موسیقی قشقایی به روایت شهری

بلا بارتوک موسیقیدان پرتلاش قرن بیستم که با پشتکار فراوان و دانش بالای موسیقی اش موفق شد نواهای بومی زادگاهش مجارستان را در مقیاسی جهانی معرفی کند، معتقد است موسیقی های بومی بازآفرینی شده توسط موسیقیدانان شهری، دیگر آن موسیقی محلی بکر نیستند و نخواهند بود. بارتوک بدین منظور از ترکیب "شبه محلی" استفاده می کند.
با این توضیح هیچ نوع بازخوانی از موسیقی های گوشه و کنار ایران را نمی توان دقیقاً به آن جا نسبت داد. بلکه محصول نهایی، یک هویت دوگانه روستایی و شهری دارد.
آلبوم "بیستون" عنوان اثری بومی از فرهنگ موسیقی قشقایی است که با تلاش هنرمند جوان برزو طیبی پور ضبط و منتشر شده است. وی در این اثر ۴۳ دقیقه ای حدود ۲۸ نغمه بومی عشایر قشقایی را با نی نوازی شهری روایت می کند.
طیبی پور گر چه به شیوه نی نوازی قشقایی موسوم به لبی هم آشناست، ولی در این مجموعه سعی دارد با الگوی نی نوازی شهری بخشی از موسیقی قومی خود را بیان کند. او که زاده و پرورش یافته ایل قشقایی است، از سال ۶۸ به آموختن نی نوازی با شیوه دندانی یا همان شهری روی آورده و با استفاده از محضر اساتید گوناگون از جمله حسن ناهید، به مرتبه آفرینش گری در موسیقی راه یافته است.
خود وی نیز معتقد است در این بازآفرینی، گاهی صداها آنچنان که باید، بومی صدا نمی دهند و علت را هم نه فقط ابزار بیان، بلکه ساختار خود نغمات می داند.
به زعم طیبی پور برخی نغمه های بومی، صددرصد ریشه در فرهنگ یک قوم ندارند و در گذر زمان به واسطه تلاقی فرهنگ ها، پدید آمده اند. در نتیجه وقتی ابزار بیان این نوع موسیقی،غیر بومی باشد، صدای حاصله نامأنوس تر به گوش می رسد. حال آن که اگر همان قطعه، با یک ساز کاملاً بومی مانند کرنا نواخته شود، دیگر حال و هوای شهری ندارد. قطعه سحرآوازی با اجرای نی طیبی پور را بشنوید و آن را با نمونه اصلی اش که توسط کرنا نواخته می شود، مقایسه کنید. نمونه کرنا را می توانید در مطلب سوزی از موسیقی قشقایی بیابید.
موسیقی قشقایی نیز همانند دیگر گونه های بومی ایران، ظرافت های خاص خود را دارد. از سوز و گداز های عاشقانه و غمگسارانه که بگذریم، ویژگی های جالب توجه دیگری می توان یافت. حالت هایی مانند تغییر تدریجی سرعت اجرا (تمپو) که در هنگام رقص بسیار هیجان انگیز می نماید و یا می توان به دورگردانی از مقامی به مقام دیگر اشاره کرد. مانند قطعه هلی (Haley) که در ابتدا صدای سه گاه می دهد و پس از حدود ۳۰ ثانیه فواصل آن در دستگاه همایون شنیده می شود.
یک برگ برنده طیبی پور در اجرای این اثر، استفاده از نقاره نوازی های هنرمند جوان و بسیار متبحر، پیمان سلمانی زاده است. نقاره که در گذشته یک ساز حکومتی بوده و علاوه بر جشن های رسمی و مناسبت های مذهبی، در میادین جنگ نیز نواخته می شده است، امروزه به دامن لرهای کهکیلویه و بویراحمد و عشایر قشقایی پناه آورده تا همچنان سندی از موسیقی پر هیمنه ادوار گذشته، در دست ما باقی بماند.
غیر بومی بودن ساز اجرا، همیشه تعیین کننده میزان توفیق نیست و قابلیت های نوازنده مربوطه، به ویژه اشراف وی به نوع موسیقی مورد نظر، عنصری کلیدی محسوب می شود. در این خصوص ویولون نوازی های برخی هنرمندان هندی نمونه جالبی است که صدای سازشان هیچ شباهتی به ویولون ندارد و گویی آن چه در دست خود می نوازند، نه ویولون غربی بلکه "سارنگی" خود هند است!
طیبی پور نیز در آلبوم بیستون چنین توفیقی را تجربه می کند. در برخی آهنگ ها، وی چنان ظاهر می شود که دیگر به سادگی نمی توان انگ شهری بودن را بر حاصل کارش چسباند. از جمله در قطعات "جیران جیران" (Jeyran Jeyran) و لالایی چنین به نظر می رسد وی کاملاً در چارچوب صداهای قومی خود سیر می کند.
آلبوم "بیستون" توسط شرکت طنین عرفان و اندیشه در شیراز منتشر شده است که برخی نوار فروشی های معتبر تهران نیز نسخه هایی از آن را دارند. علاقه مندان به خرید اینترنتی نیز می توانند به فروشگاه موسیقی ایران مراجعه کنند.

هوشنگ سامانی
http://our-music.blogfa.com