ضایعات محصولات زراعی در حال افزایش؟ بخش کشاورزی و ضرورت یکپارچه سازی اراضی

آمارها نشان می دهد از ۷۵ میلیون تن محصولات زراعی ۱۶ درصد معادل ۱۲ میلیون تن و از ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن انواع محصولات باغی ۲۸ درصد معادل ۴ میلیون و ۵۰۰ هزارتن به صورت ضایعات از بین می رود.
هرکدام از ما ایرانی ها سالانه ۲۴۰ کیلوگرم غذا را از دست می دهیم و به گفته کارشناسان غذای حدود ۲۰ میلیون نفر به علت روش های نادرست در مراحل کاشت، داشت، برداشت، بسته بندی و حمل و نقل به ضایعات تبدیل می شود.
دربخش زراعی به علت رعایت نکردن روش های اصولی آماده سازی زمین مثل شخم، میزان قابل توجهی از بذر از بین می رود و دربخش زراعی نیز با کاشت نهال های بومی هزینه های تولید افزایش می یابد.
به این ترتیب بخشی از ضایعات دراین مرحله اتفاق می افتد و بذری که باید به محصول خوراکی تبدیل شود و درخت میوه استانداردی که می توان از آن در هر هکتار به صورت میانگین تا ۶۰ کیلوگرم محصول برداشت کرد، باکاشت نهال نامناسب به افت تولید منجر می شود و بخشی از غذا در این مرحله از گردونه تولید حذف می شود.
اما در بسیاری از موارد کشاورزان به ویژه باغداران با توجه به نیاز بازار محصول را پیش از رسیدن می چینند و گاهی هم محصول به علت نبود تقاضا و مشکلات حمل و نقل با تاخیر از باغ خارج می شود که در افزایش میزان ضایعات موثر است.
● آسیب های مکانیکی و فیزیکی
فرسوده بودن ماشین آلات کشاورزی و روش نامناسب برداشت سبب افزایش ۳۰ درصدی ضایعات کشاورزی در این مرحله می شود.
یک گندمکار نمونه خوزستان درمصاحبه با واحد مرکزی خبر با اشاره به اینکه درهر هکتار از حدود ۶تن گندم حدود ۱۵تا ۲۰ درصد به ضایعات تبدیل می شود، گفت: کمباینی که برای برداشت استفاده می کنم فرسوده است و به همین علت میزان ضایعات افزایش می یابد.
این گندمکار افزود: برای تولید هر تن گندم ۲۵۰ هزار تومان هزینه می شود که در اثر ضایعات، بخشی از این سرمایه ها هدر می رود.
در بخش باغبانی آسیب های مکانیکی و فیزیکی در زمان برداشت مهمترین عامل افزایش ضایعات است. یک باغدار که در باغ یک هکتاری گیلاس ۳۰تن محصول روی درخت دارد گفت: در زمان برداشت به علت بلندبودن درختان و برداشت نامناسب میزان ضایعات به ۱۵درصد می رسد.
عباسی زاده کارشناس باغبانی هم کاشت نهال های بومی را در افزایش ضایعات مؤثر دانست و افزود: درختان بومی ارتفاع زیادی دارد بنابراین در زمان برداشت کارگران ناچارند روی شاخه ها مستقر شوند تا میوه را بچینند همین عامل سبب هدر رفتن بخش قابل توجهی از محصول می شود و هزینه ها را افزایش می دهد.
● ضایعات و بسته بندی نامناسب
امیری مدیر سازمان جهاد کشاورزی دماوند نبود جعبه استاندارد را علت اصلی افزایش ضایعات محصولات باغی می داند و معتقد است جعبه هایی که برای بسته بندی محصولات باغی استفاده می شود یک اندازه نیست و همین عامل سبب می شود که در زمان بارگیری، میوه ها تحت فشار از بین برود و کیفیت آن نیز کاهش یابد.
در این میان نبود خودروهای مناسب و بدون یخچال سبب می شود میوه به ویژه در فصل تابستان دچار پلاسیدگی شود و میزان ضایعات افزایش یابد.
باغداران عمدتا نبود سردخانه را در استانها علت اصلی ضایعات می دانند و معتقدند که نبود سردخانه سبب می شود تا محصول پس از برداشت تا زمان فروش در باغ بماند و کیفیت و تازگی خود را از دست بدهد.
از طرف دیگر تعداد صنایع تبدیلی و تکمیلی فعال در کشور فقط هشت هزار و ۶۳۵ واحد است که با تولید بیست میلیون تن سبزی و صیفی و تولید شانزده میلیون و ۸۰۰هزار تنی هماهنگی ندارد و برای پوشش این میزان تولید به دو برابر این ظرفیت نیاز است.
