قتل مهتاب به فرمان نئون

جهان امروز که ما در آن زندگی می کنیم انسانی را پرورانده که شباهت بسیار به یک ماشین مصنوعی دارد. اوست که خود را در اختراعات و اکتشافات خود غرق کرده و هر چه جلوتر می رود بیشتر خود را در مرداب مصنوعات و معضلات ساخته خود غرق می کند. خبرهایی از تولد یا گسترش انواع آلودگی مانند آلودگی آب، آلودگی هوا یا آلودگی صوتی، چیزی نیست که ما را به تعجب وادارد یا برای چاره آن به فکر فرو برد. اما خبر از کشف آلودگی که مدت هاست در کنار ما و با ما زندگی می کرد ولی از آن بی اطلاع بودیم، می تواند جالب باشد. استفاده روزافزون از این نورهای مصنوعی (نور لامپ) باعث حذف نورهای طبیعی مانند نور خورشید، ماه و ستارگان و... از زندگی بشر شده است. دقت کنید، امروزه در طول روز چند بار پرده های محل زندگی یا کار شما به کنار می روند تا بتوانید برای انجام کارهای روزمره از نور طبیعی استفاده کنید؟
جهان امروز که ما در آن زندگی می کنیم انسانی را پرورانده که شباهت بسیار به یک ماشین مصنوعی دارد. اوست که خود را در اختراعات و اکتشافات خود غرق کرده و هر چه جلوتر می رود بیشتر خود را در مرداب مصنوعات و معضلات ساخته خود غرق می کند. خبرهایی از تولد یا گسترش انواع آلودگی مانند آلودگی آب ها، آلودگی هوا یا آلودگی صوتی، چیزی نیست که ما را به تعجب وادارد یا برای چاره آن به فکر فرو ببرد. اما خبر از کشف آلودگی که مدت هاست در کنار ما و با ما زندگی می کرد ولی بی اطلاع از آن بودیم، می تواند جالب باشد. استفاده روزافزون از این نورهای مصنوعی (نور لامپ) باعث حذف نورهای طبیعی مانند خورشید، ماه، ستارگان و... از زندگی بشر شده است. دقت کنید، امروزه در طول روز چند بار پرده های محل زندگی یا کار شما به کناری می روند تا بتوانید برای انجام کارهای روزمره از نور طبیعی استفاده کنید؟
● قطعاً آلودگی نوری را تجربه کرده اید
اگر بخواهیم با آلودگی نوری بیشتر آشنا شویم کافی است کمی به اطراف مان دقت کنیم. امروزه پیدا کردن لیزرهایی که به آسمان می تابد یا گوی های رنگارنگ و دواری که در فضای بیرون مغازه ها آزادانه می چرخند یا پروژکتورهای عظیمی که فقط و فقط برای روشن کردن نمای یک ساختمان به کار گرفته می شوند، نمونه هایی از آلودگی نوری است. البته نور بالا حرکت کردن برای خودروی جلویی و نور جوشکاری نیز از جمله نورهایی است که به آن آلودگی نوری می گویند. اما مبارزان آلودگی نوری، مخالف استفاده از نور و لامپ نیستند بلکه به درست و استاندارد استفاده کردن از آن تاکید دارند. لازم است که پرتوهای نور در بیرون منازل به سمت پایین بتابد، نه اینکه فضای آسمان و ستارگان را روشن سازد که عوارض بسیاری را نیز به دنبال دارد.
● تاریخچه
ستاره شناسان به دلیل حساس بودن ابزارهای رصدشان اولین کسانی بودند که متوجه آن شده و حدود ۳۰ سال پیش به مبارزه با آلودگی نوری برخاستند. اولین گردهمایی علمی بین المللی در این باره در اکتبر سال ۱۹۹۵ در ایتالیا و با موضوع «آلودگی نوری؛ ابعاد و احتمال وقوع» برگزار شد و با فاصله دو سال اولین قانون محلی مبارزه با آلودگی نوری در ایتالیا به تصویب رسید. یکی از اولین و برجسته ترین قوانین مقابله با آلودگی نوری مربوط به ناحیه لومباردی در کشور ایتالیا است که در سال ۲۰۰۰ تصویب و به الگویی مناسب برای دیگر مناطق و کشورها مبدل شد. از کشورهای پیشتاز در این مبارزه می توان به امریکا، ایتالیا و استرالیا اشاره کرد.
