بهار در طبیعت شگفت شاهرود

شهرستان شاهرود یکی از ۴ شهرستان استان سمنان واقع در شمال شرقی کشور است که بر دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز و حاشیه کویر قرار گرفته و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا یک هزار و ۳۸۰ متر است.
شاهرود، پرجمعیت ترین شهرستان استان است.
شاهرود از شمال به استان گلستان از جنوب به دشت کویر و اصفهان از غرب به تهران و از شرق به خراسان محدود می شود. این شهر در ۴۰۷ کیلومتری شمال شرق تهران در فاصله ۶۰ کیلومتری شهرستان دامغان، ۱۷۰ کیلومتری شهر سمنان و ۵۱۰ کیلومتری شهر مقدس مشهد واقع است.
شهر شاهرود به داشتن هوای خوش شهرت دارد، شهری که اگرچه بر حاشیه کویر قرار دارد، اما بیشتر از همه جا سرسبزی و مکان استراحت برای مسافران دارد. شهر جویبار و کوچه باغ ها که خودش یک طبیعت است با کوه هایی که تا داخل خانه های مردم آمده است و هر روز صبح ابتدا انسان کوه، عظمت آن و آسمان آبی بالای سر را می بیند و چشم اندازهای رو به قله را.
رشته کوه بالای سر شهر شامل کوه قله و سرچشمه و بعد از آن صحرای جلالی جزو مجموعه کوه هایی است که تپال نامیده می شود. وقتی داخل این کوهستان می شوید آنچه را که می بینید غیر از آن چیزی است که از دور دیده می شود. دره های طولانی و عمیق، صخره های بلند و ارتفاعات ممتد و به هم پیوسته.
قله بلند یخدان با دو هزار و ۹۰۰ متر ارتفاع و دره های افسانه ای خانه سوخته و خانه سید، ابهتی بسیار بیشتر از ارتفاعات ۴ هزار متری دارد.
اهمیت این منطقه در استعداد نگهداری شکار است که از قدیم هم به عنوان شکارگاهی معروف شناخته می شده است. زیبایی سنگ ها، صخره ها و فرم زمین شناسی منطقه و داشتن تعداد قابل ملاحظه پلنگ و پرنده کمیاب کبک دری و جمعیت بسیار خوب قوچ، میش، کل و بز این کوهستان را به ذخیره گاه بسیار پرارزشی تبدیل کرده است که با دو خصوصیت اهمیت آن چندبرابر می شود.
نزدیک بودن به شهر به طوری که حتی افراد بدون وسیله نیز می توانند به آن دسترسی داشته باشند و مهم تر این که تپال جایی است که با آن که در چند کیلومتری شهر است وقتی آدمی در آن قرار می گیرد آنقدر طبیعتش آرام و بکر است که انسان خود را فرسنگ ها دور از غوغای تمدن و در قلب طبیعت احساس می کند.
منطقه تپال با مساحت ۳۰ هزار هکتار جزو مناطق شکار ممنوع است که پیشنهاد شده به عنوان منطقه حفاظت شده یا پناهگاه حیات وحش تحت مدیریت قرار گیرد.
از شاهرود تا بسطام راهی نیست کمتر از ۶ کیلومتر، بسطام زادگاه سلطان العارفین بایزید بسطامی و شاعر نامی فروغی بسطامی است. شهری که از دور به صورت یک توده سبز دیده می شود و بهترین باغ ها و گردشگاه ها را دارد. دشت بسطام در دامنه رشته کوه های پربرکت شاهکو و شاهوار قرار دارد.
شاهکو مرز بین گرگان و شاهرود و دامغان و قله شاهوار بلندترین قله در استان است که بهترین مراتع ییلاقی و چمنزارها، زلال ترین و خنک ترین چشمه ها و زیباترین چشم اندازها را دارند. مجن و تاش، نکارمن، ابرسج، میقان، قلعه نو خرقان و ابر در دامنه این رشته کوه قرار گرفته و هم از نظر تولیدات کشاورزی و دامی و هم از لحاظ مناظر طبیعی و حیات وحش جزو نقاط بسیار با ارزش محسوب می شود. بیشترین جمعیت قوچ های وحشی و بزرگ ترین شکارگاه ها در این منطقه وجود دارد و همه ساله علاقه مندان بسیاری را به خود فرا می خواند.
