سلوک باطنی حافظ

در این چند دهه اخیر، در زمینه شعر و زندگی اندیشه حافظ، از طرف محققان و حافظ‌پژوهان كارهای ارزنده بسیاری انجام گرفته است. این تحقیقات را به‌طور كلی می‌توان در دو حوزه تقسیم‌بندی كرد:
دسته اول، شامل مباحث و مقالا‌تی است كه جنبه‌های صوری و لفظی اشعار خواجه را دربرمی‌گیرد و شامل اختلا‌ف‌نظرهایی است در مورد اختلا‌ف نسخ و دیگرسانی‌های الفاظ و اشعار حافظ. اوراق این بخش بسیار پربرگ است و توانسته بسیاری از مشكلا‌ت لغوی و لفظی اشعار خواجه را رفع و تكلیف بسیاری از غزلیات و ابیات مشكوك را روشن كند.
دسته دوم، پژوهش‌ها و تفاسیری است كه به تحلیل و بررسی و گاه تأویل اشعار خواجه پرداخته كه چون پژوهندگان با نگاه‌ها و پیش‌فكرهای متفاوت به اشعار خواجه نزدیك شده‌اند، در نتیجه دریافت‌های متفاوت و گاه متضاد را در پی داشته است.
در حوزه دوم حافظ‌پژوهی، منصور پایمرد كه سال‌هاست در زمینه زندگی و اشعار حافظ شیراز قلم می‌زند و مقالا‌تش در نشریات و جراید مختلف به چاپ رسیده است، در كتابی به نام <سلوك باطنی حافظ( >سیری در رمزشناسی عرفانی شعر حافظ) به بررسی و تحلیل مفاهیم كلیدی اشعار حافظ كه پیش از این كمتر به آن توجه شده است، چون: خرقه گرو نهادن، خرقه فروشی، خرقه‌سوزی، توبه و توبه‌شكستن، شراب، از سمتی تا خرابی، خرابات و... پرداخته است و در حد مقدور، با زبانی ساده سعی می‌كند خواننده را همراه با خویش در سفری درونی و باطنی با خواجه همراه كند و او را از مسجد تا میكده و خرابات و دیر مغان بكشاند و جابه‌جا از ابیات خواجه و دیگر شاعران عارف مسلك چون عطار، مولوی، عراقی، خواجو و سعدی به‌عنوان شاهد بهره گیرد.
كتاب حاوی ۱۳ مقاله است كه در این مقالا‌ت هدف نویسنده بررسی بن مایه‌های عرفانی خواجه و رمزگشایی از اصطلا‌حات رمزی است. اصطلا‌حاتی همچون عارف وقت، الف قامت دوست، نقطه عشق، غبار خط، بلا‌ و عافیت و...
كوشش نویسنده بر آن بوده است كه مطالب ارائه‌شده تازه باشد، به همین دلیل از گزارش الفاظ كلا‌سیك متصوفه چون شطح و طامات، توكل، استغنا و... كه قبلا‌ دیگران به آن پرداخته‌اند، صرف‌نظر می‌كند و بیشتر در پی رمزگشایی از اصطلا‌حاتی است كه نشأت گرفته از عرفان عاشقانه خراسان بزرگ بوده است.
بی‌شك كتاب می‌تواند حتی برای كسانی كه به عارف‌بودن خواجه معتقد نیستند نیز سودمند باشد، زیرا آشنایی با الفاظ و واژگان رمزی اشعار خواجه، می‌تواند قابل تعمیم به آثار دیگر عرفانی شاعر، همچون عطار، مولوی، عراقی و... نیز باشد.
البته اصلا‌حات عرفانی بسیاری مانده كه جایش در این كتاب خالی است كه امید است نویسنده در چاپ‌های بعد، به آنها بپردازد.
ویژگی مهم كتاب، نشر ساده و امروزی آن است كه می‌تواند یاری رسان خوانندگان مختلف، خصوصا جوانان علا‌قه‌مند به اینگونه مباحث باشد، زیرا كارهایی كه پیش از این در این زمینه انجام گرفته، بسیار اندك است و بیشتر شامل شروحی می‌شود كه شارحان هندی و پاكستانی بر اشعار خواجه نوشته‌اند كه اینگونه آثار دارای نثری پیچیده و معلق است و گاه تأویلا‌ت من درآوردی و دور از ذهن و بدون پشتوانه، خواننده را از نزدیكی با آنها بازمی‌دارد.
عزیز شبانی

منبع : روزنامه اعتماد ملی