اینترانت چیست و چه کاربردهایی در کتابخانه ها دارد؟

امروزه فن آوری اطلاعات کاربردهای بسیاری در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی یافته است که یکی از کاربردهای مهم آن در کتابخانه ها به ویژه کتابخانه های تخصصی شرکت ها و سازمان های مختلف، استفاده از شبکه های رایانه ای به خصوص شبکه اینترانت می باشد. در حوزه فن آوری اطلاعات، اینترانت ها تحولی مهم در عصر حاضر به شمار می آیند. مفهوم اینترانت از اینترنت و به عنوان گامی طبیعی در راه تحول آن حاصل آمده است. همان TCP/IP یا به عبارتی همان الگوی خدمات دهنده/ خدمات گیرنده وب در اینترانت نیز استفاده می شود. به طور خلاصه، ویژگی های منحصر بفرد اینترانت مثل صرفه جویی در هزینه و زمان، تمرکز اطلاعات، ایجاد امکان اشتراک و سازماندهی اطلاعات از طریق صفحات وب، بهره گیری از آن برای انتشار منابع اطلاعاتی سازمان و غیره سبب شده است تا در بین سازمان ها عمومیت یافته است. این مقاله، ابتدا به تعریف اینترانت و بیان قابلیت ها و مزایای آن می پردازد. پس از آن به برخی از راه های تأمین امنیت آن اشاره می نماید و در ادامه در رابطه با استفاده های کتابداران از اینترانت و کاربردهای آن در کتابخانه ها بحث می کند.
● مقدمه
ما در دورانی زندگی می کنیم که شتاب تغییرات از توان بسیاری از انسانها و نهادها و سازمانها برای تطابق با این دگرگونی ها پیشی گرفته است. در عصر اطلاعات و دوران گسترش شتابناک «چند رسانه ایها»، «اینترنت»، «اینترانت» و«اکسترانت» ما سعی داریم که با استفاده از این ابزار سطح بهره وری را در همه زمینه ها از جمله در زمینه مسائل اقتصادی افزایش دهیم.
استفاده از فن آوری های جدید یکی از راههای ارتقای بهره وری می باشد و یکی از فن آوری های جدید و پر شتاب عصر حاضر، فن آوری شبکه های رایانه ای است.
شبکه های رایانه ای از طریق اشتراک منابع امکان استفاده بهینه از منابع محدود را برای شرکتها و سازمانها فراهم می نمایند و ایجاد ارتباطات از طریق این شبکه ها موجب تسهیل فعالیت ها و تسریع گردش امور جاری آنها می شود.
امروزه شبکه های رایانه ای پایه و اساس بسیاری از فعالیت های اجتماعی و اقتصادی شده اند ولی یکی از عمده ترین مسائل در استفاده از فن آوری شبکه، انتخاب درست و بهینه آن می باشد تا از تحمیل هزینه های نابجا و استفاده ناکارآمد از فن آوری جلوگیری شود. شبکه اینترانت مناسب ترین شبکه برای یک شرکت یا سازمان می باشد که این امکان را فراهم می نماید که همزمان با پاسخگویی به نیازهای درون شرکت، هماهنگ با تغییرات تکنولوژیک جهانی و رشد سریع شبکه جهانی اینترنت باشد و بتوان از این شبکه برای ارتباطات هر چه وسیع تر نیز در موقع خود استفاده کرد.
● تعریف اینترانت
به زبان ساده، اینترانت اصطلاحی توصیفی است که به شبکه داخلی سازمان هایی اطلاق می شود که از خدمات اینترنت از قبیل شبکه جهان گستر وب، پروتکل انتقال فایل[۲]، گوفر[۳]، صندوق پست الکترونیکی[۴]، گروههای خبری[۵]، گفتگوی اینترنتی[۶] و کنفرانس های صوتی و تصویری بهره می گیرند اما با حد و مرزهای فیزیکی و فرآیندهای داخلی و ویژه سازمان منطبق شده اند، به طوری که اطلاعات قابل اعتماد و سودمندی را فقط برای کارکنان آن سازمان و نه برای جامعه اینترنت فراهم می آورند (گیلوری، ۱۳۷۸، ص ۱۰۹).
به عبارت دیگر در یک جمله ساده می توان گفت که اینترانت یک اینترنت خصوصی است.
● تاریخچه اینترانت
اینترانت تاریخچه جداگانه ای ندارد چرا که یکی از دستاوردهای اینترنت به شمار می رود و در واقع چند سالی پس از آنکه اینترنت در دهه ۷۰ میلادی شکل یک شبکه گسترده جهانی را به خود گرفت و در اوایل دهه ۹۰ میلادی به ساختار گسترده خود تبدیل شد و عصر اطلاعات را به واقعیت نزدیکتر کرد، اینترانت و اکسترانت نیز در این عرصه به ظهور رسیدند.