منطقه چهارباغ و شاهکو دارای بهترین توده های اُرس ایران است و یک محدوده ۶۰۰ هکتاری از این جنگل ها به عنوان ذخیره گاه انتخاب شده است. این جنگل ها تحت مدیریت منابع طبیعی شاهرود است و با وجود جنگل های اُرس خوش ییلاق، اولنک، قطری، تاش و مجن و دهملا مجموعاً دارای ارزش بسیار زیادی بوده و حفاظت آن می تواند آینده گونه اُرس را تضمین کند. اوج مناظر طبیعی شاهرود در کوه ابر و قطری مشاهده می شود که حدود ۴۵ دقیقه با شاهرود فاصله دارد طبیعت را گویا در این نقطه به طور اعجاب انگیزی نقاشی کرده اند. مجموعه ای از رنگ ها و فرم ها آن هم در تمام فصول با چشم اندازهایی بی نظیر که انسان نمی تواند زیبایی آن را بیان کند. بهار با لکه های برف مانده بر شیار دره ها و چمن های سبز شده همچون ماهوت و مخمل و گل های زرد و قرمز و بنفش و آبی و چاله های پر آب حاصل از برف و پرندگانی که در اطراف می نشینند و می پرند.
تابستان با هوای خنک و روح بخش آن و اتراق کردن بر بالای بلندی ها در شب و به نظاره نشستن ماه و ستارگان و سوسوی چراغ های دوردست آبادی ها و تماشای منظره اقیانوس مه در روز بعد هنگامی که در زیر پا همچون دریایی دیده می شود و قله صخره ای قلعه موران (قلعه ماران) چون کشتی در آن دریا.
اما پاییزش که از زیباترین فصول است با رنگ های متنوع و آفتاب دلچسب و صدای خش خش برگ ها در زیر پا و بالاخره زمستان سرد اما سفید و زیبا با اشکال مخصوص حاصل از یخ زدن برف ها بر روی درختان و پوشش سفید یک دست برف بر روی زمین و رد پای حیوانات که نشان از زندگی در آن محیط یخ زده دارد.
ارتفاعات ابر را پشت سر می گذاریم و همچنان مناظر زیبای جنگل های اُرس و درختان پهن برگ در ادامه رشته کوه البرز در برابر ماست تا کم کم وارد پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق می شویم یکی از مشهورترین مناطق چهارگانه ایران که همواره در جهان اسم و آوازه ای بلند داشته و در گذشته ای نه چندان دور غنی ترین منطقه کشور از نظر جمعیت حیات وحش بوده و به بهشت شکار ایران شهرت داشته است.
تنوع اقلیمی در یک فاصله کوتاه عرض جغرافیایی موجب شده در این پناهگاه ۳۴ هزار هکتاری از درخت افرا و بلند مازو (نوعی بلوط) مخصوص جنگل های خزری درخت یا درختچه تاغ مخصوص کویر و بیابان و از مرال و شوکا تا آهو و گورخر را داشته باشیم. جایگاه و ارزش تحقیقاتی و علمی و اهمیت اقتصادی این منطقه از نظر پذیرایی توریست و شکارچی داخلی و خارجی یکی از مهم ترین امکانات توسعه برای شاهرود است.
در سمت شمال شرق پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق کالپوش قرار دارد منطقه ای سرسبز و جنگلی با بارندگی کافی و اراضی بسیار مستعد برای کشاورزی و جنگلکاری.کالپوش در فصل بهار با دشت های پر از گل های شقایق و در تابستان با گل های آفتابگردان و در پاییز و زمستان با مناظر زیبایش و مجاورت با پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق و پارک ملی گلستان موقعیت توریستی بسیار جالبی دارد.
فرومد زادگاه شاعر بزرگ و آزاداندیش، ابن یمین و میامی و از سرحدات منطقه میانبند محسوب می شود. هوای معتدل و بسیار خوش که همه جای آن چشمه آب و کلاته های باصفا وجود دارد و علاوه بر ارزش منطقه میامی از نظر تولیدات کشاورزی در بحث طبیعت و توریسم نیز جایگاهی در خور توجه می تواند داشته باشد.
از میامی که حرکت می کنی بعد از گردنه زیدر جاده ای به سمت راست وجود دارد که جاده بیارجمند است. بیارجمند از قدیمی ترین مناطق آباد ایران بوده و به داشتن مراتع قشلاقی وسیع شهرت دارد. پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده توران در بخش بیارجمند وجود دارد و قسمت عمده ای از این بخش را در برگرفته است.
توران با یک میلیون ۸۶۳ هزار هکتار بزرگ ترین منطقه حفاظت شده ایران است که در سند مورخ ۱۷ ژانویه ۱۹۷۷ از سوی برنامه انسان و کره مسکون مربوط به سازمان ملل تحت عنوان ذخیره گاه زیست کره معرفی شده است. هنوز گونه های کمیاب و با ارزش یوزپلنگ آسیایی، گورخر آسیایی، جبیر، زاغ بور و هوبره که در خیلی از مناطق به کلی از بین رفته یا در خطر نابودی است ولی در منطقه توران یافت می شود.
