نقش کتابخانه‌های تخصصی در سازمان‌ها

كتابخانه تخصصی طبق تعریف واژه‌نامه كتابداری و علوم اطلاع‌رسانی انجمن كتابداران آمریكا «كتابخانه‌ای است كه توسط شركت تجاری، خصوصی، انجمن، نهاد دولتی یا سایر گروه‌ها و نهادهای خاص علاقمند به رفع نیازهای اطلاعاتی اعضای خود در زمینه اهداف سازمان مربوط پایه‌ریزی، حمایت و اداره می‌شود» و در اصطلاحنامه كتابداری كتابخانه تخصصی بدین‌صورت تعریف شده است: «واحدی از یك سازمان كه هدف آن فراهم ساختن اطلاعات خاص برای پیشرفت كار سازمان یا برای گروه محدودی است» و در استانداردهای كتابخانه‌های تخصصی، كتابخانه‌های تخصصی، كتابخانه‌های تحقیقاتی هستند كه با مجموعه‌های تخصصی خود، خدمات اطلاعاتی ویژه‌ای را به گروهی از كاربران و پژوهشگران ارائه می‌دهند.
در این تعاریف با دو مفهوم كتابخانه و سازمان مواجه هستیم. اگر وظیفه عمومی هر كتابخانه را گردآوری، ذخیره و بازیابی و اشاعه اطلاعات در نظر بگیریم، در یك كتابخانه تخصصی این وظایف به شكل ویژه‌ای كه باعث پیشبرد اهداف سازمان مادر است به كاربران و استفاده‌كنندگان محدود و تعریف شده‌ای انجام می‌گیرد. از طرفی چنین كتابخانه‌ای در سازمان معینی انجام وظیفه می‌نماید اما چگونه كتابخانه تخصصی اهداف خود را مطابق با اهداف سازمان خود به پیش می‌برد؟
این مجموعه‌ها در سازمان‌هایی تحت عنوان سازمان یادگیرنده، بهترین نقش را ایفا می‌نمایند. سازمان یادگیرنده جایی است كه الگوهای جدید تفكر رشد می‌یابند، اندیشه‌های جمعی و گروهی ترویج می‌شوند و افراد چگونگی آموختن را به اتفاق هم می‌آموزند. سازمان‌های یادگیرنده را به تعبیری دیگر می‌توان سازمان‌های دانش‌آفرین نامید، سازمان‌هایی كه در آنها خلق دانش و آگاهی‌های جدید، ابداعات و ابتكارات یك كار تخصصی و اختصاصی نیست، بلكه نوعی رفتار همگانی است. سازمان یادگیرنده دارای توانایی تولید، گردآوری و انتقال دانش است و قادر به جمع‌آوری اطلاعات، مدیریت و استفاده از آنها می‌باشد.
درنتیجه سازمان یادگیرنده در ایجاد، كسب و انتقال دانش نقش داشته و در تغییر و اصلاح رفتارهای خود از این آگاهی‌ها بهره‌مند می‌شود و از آنها استفاده به عمل می‌آورد. بنابراین در هر سازمان یادگیرنده دو عامل نقش كلیدی دارد:
۱. خلق و اكتساب دانش جدید
۲. به كارگیری این دانش در بهبود امور
به عبارت ساده، پژوهش و كاربست پژوهش در سازمان‌های یادگیرنده، موتور محرك در پیشبرد اهداف تعریف شده در هر سازمان می‌باشد. بنابراین مدل اطلاعاتی در كتابخانه‌های تخصصی برای ترسیم مثلث اطلاعاتی منابع، كاربر و كتابداران بر پایه این دو اصل یعنی پژوهش و اشاعه و كاربست آن شكل می‌گیرد.
و استانداردهای هشتگانه آن، یعنی اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه‌‌سازی، سازمان‌دهی، ذخیره و بازیابی، خدمات (اطلاع‌رسانی) فضا و تجهیزات و بودجه بر این دو پایه شكل می‌گیرد.
