بازنمایی عناصر فرهنگی در سریال های ماه رمضان

رسانه ها، همسو با بسیاری از دیگر نهادهای اجتماعی- فرهنگی، نقش عمده یی در شکل دهی طرز تفکر جامعه ایفا می کنند. رسانه ها افکار، عقاید و نگرش های جدید را در میان افراد جامعه منتشر کرده و با تاکید بر برخی آموزه ها و نگرش ها، جنبه های مثبت یا منفی آن را برجسته می کنند.
بی تردید تلویزیون یکی از پربیننده ترین رسانه های جمعی است و نقش های متعدد و متفاوتی از آموزش، جامعه پذیری و انتقال فرهنگ تا تغییرات اجتماعی ایفا می کند. در این میان پخش سریال های تلویزیونی از این رسانه و به خصوص سریال های ویژه ماه رمضان که هر سال بر شمار بینندگان آنها در این ایام افزوده می شود، از جایگاه ویژه یی برخوردار است. حال سوالی که در اینجا می تواند مطرح شود این است که فرهنگ، ارزش ها و پدیده های زندگی روزمره از طریق این گونه سریال ها چگونه بازنمایی شده و به مخاطبان این رسانه فراگیر القا می شود. بازنمایی های رسانه یی از این لحاظ مهم هستند که شناخت و باور عمومی را شکل می دهند و به نظر می رسد این بازنمایی ها در قالب چنین مجموعه هایی از طریق برخی کلیشه سازی ها و الگوسازی های از پیش طراحی شده در ساختار این مجموعه ها دیده می شود.
یکی از بارزترین الگوهای موجود در این سریال ها، گرایش به پرداختن به عالم ماورایی است که چند سالی است مضمون پربیننده ترین این سریال ها را به خود اختصاص داده است. (اغما، او یک فرشته بود، روز حسرت) گرچه این مضامین از طرفی متناسب با حال و هوای معنوی ماه رمضان است اما از طرف دیگر، بازنمایی چنین مفاهیمی و تجسم سازی عناصر معطوف به عالم غیب و عوالم معنوی مستلزم رعایت ظرافت ها و حساسیت های ویژه و بهره گیری از نظرات کارشناسان معتبر دینی، جامعه شناسی و روانشناسی و نظایر آن است. نکته یی که هر چند به نظر می رسد در عمل با نقاط ضعف زیادی همراه بوده و انتقاداتی به آن وارد است.طبق نظریه برجسته سازی، رسانه ها این توانایی را دارند تا موضوعات مورد نظر خود را به مخاطب القا کنند و او را وادارند به موضوعاتی فکر کند که آنها می خواهند. ذهنیت و رفتارهای مخاطبان و نوع آگاهی و ذهنیت مردم نسبت به جهان، بستگی به محتوایی دارد که از رسانه ها دریافت می کنند.
با توجه به این مساله و اینکه مخاطبان این پیام ها همه قشرها، سنین و طبقات اجتماعی را شامل می شوند، آیا به راستی دست اندرکاران این مجموعه ها به این موضوع مهم توجه لازم را مبذول داشته اند که تصاویرسازی عناصری چون شیطان، روح، عالم برزخ و... چگونه باید صورت گیرد که کمترین تاثیر ذهنی نامطلوب را بر مخاطبان به خصوص قشر کودکان و نوجوانان داشته باشد؟ یا اینکه خصوصیات ظاهری و معنوی شخصی که به مکاشفه دست یافته، آیا به درستی در انتخاب کاراکتر مورد نظر فیلم تجلی یافته است؟ آیا نشان دادن شخصیت های سفید و عاری از هرگونه خطا و گناه (خوب مطلق) در مقابل شخصیت های سیاه و همیشه خطاکار و گناهکار (بد مطلق) که سرانجام آنها در عالم آخرت نیز به تصویر کشیده می شود شیوه یی مغرضانه است؟ آیا مخاطب عام این پیام ها اساساً می تواند با چنین شخصیت هایی همذات پنداری کند؟از سوی دیگر، تصویرسازی و به نوعی برساختن کلیشه های رفتاری از زنان در سریال های ماه رمضان نیز موضوعی بسیار بحث انگیز و درخور تامل است.
اینکه نقش و منزلت زنان در این سریال ها چگونه نمایش داده می شود و چه الگوهای جنسیتی از طریق این تصاویر بازنمایی می شود باید مورد توجه کارشناسان و تحلیلگران اجتماعی قرار گیرد. از نظر پرداختن به شخصیت زنان در سریال های سال جاری، موارد زیر قابل تفکیک است؛ ۱- کلیشه نقش زن سنتی که همیشه کار در خانه و رسیدگی به امور منزل دغدغه اصلی اوست. (مثل هیچ کس) ۲-تصویر زنی مومن و به نوعی بنده خاص خدا که در کاراکتر یک وکیل در واقع تلفیقی از یک زن سنتی، مومن، مطیع در مقابل همسر و از طرفی زنی امروزی و مستقل به نظر می آید و در نقطه دیگر کاراکتر «زن ساقی» (که اولین بار است در سریال ها به تصویر در آمده است) در نقشی کاملاً منفی نمایش داده شده است. (روز حسرت) ۳- دخترانی که دغدغه بزرگ آنها یا خانواده شان پیداکردن شوهر برای آنهاست تا به تصویر کشیدن ابعاد دیگر و مهم تر زندگی اجتماعی آنها. (مامور بدرقه و بزنگاه)از دیگر شناسه های مشهود در این سریال ها می توان به مواردی چون ترویج خانواده محوری، پرهیز از پیچیدگی بیانی و به نوعی توده گرایی در امر مخاطب شناسی و... اشاره کرد که پرداختن به آنها از جنبه های گوناگون فرصتی دیگر را می طلبد.روی هم رفته و جدا از در نظر گرفتن نقاط قوت موجود در محتوای این سریال ها، به نظر می رسد این نیاز وجود دارد که درونمایه ها و قالب های متنوع تر و عمیق تری برای غنای روند موجود در پیش گرفته شود.

سیده الهام هدایتی

منبع : روزنامه اعتماد