیم‌گیری‌ و پذیرش‌ احتمال‌ خطر و اشتباه‌ است‌. هیچکس‌ واقعاً نمی‌داند که‌ در آینده‌ چه‌ خواهد شد. بلکه‌ با تفکر و تصمیم‌گیریهای‌ صحیح‌ سعی‌ می‌کند بهترین‌ راه‌ را به‌ سوی‌ آینده‌ مثبت‌ انتخاب‌ کند.
منبع : سایر منابع