۱ـ اهداف و وظایف
هر كتابخانه‌ی تخصصی باید قبل از هر چیز دارای اهداف (كوتاه‌مدت و بلندمدت) و وظایف معین و مدون در راستای اهدف و وظایف و برنامه‌های سازمان مبتوع خود باشد. كتابخانه‌های تخصصی نقش‌های بسیار متنوعی را در یك سازمان می‌پذیرند. نقش‌هایی مثل مركز منابع اطلاعاتی، اتاق انتشارات الكترونیكی، مركز اطلاعات مشترك و مركز مبادله اطلاعات. پذیرش هر یك از این نقش‌ها، عاقب به یك كتابخانه تخصصی منتهی خواهد شد. در این مراكز وظیفه اصلی، جمع‌آوری اطلاعات (از داخل و خارج، سازمان دادن، ارزیابی و ارزشیابی آنها، همچنین پیگیری فعالیت‌های پژوهشی در حیطه موضوعی سازمان مادر برای جلوگیری از دوباره‌كاری‌ها و انجام پژوهش‌های موازی و تكراری، ایجاد انگیزه در مراجعه‌كنندگان و ایجاد فضای پژوهشی و تحقیق می‌باشد.
۲ـ سازمان و مدیریت
كتابخانه تخصصی، خود یك سازمان یادگیرنده درون‌سازمان یادگیرنده‌ی مادر می‌باشد كه به صورت یك سیستم زنده و پویا عمل می‌نماید؛ زیرا در این محل، یادگیری صورت می‌پذیرد. فرآیند یادگیری هنگامی تحقق می‌یابد كه تغییری در رفتارها و عملكرد افراد ایجاد شود. تمامی مدارك موجود در كتابخانه هنگامی كه وارد نظام اطلاعاتی كتابخانه می‌شوند، محل مناسب خود را در مجموعه دانش بشری می‌یابند و از داده به اطلاع تبدیل می‌شوند و در محیط یادگیرنده كتابخانه تخصصی قرار می‌گیرند. كتابخانه‌های تخصصی با پذیرش اطلاعات در سیستم مدیریت اطلاعات خود، به مدیریت دانش در مجموعه كتابخانه می‌پردازند؛ زیرا هدف در مدیریت دانش تبدیل دانش نهان‌خبرگان سازمان به دانش عملی و اشاعه مؤثر آن است (فرهادی، ۱۳۸۳)، و كتابخانه تخصصی با استفاده از نظام‌های اطلاعاتی خود و به كارگیری مستمر آنها باعث شناخت منابع و ظرفیت‌های دانش تولید شده و جایابی آنها و درنتیجه بهره‌برداری مناسب و بهینه از آنها توسط كاربران می‌شود. كتابخانه‌های تخصصی با ایجاد نظام اطلاع‌رسانی مناسب و سیستماتیك براساس یك برنامه و الگوی مشخص و یكپارچه به هدایت اطلاعات به سمت كاربر نهایی می‌پردازد و ارزش افزوده از اطلاعات ایجاد می‌نمایند. از دیدگاه تیلور نیز سه فرآیند منجر به تولید ارزش افزوده از اطلاعات می‌شود: تنظیم یا سازماندهی، تحلیل و داوری كه هر یك از طریق كاركردهای خاصی انجام می‌شود. در كتابخانه‌های تخصصی، سازماندهی از طریق عملیاتی چون فهرست‌نویسی، رده‌بندی و نمایه‌سازی اجرا می‌گردد. تحلیل نیز بخشی از سه مقوله نیازسنجی (شناخت نیازهای اطلاعاتی)، سازماندهی و رفتار اطلاع‌یابی است. داوری هم جزیی از كاركرد گزینش (انتخاب منابع براساس معیارها)، بازیابی (رتبه‌بندی نتایج براساس میزان ربط آنها) و بخشی از ارزیابی عملكرد كتابخانه است (فتاحی، ۱۳۸۲).