● تعریف علمی آلودگی نوری
نورهای مصنوعی در زمان یا مکان نامناسب از استاندارد خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می سازد.
زمان نامناسب؛ ممکن است در زمانی نامناسب از روشنایی استفاده کنیم که اصلاً نیازی به روشن ماندن آنجا نباشد. مانند روشن بودن لامپ راهروها، پارکینگ ها و... البته از شب تا صبح (توجه کنید که ما در مورد ساعاتی صحبت می کنیم که نور خورشید، فضای مورد نیاز ما را در حد کافی روشن نمی سازد). پس اگر به اندازه نیاز نور خورشید در دسترس است اما باز هم از نور لامپ استفاده می کنیم، این خود می تواند مصداقی برای زمان نامناسب آلودگی نوری باشد.
مکان نامناسب؛ در دنیای امروز که انرژی از ارزش خاصی برخوردار است محاسبات دقیقی برای بهینه مصرف کردن انواع انرژی از جمله نیروی برق انجام می گیرد. در خصوص استفاده برق شهری در منازل، مکان های عمومی، کارگاه ها، بیمارستان ها، رستوران ها و... نیز استانداردهایی برای استفاده از نور تعریف شده است چرا که سلامتی انسان به خصوص بینایی او نیز مورد توجه مهندسان بوده است. با توجه به نوع هر فعالیت که مکانی خاص را برای انجام آن می طلبد، استانداردهایی از میزان نور برای هر مکان تعریف شده است که در نظر نگرفتن این استانداردها و استفاده سلیقه یی قطعاً تولید آلودگی نوری می کند. در واقع با چنین نگرشی که چه مقدار نور برای چه فعالیتی و در کجا مناسب است، هم توانسته ایم انرژی را درست و بهینه مصرف کنیم و هم به بینایی خود آسیب نرسانیم. به طور مثال نور مناسب اتاق خواب ۱۰۰ لوکس است در نتیجه یک لامپ ۱۰۰ وات می تواند این مقدار نور را فراهم آورد. پس استفاده بیش از مقدار لازم از نور، در هر مکان تولید آلودگی نوری می کند. حال پارکینگ های شرکت واحد را به خاطر بیاورید که با شدت نور بسیار بالایی چندین برابر محوطه خود را بیش از مقدار لازم روشن و آلودگی نوری تولید می کند. چند نمونه از شدت روشنایی استاندارد را در جدول مشاهده کنید.
کیفیت نور؛ بسته به نوع کاری که می خواهیم انجام دهیم، نوع یا کیفیت نور نیز تفاوت می کند. حتماً به این مشکل برخورد کرده اید که رنگ پارچه یی در نور مصنوعی، به راحتی و دقیق قابل تشخیص نیست (مانند تفاوت پارچه سورمه یی و قهوه یی) که اصطلاحاً به آن تظاهر رنگ گویند. این پدیده به علت وجود لامپ نامناسب است که شما در زیر آن، رنگ را بررسی می کنید. هر چه طیف نور لامپ به نور خورشید نزدیک تر باشد، رنگ مناسبی را در محیط اطراف مان شاهد هستیم.
اثرات آلودگی نوری؛ آثار عمده آلودگی نوری به پنج دسته مختلف تقسیم می شود که در زیر به طور مفصل به آنها پرداخته می شود.
● اثر بر انسان
۱) سرطان؛
هورمونی به نام ملاتونین در انسان ترشح می شود که وظیفه کنترل رشد غدد سرطانی را بر عهده دارد. ملاتونین هورمونی است در بدن که در پاسخ به دوره های تاریکی و روشنایی روز و شب ساخته می شود. ترشح ملاتونین در ساعات اولیه صبح هنگامی که تاریکی هوا به بالاترین حد خود می رسد، بیشترین میزان را دارد، تقریباً ۱۰ برابر میزان آن در روز. اما با قرارگرفتن انسان در معرض نور مصنوعی ترشح آن متوقف می شود. حتماً دقت داشته باشید اتاق خواب تان هنگام خواب به طور کامل تاریک باشد و از روشن گذاشتن چراغ خواب و ورود نور خیابان از پنجره اتاق تان جلوگیری کنید. ملاتونین هورمون های دیگری را نیز در بدن تنظیم می کند. این هورمون ها آهنگ و الگوی ۲۴ ساعته عملکرد و پاسخ های بدن را تنظیم می کند. این ماده همچنین زمان و آزاد شدن هورمون های جنسی زنانه را تنظیم و کنترل می کند و روی دوره های قاعدگی بلوغ و یائسگی تاثیر می گذارد.