مسئولان وزارت جهاد کشاورزی نیز در این میان با اشاره به اینکه برنامه کاهش ضایعات برای نخستین بار در کشور تدوین شده است می گویند: برای تدوین این برنامه تمام عوامل افزایش ضایعات بررسی و درصد ضایعات نیز در تمام محصولات براساس نمونه های واقعی برآورد شده است.
به گفته آنان این برنامه در بیش از ۲۰محور در زمینه تعیین تجهیزات و وسایل مناسب برداشت، رفع مشکلات حمل و نقل، توسعه مکانیزاسیون کشاورزی، تعیین و تأمین امکانات لازم برای جلوگیری از انباشتن موقت محصول در مزرعه و باغ و جلوگیری از برداشت زودهنگام، توسعه سطح حمایتی بیمه محصولات کشاورزی، کاهش تأخیر زمانی در خروج محصول از مزرعه و باغ، برقراری شبکه تضمین کیفیت محصول در مراحل برداشت و جمع آوری محصول، اصلاح روش های بسته بندی، تعامل مناسب بخش صنایع تبدیلی با بخش کشاورزی و ایجاد مراکز عرضه مستقیم تدوین شده است.
مساحت زمین های کشاورزی که در کشور قابل بهره برداری است به حدود ۱۸ میلیون هکتار می رسد اما این اراضی به ویژه در استان ها و مناطقی که منابع آب کافی دارند به قطعات خرد و کوچک تبدیل شده است.
کمتر می توان زمین های وسیع کشاورزی را در این مناطق مشاهده کرد و خر د شدن اراضی مشکلات زیادی را برای کشاورزان ایجاد کرده است.
در استان های شمال کشور شامل گیلان، مازندران و گلستان، خرد شدن زمین ها، کشاورزی را به فعالیتی غیراقتصادی تبدیل کرده است.
مقصودی، کشاورز اهل مازندران که هزار متر مربع زمین شالی دارد، هر سال فقط هفت کیسه برنج تولید می کند.
این کشاورز معتقد است: کشاورزی در مزرعه هزار متر مربعی اصلا مقرون به صرفه نیست.
کشاورز کرمانی که دو هزار متر مربع زمین دارد در گفت وگو با خبرنگار واحد مرکزی خبر گفت: از این زمین فقط هفت تن محصول برداشت می کنم و اصلا بازدهی ندارد چون کشاورزی در اراضی کوچک، صرف نمی کند.
به گفته تعدادی از کشاورزان استان گلستان هزینه های تولید در اراضی کوچک بالاست و باید برای کاشت، داشت وبرداشت محصول از آنجا که کار دستی انجام می شود کارگر بیشتری باید استخدام شود و برای شخم نیم هکتار زمین باید هزینه یک هکتار را پرداخت کنند تا مالک تراکتور به شخم زمین راضی شود چون شخم زمین های کوچک به علت پراکندگی زمان بیشتری نیاز دارد در حالی که زمین زراعی بزرگ در مدت زمان کوتاهی شخم زده می شود.
از دیگر مسائلی که کار کشاورزی در زمین های خرد را سخت و غیراقتصادی می کند نبود جاده های دسترسی برای فعالیت کشاورزی و انتقال محصول است.
در این مزارع کشاورز ناچار است برای کاشت، داشت، برداشت و انتقال محصول به جاده از زمین دیگر کشاورزان عبور کند و به همین علت دسترسی ماشین آلات کشاورزی به این زمین بسیار مشکل است و بخشی از اراضی به راه های پیچ درپیچ تبدیل و از چرخه تولید خارج می شود.
محمدرضا اسکندری وزیر جهاد کشاورزی در این باره می گوید کمبود اعتبار مهمترین مانع اجرای طرح یکپارچه سازی است.
براساس برنامه چهارم باید سالانه ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی خرد یکپارچه سازی شود اما اعتباری که اختصاص می یابد فقط برای ۲۰ هزار هکتار است و همین مسئله اجرای طرح را با تاخیر مواجه کرده است.
طبق اظهارات مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، امسال برای یکپارچه سازی ۴۶ هزار هکتار از اراضی اعتبار اختصاص یافت. این طرح ضامن اجرای طرحهای ملی مکانیزاسیون کشاورزی، جایگزینی روش های نوین آبیاری و تولید پایدار است بنابراین باید به روند اجرای آن توجه ویژه ای شود.
بدون تردید با اجرای طرح یکپارچه سازی اراضی کشاورزی میزان عملکرد آبیاری ۱۴ درصد و درآمد کشاورزان نیز تا ۵۰ درصد افزایش می یابد.

منبع : روزنامه کیهان