۳ـ نیروی انسانی
برای آن كه كتابخانه‌ی تخصصی بتواند رسالت خود را به مطلوب‌ترین وجه ممكن انجام دهد و خدماتی متناسب با برنامه‌ها و اهداف سازمان مادر ارائه دهد، لازم است از خدمات كتابداران متخصص، ورزیده و علاقمند بهره‌مند گردد. كتابداران تخصصی، متخصصان اطلاع‌رسانی پویا و تغییرمدار (Change oriented) هستند. رسالت آنان در ایجاد و ارائه جریان، پیوسته خدمات اطلاع‌رسانی، ارزش افزوده و سفارشی نهفته است. كارشناسان اطلاع‌رسانی به عنوان جزئی باارزش از سازمان‌های دانش ـ پایه شناخته شده‌اند (بندر، ۱۳۸۰). آنها قادر هستند اطلاعات را ارزیابی، تجزیه و تحلیل، سازماندهی، آماده و ارائه نمایند، به نحوی كه حداكثر سودمندی را داشته باشد. ازجمله فعالیت‌های آنها عبارتند از: فراهم‌آوری گزارش‌های تحقیقاتی در جهت پاسخگویی به درخواست‌های كاركنان برای اطلاعات خاص، شناسایی تحقیقات انجام شده در سایر سازمان‌ها به منظور پیشگیری از دوباره‌كاری، ایجاد پایگاه اطلاعاتی سازمان‌ها. به منظور دسترسی به اطلاعات داخلی آنها، پالایش داده‌ها
(Data filtering)، تألیف صفحات وب (Web aout horing)، طراحی چشم‌اندازهای اطلاعات دیجیتالی، آماده‌سازی منابع پویا.
كتابداران تخصصی با كاهش مدت‌زمان كاوش در كسب اطلاعات موردنیاز می‌توانند تا چند برابر در هزینه‌ها صرفه‌جویی نمایند (ویتور، ۱۳۸۱).
برای تحقق این نقشه‌ها، كتابداران متخصص به دو نوع مهارت نیازمندند: مهارت‌های حرفه‌ای و مهارت‌های شخصی. مهارت‌های حرفه‌ای به دانش كتابداران متخصص در حوزه‌های منابع اطلاعاتی، فن‌آوری، مدیریت، كاوش منابع و توانایی بهره‌گیری از این حوزه‌های دانش به عنوان مبنایی برای ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و كتابخانه‌ای وابسته است. مهارت‌های شخصی، مجموعه‌ای از توانایی‌ها، گرایشات و ارزش‌ها را ارائه می‌كند كه كتابداران را قادر می‌سازد كارایی مناسبی داشته باشند، رابطین اطلاعاتی خوبی باشند، در ادوار شغلی خود بر فراگیری مستمر توجه نمایند، ماهیت ارزش افزوده مشاركت خود را به نمایش بگذارند و در این جهان رقابت كاری زنده بمانند (بندر، ۱۳۸۱). متخصص اطلاع‌رسانی به سوی عرصه آسان‌سازی جریان اطلاعات از فراهم‌آورنده به كاربر نهایی حركت می‌كند. متخصصان سییبرنتیكی (Cybearians) یا متخصصان دیجیتالی (Digitarians) دقیقاً دو نامی است كه برای كتابداران متخصص آینده پیشنهاد شده است (ویتور، ۱۳۸۱).
۴ـ مجموعه
كتابخانه تخصصی به عنوان مهم‌ترین منابع اطلاعاتی و پژوهشی سازمان خود باید با درك نیازهای سازمان مادر كه با شناخت از اهداف، فعالیت‌ها و برنامه‌های سازمان صورت می‌پذیرد، به گردآوری مجموعه‌ای متوازن و سازمان‌یافته در موضوعات مربوطه بپردازد.
این مجموعه باید حاوی آخرین اطلاعات و مدارك موجود در محمل‌های مختلف ازجمله كتاب، نسخه خطی، نشریه ادواری، جزوه، نقشه، نمودار، میكروفیلم، میكروفیش، پایان‌نامه، طرح پژوهشی، بریده‌ی جراید. نوار صوتی، نوار ویدئو، فیلم، عكس، اسلاید. نرم‌افزارهای كامپیوتری و رسانه‌های الكترونیكی، پایگاه‌های اطلاعاتی (تمام متن، چكیده، ارجاعی) باشند. تمامی این اطلاعات در اشكال و فرم‌های مختلف بایستی به منظور استفاده‌ی كاربران به صورت یكپارچه و منسجم درآید.