توجه داشته باشید که نور تک رنگ قرمز ۱۰۰ لوکس که برای یک اتاق نشیمن کمی منطقی است، ۴۰۳ ساعت طول می کشد تا باعث توقف ۵۰ درصد از ملاتونین شود. همچنین شمع ۶۶ دقیقه، لامپ نئون ۶۰ وات ۳۹ دقیقه، لامپ فلورسنت دولوکس ۵۸ وات ۱۵ دقیقه و نور سفید خالص LED ۱۳دقیقه.
۲) بیماری های روانی؛
از آنجایی که ساعت درونی بدن که کنترل کننده سیستم های زیسـتی و ریتـم های رفتـاری مثل چرخه خواب و بیداری، حرارت بدن و... است با طلوع و غروب خورشید هماهنگ است، هر نوع نور مصنوعی که خللی در تاریکی حاصل از نبود خورشید یا ماه وارد کند باعث بروز افسردگی، استرس، کاهش تمرکز فکر، تضعیف دستگاه ایمنی بدن و کاهش آستانه تحمل در انسان می شود.
۳) خیرگی؛
هر گاه منبع نور قوی در راستای مستقیم چشم قرار گیرد، دید انسان را کم می کند (مخصوصاً در هنگام رانندگی) که اصطلاحاً به آن خیرگی یا چشم زدگی می گویند که بر اثر آن تمایز اشیا از زمینه دشوارتر می شود. افراد بر اثر خیرگی ناخودآگاه چشم شان را تنگ تر می کنند. این پدیده در انسان و در هنگام رانندگی به علت نورپردازی نامناسب بزرگراه ها از عوامل مهم وقوع تصادفات است. به طوری که به موجب آن به دلیل نور شدید زمینه، تشخیص عابر از زمینه بسیار سخت می شود. آویختن لامپ های پر وات گازی جلوی در میوه فروشی ها یا سوپرمارکت ها نیز مصداقی از خیرگی است.
● اثر بر حیوانات
انواع نورهایی که محیط زندگی حیوانات را روشن می سازد، باعث اختلال در تمرکز و جفت یابی آنها شده و صیدشان را در بسیاری از موارد (مانند پروانه ها و ماهی ها) برای شکارچیان آسان می کند که موجب برهم خوردن چرخه طبیعت و رفتار جانوران می شود. نور مصنوعی باعث تضعیف قوه جهت یابی پرندگان و گم کردن لانه یا مسیرهای مهاجرت شان از تالابی به تالاب دیگر می شود. همچنین نورهای قرمز و آبی برج های بلند، پرندگان را جذب خود می کند و در نهایت این نورهای فریبنده باعث برخورد دسته های پرندگان و کشته شدن آنها می شوند. نورپردازی برج ها، ساختمان ها، میدان ها و نور آزاردهنده نورافکن ها برای پرندگان (به خصوص هنگام پرواز) موجب خیرگی یا کوری موقت و همچنین برخورد آنها با یکدیگر یا برج ها می شود. در درازمدت، آلودگی نوری موجب تضعیف و از بین رفتن قوه جهت یابی و اختلال در پیدا کردن راه بازگشت به لانه یا تالاب های مهاجرت پرندگان خواهد شد.
● اثر بر گیاهان
در نوعی تقسیم بندی، گیاهان به دو دسته نورپسند و سایه پسند تقسیم می شوند. برای سایه پسندها ۲۷ لوکس و برای نورپسندها نیز ۴۲۰۰ لوکس نور در طول روز کافی است. اما تاباندن نورهای لیزری در میدان ها یا هر نوع رساندن نور به درخت در ساعت تاریکی موجب بر هم خوردن حالت موازنه در گیاه شده و ادامه زندگی او را به مخاطره می اندازد. همچنین گیاه میل دارد ساقه خود را به سمت منبع نور بکشاند که این موجب رشد نامطلوب آن می شود. برخی اوقات گیاهان در از دست دادن برگ هایشان در ماه های پاییز دچار بی نظمی شده و درخت با شاخه های کم وبیش برگ دار وارد خواب زمستانی می شود که این باعث سنگین شدن تنه درخت در زمان بارش برف و سرنگونی آن می شود.
● اتلاف انرژی
طبق آمار ارائه شده در سایت آمار وزارت نیرو در سال ۱۳۸۴، ۰۰۰/۰۰۰/۳۰۵/۴ کیلووات ساعت برق برای روشنایی معابر مصرف شده است. از طرفی بسته به نوع سرپوش روشنایی که وظیفه هدایت پرتوهای نور لامپ را برعهده دارد، هر سرپوش نامناسب از ۳۰ تا ۴۰ درصد اتلاف انرژی را دربر دارد. با احتمال اینکه اکثریت این سرپوش ها از نوع لاک پشتی (نه تلسکوپی) است (البته به جز آلودگی خود حباب سرپوش) با احتساب حداقل این اتلاف (یعنی ۳۰ درصد) به رقمی معادل ۰۰۰/۵۰۰/۲۹۱/۱ کیلووات ساعت می رسیم. در واقع این رقم را صرف روشنایی آسمان کرده ایم. امروزه استفاده از لامپ ها برای تزئینات یا روشنایی معابر به یک امر عادی و سلیقه یی تبدیل شده است. همچنین با توجه به استانداردها و قوانین وزارت نیرو و اخطارهای پیاپی در خصوص کاهش مصرف برق در ساعات اوج مصرف، متاسفانه هیچ گونه نظارتی برای چگونگی مصرف روشنایی در معابر، خیابان ها، سردر مغازه ها و میوه فروشی ها دیده نمی شود. عدم بازرسی و نبود قانون مشخص از سوی شهرداری ها یا وزارت نیرو، باعث استفاده از لامپ های پر وات برای روشن ساختن جلوی مغازه ها آن هم در نزدیکی بینایی عابر پیاده شده است که عامل آسیب های چشمی می شود. از طرفی شهرداری نیز برای روشن کردن آسمان شهرمان کمر همت بسته ، به طوری که رنگ این آسمان از مشکی به قرمز بدل شده است.
● از دست رفتن طبیعت آسمان شب
آسمان طبیعت فراموش شده یی است که بیشتر پدران مان لذت دیدن آن را در شهرها به یاد می آورند. به تماشا نشستن کهکشان راه شیری و شمارش شهاب ها سرگرمی مردمانی بود که بیشتر شب های گرم سال را در پشت بام ها به صبح می رساندند. از طرفی اگر در کنترل آلودگی نوری نشتابیم، بیم آن می رود که تا اندک زمانی جای تاریکی برای مطالعات ستاره شناسی یافت نشود و منجمان مجبور شوند برای بررسی هایشان به جزایر دور مهاجرت کنند. این در حالی است که تهران و اهواز (به علت وجود چاه های گاز) جزء اولین مکان های آلودگی نوری کشورمان، ایران است.
● راهکارهای کاهش آلودگی نوری
برعکس بیشتر معضلات زیست محیطی، راه های کنترل آلودگی نوری بسیار ساده و اغلب به خود ما مربوط است.
۱) اطلاع رسانی و آگاه سازی اطرافیان از خطرات آلودگی نوری
۲) نصب سنسورهای حرکتی
۳) نصب دستگاه فتوسل
۴) نصب بالاپوش یا سرپوش روی لامپ ها
۵) درختان کهنسال می توانند از فرار پرتوهای نور به آسمان جلوگیری کنند.
۶) هدایت صحیح پرتو روشنایی هایی که در بیرون منزل مورد استفاده شما قرار گرفته اند.

سیدحامد میرزاخلیل

منبع : روزنامه اعتماد