در گوشه شرقی توران یک توده دست نخورده از بنه (پسته وحشی) وجود دارد. این گونه در بسیاری از نقاط استان سمنان به صورت انبوه پراکنش داشته که در همه جا از بین رفته و یا به صورت تک درخت هایی در ارتفاعات باقی مانده لیکن در قطار بنه گرماب، جنگل شاداب و نسبتاً انبوه آن موجود است و ذخیره گاهی از اینگونه پسته است. زیستگاه های ماجراد، نعلو، پروبال، شترکوه، تیرکوه، غریبه، اشنگ، کوه پیغمبر، شوراب الکالم، گورخان و چشمه اسب هنوز مناطقی بسیار غنی از انواع وحوش و پرندگان است.
طرود روستایی است در گوشه جنوب غربی منطقه توران که بر لبه کویر نمک قرار گرفته است. اگرچه این کویر هم پربرکت است و از لحاظ طبیعی ارزش های زیادی دارد. تاغ زار چاه جم در نزدیکی طرود دارای بهترین نمونه درختان تاغ از نظر قطر و ارتفاع و انبوهی است و باید به عنوان ذخیره گاه از این گونه محافظت می شود.
● قدمت تاریخی شهرستان شاهرود
براساس آثار باقیمانده از قدیم و حفاری های به عمل آمده قدمت شهر به هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد براساس یک نظریه نام قدیم شاهرود حنچره یا شخره (شاخره) بوده که به تدریج به شاهرود تبدیل شده است براساس شواهد و مدارک تاریخی موجود، تشکیل هسته اولیه شاهرود به دلیل دفاع از مهاجمان روی تپه های کم ارتفاع در دامنه کوه شمالی و غربی شاهرود ساخته شد و به تدریج همراه با برقراری امنیت در محل رشد و توسعه یافت. به استناد برخی اشاره های تاریخی مندرج در متون و بعضی شواهد باستان شناختی و معماری موجود در داخل و خارج شهر کنونی راه عبور قافله ها و کاروان هایی که بزرگراه غربی به شرقی (جاده ابریشم) را طی می کردند از آبادی شاهرود می گذشت.
موقعیت ممتاز طبیعی و جغرافیایی و وجود چندین قلعه و دژ در این مکان و اطراف آن جوابگوی اتراق و پناه ساکنان و کاروانیان در هنگام بروز خطر بود. در عین حال وجود چاپارخانه و کاروانسرا در این منطقه آن را به یکی از مراکز مهم یکجانشینی در منطقه تبدیل کرد به علاوه استعداد خاک و وفور آب برای آبادی شاهرود موقعیت های ویژه ای را فراهم کرد که همگی منجر به تشکیل شهر در قرن های هفتم و هشتم شد.
از پتانسیل های موجود گردشگری شهرستان شاهرود به آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی متنوعی می توان اشاره کرد که در سطوح محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی طبقه بندی می شوند.
این آثار که مجموعه ای از مساجد، امامزاده ها، آرامگاه ها، کاروانسراها، قلعه ها، تپه ها، برج ها، یخدان ها، حمام ها، مدارس، جنگل ها، غارها و مناطق حفاظت شده را تشکیل می دهند در نوع خود بی نظیرند که به عنوان نمونه به برخی از این آثار اشاره می شود.
▪ بقاع متبرکه:
امامزاده محمدعلیه السلام، امامزاده حمید علیه السلام، امامزاده مجید علیه السلام
▪ مساجد:
مساجد جامع شاهرود، بسطام، فرومد و مساجد میامی، بایزید بسطامی، ابرسج، محمدزمان خان قاجار، امام حسن عسکری علیه السلام، شیخ علی اکبر و مسجدآقا
▪ آرامگاه ها:
بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ عمادالدین، شیخ حسن جوری، ابن یمین فرومدی
▪ کاروانسراها:
میامی، بدشت، میاندشت، دهملا، عباس آباد، شیخ، الماک، صدرآباد، سنگی
▪ قلعه ها: بدشت، دهملا، خرقان، میامی، کبری، کهنه، سه برج، علی آباد، زیدر
▪ تپه های تاریخی:
شاهرود، سنگ چخماق، خوریان، گنبدی، قلعه خان، حدگاه، شیخ هادی، سیاه تپه قلعه شوکت، تپه لو، تپه درزو، چهارقلعه، صلح آباد
▪ برج ها:
کاشانه، شاهرود، بسطام، قلعه نوخرقان
▪ یخدان ها:
خزانه، مزج، عباس آباد
▪ حمام ها:
چارسوق، حاج تقی، بازار نو، بیدآباد، بسطام، امیریه، خانخودی، بدشت، یونس آباد، خوبیان، کانتون
▪ مدارس:
محمدزمان خان قاجار، بیدآباد، ملاآقا، بازار، شاهرخیه
غارها:
ناروان، ملحدو، بندمهار، سوخته، پیرنما، قندی، خیج
از ذخیره گاه زیست کره توران جنوب شرقی، جنگل ابر و پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق شمال شرق نیز می توان به عنوان آثاری با عملکرد بین المللی یادکرد.

منصوره حسینی

منبع : روزنامه ایران