شناخت منابع اطلاعاتی براساس شناخت نیاز سازمان مادر صورت می‌پذیرد. نیاز اطلاعاتی عبارتست از: «آنچه كه فرد در كار تحقیق و رشد شخصیتی به آن محتاج است.» و در تعریفی دیگر آمده است: «نیازهای اطلاعاتی، نیازهایی هستند كه از طریق خدمات اطلاع‌رسانی و مواد كتابخانه‌ای ارضاء می‌شوند» (قربانی، ۱۳۸۰). در كتابخانه‌های تخصصی، مجموعه‌سازی براساس عرضه اطلاعات تخصصی باكیفیت متمركز می‌باشد و نوعی انتخاب در موضوعات مورد علاقه سازمان مادر صورت می‌پذیرد و در این انتخاب باید ملاك‌های روشن و مشخصی در مجموعه‌سازی تدوین گردد تا علاوه بر رشد متوازن و متناسب مجموعه در تمام منابع موردنیاز، كاربران این منابع از حداكثر كارایی برخوردار باشند؛ زیرا با توجه به محدودیت بودجه و فضا در كتابخانه تخصصی، انتخاب بهینه منابع اطلاعاتی در مجموعه‌سازی ارزشمند است. استفاده از ابزارهای نیازسنجی در جامعه كاربران كتابخانه، مطالعه میزان اثربخشی مدارك موجود و بررسی انواع رفتارهای اطلاع‌یابی ازجمله مواردی است كه در مجموعه‌سازی كاربرد دارد. همان گونه كه قبلاً نیز بیان گردید، محدودیت بودجه و فضا و رشد روزافزون منابع اطلاعاتی ایجاب می‌نماید كتابخانه‌های تخصصی با تهیه فهرست‌ها و فهرستگان‌ها، زمینه ارتباط میان كتابخانه‌های تخصصی را فراهم سازند تا از طریق اشتراك منابع میزان دسترسی به اطلاعت را برای كاربران كتابخانه تخصصی ایجاد نمایند. همچنین استفاده از منابع اطلاعاتی بین‌المللی از طریق شبكه جهانی وب به دسترسی مستقیم و تمام متن یا به صورت دیسك فشرده و چكیده برای امكان دستیابی سریع كاربران به منابع اطلاعاتی روزآمد لازم می‌باشد.۵ـ سازماندهی منابع
لازم است هر كتابخانه تخصصی، منابع و مواد خود را براساس اصول و قواعد پذیرفته شده‌ی ملی و بین‌المللی سازماندهی كند تا علاوه بر تسریع و تسهیل كار بازیابی این مواد، نظام اطلاع‌رسانی كتابخانه نیز با نظام جهانی اطلاعات هماهنگ و سازگار گردد. به طور عمده، كتابخانه‌های تخصصی به محتوای اطلاعاتی منابع توجه دارند. از این‌رو نمایه‌سازی تفصیلی و فهرست‌نویسی به شكل نمایه و چكیده در كتابخانه تخصصی وجود دارد. نحوه ذخیره‌سازی منابع در كتابخانه‌های تخصصی با ورود كامپیوتر به شكل الكترونیكی انجام می‌پذیرد. از این‌رو استفاده از نرم‌افزارهای مختلف كتابخانه‌ای در ذخیره‌ی اطلاعات به شكل ركوردها و فیلدها رایج می‌باشد، همجنین با ورود منابع الكترونیكی به ساختار مجموعه كتابخانه، ذخیره و بازیابی این نوع از مواد به شكل منابع چندرسانه‌ای و تحت وب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار گشته است. نحوه بازیابی در این قبیل مراكز نیز تغییر یافته و از شكل سنتی حول محورهای معین (پدیدآور، عنوان، موضوع) فراتر رفته و انواع مختلف گزارش‌گیری از مجموعه براساس تمامی راه‌های دستیابی موجود ازقبیل ناشر، سازمان حامی، سال، كلیدواژه‌ها، میزان استفاده، جایابی، تعداد نسخه و… ایجاد گشته است، به گونه‌ای كه بالاترین میزان دسترسی برای كاربران فراهم گردد.