در ایران نیز به طور دقیق مشخص نیست که از چه سالی استفاده از اینترانت آغاز شده است. در این رابطه بابایی و دیگران (۱۳۷۸) اظهار می دارند که به گفته محسنی نیا، مسئوول سابق واحد مهندسی شبکه اداره کل آمار و اطلاعات وزارت کشاورزی، این وزارتخانه که از جمله مؤسسات پیشرو در این زمینه است، از سال ۱۳۷۴ توانسته است از خدمات شبکه جهانی اینترنت استفاده نماید. سپس اداره کل آمار و اطلاعات این وزارتخانه با ایجاد اینترانت توانسته است اطلاع رسانی و ارائه خدمات به متقاضیان و کارکنان را با روشی آسان و سریع انجام دهد. در این شبکه خدمات اطلاعاتی از جمله اخبار و رویدادها، آمار کتابهای موجود در کتابخانه اداره کل آمار و اطلاعات، و ارتباط با سایت های کشاورزی مرتبط ارائه می شود. علاوه بر این تصاویری از دیدنی های ایران همراه با موسیقی نیز قابل استفاده است.
در همین زمینه، نقیب زاده مشایخ- رئیس سابق انجمن انفورماتیک ایران- می گوید: «شاید اطلاع دقیقی در مورد اینکه اولین اینترانت در کشور ما کجا و در چه سازمانی نصب شده است وجود نداشته باشد اما تا جایی که من اطلاع دارم اولین اینترانت «جامع» ایران در دی ماه ۱۳۷۵ در معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نصب و راه اندازی شده است. این سیستم که موسوم به شبکه ملی بهداشتی و زیست پزشکی کشور است، یک سیستم بزرگ اطلاع رسانی می باشد که تماماً در محیط یکپارچه وب و به صورت دو زبانه عمل می کند».
● قابلیتهای یک اینترانت
یک اینترانت می تواند از قابلیتهای زیر برخوردار باشد:
۱) به اشتراک گذاشتن اسناد و مدارک
۲) ارائه خدمات اینترنت
۳) پیام رسانی
۴) دسترسی مطمئن
۵) جستجو و بازیابی
۶) امکان دسترسی آسان
۷) مبتنی بودن بر پایگاه داده ها و بانک های اطلاعاتی
● ایجاد یک اینترانت
ایجاد یک شبکه اینترانت شباهت بسیاری به ایجاد یک وب سایت دارد تنها فرق آن این است که در اینترانت به ابزاری جهت محدود نمودن دسترسی، تنها برای اعضای شرکت یا سازمان نیز نیاز است چون TCP/IP قابلیت بالقوه دسترسی به سرویس دهنده شما را به همه افراد استفاده کننده از اینترنت می دهد. برای استفاده از یک شبکه اینترانت ابتدا باید به اینترنت وصل شد و سپس شبکه اینترانت را از طریق زیر راه اندازی نمود:
۱) ثبت سایت
۲) طراحی صفحات
۳) برنامه نویسی وتهیه بانک های اطلاعاتی
۴) ایجاد ارتباط بین صفحات و بانک های اطلاعاتی
● اندازه و گستردگی اینترانت
اندازه و گستردگی عامل مهمی در طراحی شبکه است اما تاثیری در ارتباطات مجموعه سرویس گیرندگان که پیکره اصلی اینترانت را تشکیل می دهند، ندارد. هیچ چیز شما را به محدود کردن شبکه وب در یک ساختار نزدیک به هم و فشرده و لزوماً یکپارچه در محیط بسته نمی کند. به هر اندازه ای که امکانات و شرایط شما اجازه می دهد، یک اینترانت می تواند بزرگ باشد.
● بهترین نرم افزار یک اینترانت
اینترانت ها می توانند از هر نرم افزاری برای ارتباطات TCP/IP استفاده کنند، اما عملی ترین راه دسترسی به اینترانت استفاده از وب و مرورگر[۷] می باشد چرا که آنها از مزیت های اینترنت همچون استقلال سیستم عامل و حداقل نیازهای نصب و راه اندازی برخوردارند. نرم افزارهایی که از رابط مرورگر استفاده می کنند، برای ده ها میلیون کاربر در سطح جهانی یا هزاران کاربر در درون شرکت یا سازمان قابل استفاده می باشند. همچنین شرکتها و سازمان هایی که از این قبیل برنامه ها استفاده می کنند ناچار به نصب نرم افزارهای اضافی بر روی رایانه های کاربران نمی باشند (حسن زاده، ۱۳۷۷).
از نظر بنزینگ (۱۳۷۸) یکی از مزایای مهم این دسترسی، عدم محدودیت آن به موقعیت فیزیکی و محلی است. استفاده کنندگان می توانند از ساختمان های مختلف شرکت یا سازمان یا از یک کنفرانس در شهر دیگر یا هر مکانی که امکان دسترسی به اینترنت وجود دارد، به شبکه اینترانت وصل شوند.

سید احمد افتخاری

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان