اندیشه های دانیل لرنر و نقش ارتباطات در توسعه

دانیل لرنر را می توان راه گشای بررسی نقش ارتباطات در توسعه دانست ( اگر چه همز مان با او، كارل دویچ، دانشمند دیگر آمریكایی نیز به بررسی درهمین زمینه مشغول بود، ولی نخستین نظریه جامع از آن لرنر است) .انتشار كتاب گذر از جامعه سنتی در سال۱۹۵۸ را می توان آغازگر بررسی های ارتباطی توسعه شمرد وشاید پس از آن هم هرگز كتابی باین اهمیت در این زمینه منتسر نشده باشد.
اهمیت این كتاب از دو رو است :
نخست اینكه هنوز هم نظریه مطرح شده درآن یكی از جامع ترین نظریه های ارتباطی توسعه بشمار می آید ودیگر آنكه تقریباً بر همه كسانی كه پس از لرنر به كار در این زمینه پرداخته اند تاثیر گذاشته و بسیاری از پیش فرضهای آنها را شكل داده است.
نگارش این كتاب دردو مرحله انجام گرفته است :
مرحله نخست طرح ریزی، بررسی، جمع آوری اطلاعات و تحلیل مقدماتی یا فته ها بوسیله اداره پژوهش اجتماعی كاربردی در دانشگاه كلمبیا و مرحله دوم تحلیل مجدد وكامل یافته ها ونگارش این كتاب درمركز تحقیقات بین المللی در دانشگاه لرنر در هردو مرحله مشاركت داشته است . این بررسی در سپتامبر۱۹۵۰ آغاز شد ودر هفت كشور تركیه، لبنان، اردن، مصر، سوریه، ایران ویونان به انجام رسید.( ابتدا قرار بود بجای ایران عراق مورد بررسی قرار گیرد ولی بخاطر اشكالاتی كه در انجام بررسی ها در عراق پیش آمد ایران بر گزیده شد). .نتایج بررسی یونان كه بعنون پیش آزمون ساخت پر سشنامه وطرح نمونه گیری انجام شده بود در این كتاب گزارش شده است.
مصاحبه ها در هر كشور بوسیله محققین بومی انجام گرفت معمولا از میان معلمین ودانشجویان برگزیده شده وزیر نظر سرپرست آمریكایی خود كار می كردند، پرسشنامه اصلی در هرشش كشور یكسان بود وفقط تغییراتی جزئی بمنظور تطبیق آنها بااوضاع هر كشور در آنها داده شد. بدینسان جمعاً از حدود۲۰۰۰ مصاحبه از همه كشورها جمع آوری شد كه از این میان باحذف مصاحبه های یونان ونیز مصاحبه هایی كه دیر رسیده یاكامل نبودند نزدیك به۱۶۰۰ مصاحبه در این كتاب مورد تحلیل قرار گرفته اند.
مصطفی از كیا در كتاب جامعه شناسی توسعه اندیشه لرنر را اینچنین شرح می دهد كه این اندیشه در چهارچوب نظریه اشاعه فرهنگی قرار می گیرد ومتكی بر این ایده است كه بواسطه گسترش ونشر عناصر فرهنگی كشورهای غربی در كشورهای جهان سوم جریان نوسازی وتجدد به وقوع می پیوندد به نظر لرنر ورود عناصر ومكانیسم هایی كه حاصل نوسازی هستند درآمادگی روانی وتحرك ذهنی انسانها برای پذیرش عناصرجدید تجد د تاثیر گذار هستند.
به نظر وی مهمترین عناصر ومتغییرهایی كه در ظهور تحرك ذهنی وآمادگی روانی انسانها برای نوشیدن مؤثرند عبارتند از: بسط و گسترش رسانه های گروهی ،شهرنشینی ،سواد آموزی،ارتقای سطح تحصیلات ومشاركت درواقع این نظریه مبتنی بر تجاربی است كه كشورهای غربی طی چند سده گذشته داشته اند واز صورت جوامع سنتی به شكل جوامع پیشرفته درآمده اند،لرنر معتقد است كه فراگرد نوسازی،غرب وشرق نمی شناسد وصرفأ فرانسه باشد كه از زندگی پرمشقت در خانه پدری به تنگ آمده به جستجوی طلا به سان فرانسیسكورفت وهنگامی كه طلا نیافت به بنایی ،مكانیكی یا پادویی چاپخانه پرداخت ۰برحسب تصادف است كه ابتدا در كشورهای غربی شاهد آن بوده ایم . الگوی غربی فقط از نظر تاریخی است كه غربی بشمار می آید .
تاریخ اخیر شوروی وژاپن نشان می دهد كه این روندها چگونه در نوسازی جوامعی كه از نظر جغرافیایی با غرب فاصله دارند، تكرار شده اند. داده های ارائه شده در این كتاب نشان می دهد كه در همه جوامع روبه نوسازی ،درهمه قاره های جهان علی رغم تفاوتهای نژاد، رنگ یا مذهب الگوئی یكسان تكرار می شود. بدین سان هنگامی كه لرنر درباره دهقان نوجویی در یك روستای تركیه سخن می گوید اورا با نمونه هایی از تاریخ اروپا قیاس می كند.....شاید این همان كارگر كشتزارهای انگلیس در قرن۱۸باشد كه زمین های اروپایی را رها كرد وبه جستجوی زندگی بهتر به لندن ومنچستر روی آورد. شاید این همان پسرك دهاتی قرن ۱۹ فرانسه باشد كه از زندگی پرمشقت در خانه پدری به تنگ آمده به جستجوی طلا به سانفرانسیسكو رفت وهنگامی كه طلا نیافت به بنایی ، مكانیكی یاپادویی چاپخانه پرداخت.
همانطور كه گفته شد الگوی لرنر برای توسعه الگویی ۴مرحله ای است كه شامل ..،شهرنشینی،سواد،كاربرد رسانه های همگانی و مشاركت می باشد. ونیزهمانگونه كه گفته شد مبنای اندیشه لرنر تاریخ گذشته اروپا است، نوسازی اروپا درنظر لرنر،باگذراز مراحل زیر صورت گرفته است: عصر اكتشاف،رنسانس،اصلاح مذهبی، جنبش ضد اصلاح وانقلاب صنعتی .
اما درخصوص تحولات خاورمیانه ازكیا می نویسد، لرنردراین خصوص دومرحله را قابل تشخیص كرده است ،گرایش به اروپا كه صرفأمتوجه قشرهای بالای جامعه بودوبه دگرگونی نوع زندگی آنها نظرداشت وتجدد كه جمعیتی وسیع تر را در بر می گرفت. جریان گرایش به اروپا دروسایل خبری ممتاز منعكس شد. درصورتی كه تجدد توسظ وسایل ارتباط جمعی نشریافت سه عامل اصلی درجریان تجدد وجودداشت شهرگرایی،سوادآموزی،توسعه وسایل ارتباطی(۱۰۸) لرنر معتقد است كه در خاورمیانه، فراگرد مشابهی را شاهد هستیم وهر چند اومعتقد نیست كه راه حل این تعارض ها در همه كشورهای خاورمیانه یكسان است. بلكه می گوید: مردم این منطقه ،امروز نه از طریق راه حلهای مشابه بلكه ازطریق مشكلات مشابه به یكدیگر پیوند یافته اند. مشكل اساسی آنهااین است كه چگونه می توان روشهای زندگی سنتی راكه بكار نمی آید تغییر داد. به عبارت دیگر مشكل خاورمیانه مسئله نوسازی است.
از نظر لرنر به جامعه ای نو می گویند كه مشاركت جو است وانسان نو،انسانی دارای توانایی همدلی (sempathy) زیاد. كه این دودر كنار یكدیگر و بموازات هم تكوین می یابند وهر یك در ایجاد دیگری مؤثر است . به زعم لرنر این روند در تمامی جهان یكسان اجرا می شود بدین معنا كه در همه جا الگوی غربی نوسازی از افزایش شهرنشینی آغاز می شود كه منجر به افزایش سواد وافزایش سواد به افزایش كاربرد رسانه ها وافزایش كاربرد رسانه ها بامشاركت اقتصادی بیشتر ومشاركت سیاسی بیشتر،افزایش رأی دهندگان همراه بوده است.
لرنر۴ متغییر خود راچنینن توصیف می كند:
- شهرنشینی
نسبت افرادی كه در شهرهایی با جمعیت ۵۰۰۰۰ نفر یابیشتر زندگی می كنند.
- سواد
نسبت افراد قادر به خواندن یك زبان.
- كاربرد رسانه ها
نسبت خریداران روزنامه ها،صاحبان رادیو وتماشاگران سینما كه هر سه آنها دریك شاخص واحد بایكدیگر تركیب می شوند.
- مشاركت سیاسی
نسبت رأی دهندگان واقعی درانتخابات كه درسظح كشور انجام می گیرد.
همانطور كه عنوان شد، نقطه آغاز فراگرد نوسازی در نظر لرنر ،شهرنشینی است. زیرا فقط در شهرهاست كه می توان مهارتها ومنابعی را كه لازمه تكوین اقتصاد صنعتی نوین است گرد آورد( لرنر صنعتی شدن را جزیی از شهرنشینی می داند وآن را بصورت یك متغییر اصلی درالگوی خود مورد نظر قرار نمی دهد)ونیز در شهرهاست كه با تجمع مردم وامكان تخصیص منابع،می توان به رشد سواد وكاربرد ورسانه هاا امید داشت. اطلاعات تاریخی نشان می دهند كه سیر توسعه درجوامع گوناگون زمانی آغاز شده است كه نسبت شهر نشینان به كل جمعیت به ۷تا۱۷ در صد رسیده است. لرنر برای راحتی كار،حد ۱۰%رابر می گزیند .

منبع : وبلاگ علوم اجتماعی