استفاده از صفحات وب و ارائه اطلاعات به كاربران از طریق اینترنت، امكان بازیابی اطلاعات به شكل یكپارچه را فراهم می‌نماید. امروزه با استفاده از فن‌آوری‌های جدید، تهیه پیشینه‌های كتابخانه‌های تخصصی از طریق جستجو در فهرست‌های پیوسته انجام می‌پذیرد كه باعث افزایش میزان سرعت دستیابی به منابع اطلاعاتی می‌شود و كتابداران وقت بیشتری را صرف بهینه‌سازی خدمات در كتابخانه‌های تخصصی می‌نمایند.
۶ـ خدمات
در ارائه خدمات لازم است به سؤالات زیر پاسخ داده شود:
- آیا خدمات مطابق نیاز مخاطبان است؟
- آیا ارائه خدمات باعث صرفه‌جویی در وقت می‌شود؟
- آیا به كتابدار امكان توسعه خدماتش را می‌دهد؟
خدمات كتابخانه تخصصی به دو شكل خدمات پژوهشی و پژوهش انجام می‌پذیرد. در پژوهش، كتابخانه رأساً برای ارائه خدمات بهینه به پژوهش دست می‌یازد و به انواع بررسی درمورد نیازسنجی اطلاعات، رفتارهای اطلاع‌یابی، میزان استنادات، ارزشیابی از پژوهش‌ها و… می‌پردازد.
و در خدمات پژوهشی، اشاعه پژوهش‌های انجام شده در سازمان و كتابخانه از طریق زیر می‌پردازد:
۱. خدمات امانت
۲. خدمات مرجع
ـ خدمات امانت
● امانت موجودی كتابخانه: (كتاب، پژوهش، گزارشات فنی، ثبت اختراع)
● امانت بین‌كتابخانه‌ای
● خدمات تحویل مدرك
● تكثیر، فتوكپی
ـ خدمات مرجع
● آگاهی‌رسانی جاری
● آگاهی‌رسانی گزینشی
● خدمات ارجاعی
● ترجمه
● جستجوی گذشته‌نگر
● ارائه گزارش از وضع موجود
● پاسخگویی به تقاضای ارائه شده به صورت تلفنی، مكاتبه‌ای، حضوری، پست الكترونیكی و از طریق شبكه وب،‌ نمایه‌سازی و چكیده‌نویسی
● كتاب‌شناسی جاری
● فهرستگان
● ایجاد پایگاه تحت وب
نتیجه‌ی پژوهش‌های مرتبط با اطلاع‌رسانی در كتابخانه‌های تخصصی باعث ارتقای كیفیت كتابخانه و ضامن بقای آن می‌باشد؛ زیرا تولید دانش جدید، ابزار تصمیم‌سازی مدیران سازمان در تصمیم‌گیری نسبت به اداره امور كتابخانه را تسهیل می‌سازد و نتیجه‌ی خدمات پژوهشی، اشاعه‌ی اطلاعات درون سازمان به سایر نهادها و سازمان‌های پژوهشی، همچنین پژوهشگران سازمان مادر می‌باشد و هیچ كتابخانه‌ای در خلاء به فعالیت‌های جاری نمی‌پردازد. لذا سطح ارائه خدمات باید به گونه‌ای تنظیم شود كه كلیه‌ی نیازهای پژوهشی و اطلاعاتی كاربران در سازمان متبوع برطرف گردد. یكی دیگر از خدمات كتابخانه‌ای تخصصی، ارائه انواع گزارش از كارنامه پژوهش‌های انجام یافته و تحلیل پژوهش‌ها و ارائه آن به مدیران سازمان می‌باشد تا با تكیه بر این آمار و اطلاعات، تصمیمات بهینه در جهت رفع نواقص در سازمان گرفته شود. همچنین با طراحی و ایجاد صفحات وب در كتابخانه‌های تخصصی كه عمدتاً كتابداران محتوی اطلاعاتی آن را به عهده دارند، میان كتابخانه و مراجعان تعامل اطلاعاتی مطلوبی برقرار گردیده است و خدمات ارجاعی از طریق این رسانه در كتابخانه با سرعت و با تأثیرگذاری بیشتری انجام می‌گیرد. همچنین رعایت استانداردها در ارائه هر یك از خدمات پژوهشی لازم و ضروری است تا از این طریق هم امكان بهره‌گیری همه‌جانبه از تمامی منابع اطلاعاتی میسر شود و هم از امكانات محدودی كه در اختیار كتابخانه است، به بهترین روش ممكن در جهت خدمت به كاربران نهایی بهره گرفته شود.
۷ـ ساختمان و تجهیزات
كتابخانه تخصصی باید محل مناسبی را برای حفظ و نگهداری منابع خود تدارك ببیند و فضای كافی، جذاب و حساب شده‌ای را برای كارمندان، مراجعان و ارائه خدمات و برنامه‌های خود پیش‌بینی كند، همچنین تجهیزات لازم را مطابق با نوع خدماتی كه در حال حاضر و یا در برنامه‌های آتی خود در نظر دارد، تهیه نماید. مراجعان و كارمندان كتابخانه بیشتر با اجزای داخلی ساختمان سروكار دارند تا با شكل ظاهری آن. از این‌رو كتابخانه‌ای كه فضای داخل آن فاقد كارایی و جذابیت باشد، به رغم ساختمان فاخر و نمای چشم‌گیر بیرونی، مدام مورد ایراد و انتقاد قرار می‌گیرد (تعاونی، ۱۳۷۷)، اما از آنجا كه كتابخانه تخصصی جزیی از سازمان مادر است، غالباً دارای فضای مستقلی خارج از سازمان نمی‌باشد و با در نظر گرفتن این نكته كه این نوع از كتابخانه‌ها دارای كاركنان محدودی می‌باشند و منابع نیز به شكل كاملاً تخصصی و گاهاً به صورت غیرچاپی و در قالب پایگاه‌های اطلاعاتی عرضه می‌گردد. این قبیل مراكز نسبت به سایر كتابخانه‌ها از نظر فضا در ردیف پایین‌تری قرار می‌گیرند اما از نظر تجهیزات، كتابخانه‌های تخصصی از فناوری‌های بیشتر و پیچیده‌تری بهره‌برداری می‌نمایند. برقراری شبكه داخلی و اتصال كامپیوترهای موجود در كتابخانه به یكدیگر، دسترسی به اینترنت و شبكه جهانی اینترنت و اینترانت، وجود سرورهای متعدد جهت استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی جهانی، ملی و محلی در غالب كتابخانه‌های تخصصی مشاهده می‌گردد.
استفاده از میزهای تك‌نفره برای مطالعه و ترمینال‌های متعدد جهت جستجو و بازیابی اطلاعات و دستگاه‌های چاپگر و یا ذخیره اطلعات (فلاپی، CD-Rom) و دستگاه تكثیر و كپی در كتابخانه‌های تخصصی لازم می‌باشد.
۸ـ بودجه
كتابخانه تخصصی باید از بودجه كافی، مستقل و متناسب با هدف‌ها و وظایف مدون و مصوب خود برخوردار باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه‌ی استفاده‌كننده را به راحتی برآورده سازد. در تخصیص بودجه در گردآوری و خرید هر یك از اقلام اطلاعاتی، توجه به خط‌مشی كتابخانه ضروری است، آیا مدارك هم به شكل چاپی و الكترونیكی خریداری شود؟ آیا عضویت در كنسرسیوم‌های اشتراك منابع باعث صرفه‌جویی در مصرف بودجه خواهد بود؟
آیا مداركی كه دارای ارزش اطلاعاتی هستند اما با گذشت سالیان مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند، مجدداً خریداری گردند؟… جواب هر یك از این سؤالات به تخصیص بودجه و خرید منابع تأثیرگذار خواهد بود. قبل از تعیین میزان بودجه و ارائه آن به مدیر سازمان متبوع لازم است جلساتی با حضور مدیر كتابخانه و مسئولین بخش‌های مختلف ازجمله امانت، مرجع، سفارشات، فناوری و… برگزار گردد و نیازهای هر بخش به دقت بررسی گردد و بودجه سالیانه هر بخش معین گردد و به این نكته توجه شود كه همیشه بودجه بیشتر به معنای ارائه خدمات بهتر نیست، بلكه مصرف بودجه در محل مناسب است كه باعث بهبود امور در كتابخانه می‌گردد. كتابخانه‌های تخصصی از طریق ارائه خدمات اطلاع‌رسانی ازقبیل تهیه نمایه‌نامه، چكیده‌نامه، خدمات تحویل مدرك و… امكان درآمدزایی را در كتابخانه خود فراهم می‌نماید و با ورود این میزان درآمد جریان خدمت‌رسانی در كتابخانه‌ها با كیفیت و سرعت بیشتری صورت می‌پذیرد.

مهرناز رزمجویان
«فهرست منابع و مآخذ»
۱ـ الیزابت مكین و دیگران، ۱۳۸۰، فهرست‌نویسی در كتابخانه‌های تخصصی در دهه ۱۹۹۰، ترجمه: زهرا حداد و ملیحه خوش‌تراش، پیام كتابخانه، سال یازدهم، شماره اول، صص ۷۱ ـ ۷۳.
۲ـ مگوایرـ كارمل، ۱۳۷۷، برخی از مباحث عمده خدمات اطلاع‌رسانی در عصر فن‌آوری جدید، ترجمه و تدوین رحمت‌اللـه فتاحی، فصلنامه كتابداری و اطلاع‌رسانی، سال اول، شماره سوم، صص ۸۳ ـ ۹۴.
۳ـ حافظیان رضوی ـ كاظم، ۱۳۸۱، تحول و تغییر در شیوه‌های آموزش راهی برای ایجاد انگیزه استفاده از كتابخانه تخصصی، فصلنامه كتاب، صص ۷۵ ـ ۸۱.
۴ـ بندر ـ دیوید آر، ۱۳۸۰، موارد ویژه‌ درباره كتابخانه‌های تخصصی، ترجمه: عباس گیلوری، پیام كتابخانه، سال یازدهم، شماره چهارم، صص ۶۳ ـ ۶۶.
۵ـ فتاحی ـ رحمت‌اللـه، ۱۳۸۰، تحلیلی بر ارزش افزوده اطلاعات و نظام‌های اطلاعاتی. فصلنامه كتابداری و اطلاع‌رسانی، جلد ۶، شماره ۲، صص ۱ ـ ۲۸.
۶ـ ویتور ـ رولاند، ۱۳۸۱، كتابخانه‌های تخصصی: چگونگی حیات در قرن بیست و یكم، ترجمه: جواد بشیری، پیام كتابخانه، سال دوازدهم، شماره سوم و چهارم، ص ۲۲ ـ ۲۶.
۷ـ ساها ـ كاروتا، ۱۳۸۰، عملكرد كتابخانه‌های تخصصی، ترجمه: فیروزه زارع فراشبندی، پیام كتابخانه، سال یازدهم، شماره اول، صص ۴۹ ـ ۵۳.
۸ـ استانداردهای كتابخانه‌های تخصصی ایران، ۱۳۸۱، تدوین شیرین تعاونی، تهران، كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
۹ـ تعاونی ـ شیرین، ۱۳۷۷، استانداردهای وسایل و تجهیزات كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی، تهران، مؤلفین.
۱۰ـ ایوبی اردكانی و دیگران، ۱۳۷۹، سازمان یادگیرنده مرور سابقه علمی و مبانی نظری، تهیه پیشنهاد طرح تحقیق برای پروژه تدوین لایحه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
۱۱ـ فرهادی ـ ربابه، ۱۳۸۳، ویژگی نظام‌های خبره در مدیریت ارتش، اطلاع‌شناسی، سال اول، شماره ۴، صص ۱۲۹ ـ ۱۴۳.
۱۲- Grover; S. A Bhagh. Reference service in special libararies (international library morement)
۱۳- Ala glossary of library and information science (۱۹۸۳) ed by Heartsill young, Chicago, AIA P۲۱۲.

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران