لزوم حفظ زبان فارسی در دنیای فناوری‌های وب و موبایل

زبان و خط فارسی به سبب استفاده از زبان یا خط انگلیسی (لاتین) در محاورات رایانه‌ای یا پیام‌های کوتاه توسط فارسی زبانان، مورد تهدید واقع شده است. تهدید نه آنکه تا چند وقت دیگر خط رسمی فارسی عوض شود.
چند ماه پیش اخبار زیادی پیرامون نگهداری از زبان فارسی در محیط رایانه و تلفن همراه گفته می‌شد. برای مثال می‌توانید نگاهی کوتاه به عناوین زیر داشته باشید:
▪ یک نماینده مجلس: باید خط فارسی در فضای مجازی حاکم شود.
▪ کاهش تعرفه sms فارسی مانع از فراموشی این خط می‌شود.
▪ تذکر ‌٨ نماینده به وزیرICT در خصوص صیانت از خط فارسی در محیط رایانه و موبایل.
▪ ریاضی: زبان فارسی را در موبایل و اینترنت جایگزین می‌کنیم.
▪ بیانیه‌ هشداردهنده‌ استادان ادبیات: خط فارسی را دریابید!
▪ ارسال SMS فارسی با خط نستعلیق به قیمت فنگلیش امکانپذیر شد.
▪ «فینگلیش» به خط فارسی ضربه می‌زند.
همانطور که می‌بینید اکنون بعد از چند ماه، نه نرم‌افزار شرکت رهیاب به بازار آمد (مورد ۶)، نه کاری در جهت جایگزینی زبان فارسی در موبایل و اینترنت شد (مورد ۴)، نه تعرفه پیام فارسی کاهش یافت و نه ....
● موضوع چیست؟
زبان و خط فارسی به سبب استفاده از زبان یا خط انگلیسی (لاتین) در محاورات رایانه‌ای یا پیام‌های کوتاه توسط فارسی زبانان، مورد تهدید واقع شده است. تهدید نه آنکه تا چند وقت دیگر خط رسمی فارسی عوض شود. (بعضی‌ها از مدت‌ها قبل به دنبال تغییر خط فارسی بودند و الان هم می‌خواهند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند. مانند بی‌بی سی که بلافاصله نظرسنجی‌اش را راه انداخت و صد البته بیش از نیمی از مخاطبان خواستار تغییر خط فارسی شده بودند! البته نیمی از کاربرانی که نظرشان مجاز بوده. نظرات این کاربران، عموما در صدر نظرسنجی‌های بی‌بی‌سی قرار دارد) واقعیت این است که علیرغم تمام استفاده‌ها، نه زبان و نه خط فارسی، هیچکدام از بین رفتنی نیستند بلکه با روند بازگشت به اصل کشورهای نوپایی مانند تاجیکستان و افغانستان، روند احیای زبان فارسی در همه زمینه‌ها شروع شده است. البته با سرعت کم. اما آنچه باعث نگرانی شده است، کاهش سرعت یا توقف این رشد است و همچنین بیگانه شدن فارسی زبانان با آن.
● واقعا چه کار باید انجام شود؟
در این شکی نیست که استفاده از خط لاتین در تلفن همراه یا محیط‌های گپ در کامپیوتر باعث آسیب دیدن زبان و خط فارسی خواهد شد. اما چگونه می‌شود از زبان فارسی نگهبانی کرد؟ تا به حال پیشنهاد کاهش هزینه ارسال پیام کوتاه به زبان فارسی به انحاء مختلف بیان شده است فقط و فقط همین!
محدودیت‌های فراوانی که در زمینه ارسال پیام کوتاه با زبان فارسی وجود دارد از جمله هزینه تاثیر مهمی در انتخاب کاربران خواهد داشت. اما در این انتخاب هزینه تنها یک بخش کوچک است. علاوه بر این، می‌توان موارد زیر را نیز به عنوان دلایلی که در انتخاب زبان فارسی موثر هستند نام برد:
۱) عدم علاقه برخی از کاربران به استفاده از خط و زبان فارسی
۲) عدم راحتی در درج متون با خط فارسی
۳) نبود مجموعه حروف فارسی برای گوشی‌های همراه
۴) نبود خط استاندارد و زیبا برای الفبای فارسی
۵) عدم اطمینان از پذیرش متن ارسال شده با خط فارسی توسط گوشی مخاطب
۶) محدودیت در تعداد حروف
۷) محیط غیرفارسی
۸) و البته تاثیرگذاری‌ بهتر بعضی پیام‌ها (علی‌الخصوص لطیفه‌ها) با خط لاتین
۱) عدم علاقه برخی از کاربران به استفاده از خط و زبان فارسی
واقعیت این است که برخی از کاربران تلفن همراه به دلایل زیادی از جمله ضعف فرهنگی، تسلط به زبان انگلیسی، اشتیاق به یادگیری زبان انگلیسی و مواردی از این دست، علاقه چندانی به استفاده از زبان و خط فارسی ندارند. البته توده عام این قسمت از جامعه، اغلب به دلیل هماهنگ بودن با بقیه از زبان و خط فارسی استفاده نمی‌کنند. برای این دسته از افراد، تنها همه‌گیری استفاده از زبان فارسی، می‌تواند باعث ترغیب آنها نیز شود و گرنه با حل سایر موارد زیر نمی‌توان در آنها برای استفاده از خط و زبان فارسی، رغبت ایجاد کرد. البته افرادی که با دلیل آشنایی با زبان انگلیسی، از این زبان در پیام‌های کوتاه خود استفاده می‌کنند، معمولا بسیار راحت‌تر از عامه جامعه و به دلیل سطح فرهنگ بالاتر، به استفاده از زبان مادری خود رو می‌آورند.
۲) عدم راحتی در درج متون با خط فارسی
برای درج پیام کوتاه به زبان فارسی باید تعداد دکمه‌های به مراتب بیشتری را فشار دهید. همچنین به دلیل تعداد حرف بیشتری که لازم است برروی هر دکمه نوشته شود (تا ۵ حرف) معمولا حروف ریزتر نوشته می‌شوند که این امر نیز باعث خوانایی کمتر و افزایش مشکلات فارسی‌نویسی می‌شود. نکته دیگری که در این خصوص می‌توان گفت، عدم صحت توالی حروف فارسی نوشته شده در اکثر گوشی‌ها است چرا که اصولا حروف نوشته شده فارسی نبوده و برای بازارهای عربی ایجاد شده‌اند. البته تعداد گوشی‌های فاقد حروف فارسی برروی دکمه‌ها نیز بسیار زیاد است.
۳) نبود مجموعه حروف فارسی برای گوشی‌های همراه
همانطور که در بالا اشاره شد، حروف موجود فعلی اگرچه فارسی هستند اما برای استفاده عرب زبانان تنظیم شده‌اند. لذا کاربران فارسی برای استفاده از حروف خاصی به مشکل برمی‌خورند. از جمله این حروف می‌توان به حرف «ی» و «ک» اشاره کرد. رفتارهایی که برخی گوشی‌ها در هنگام مواجهه با نسخه‌های فارسی حروف بالا دارند نیز جالب توجه هستند. برخی آن حرف خاص را نمایش نداده و برخی دیگر پیام را خراب عنوان می‌کنند.
۴) نبود خط استاندارد و زیبا برای الفبای فارسی
تاکنون خط‌هایی که برای استفاده در گوشی‌های همراه استفاده شده کاملا از طرف کارخانه‌های سازنده انتخاب شده‌اند. به همین دلیل بعضی از حروف واقعا غیرقابل خواندن هستند. البته ناگفته نماند که برخی دیگر نیز حروف زیبایی بوده اند. اما آنچه که اغلب دیده می‌شود چیزی شبیه به نسخه فارسی خط "Arial" یا "Times New Roman" است که زیبا نیستند. شاید به دلیل اینکه این حروف در دسترس سازندگان هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۵) عدم اطمینان از پذیرش متن ارسال شده با خط فارسی توسط گوشی مخاطب
چنانچه شما متن فارسی را ارسال کنید، تقریبا در تعداد بسیار زیادی از گوشی‌ها قابل خواندن است. اما اگر در تنها چند درصد موارد این اتفاق نیفتد، کاربر موظف به تغییر رفتار خود خواهد بود. این تغییر رفتار موقت نبوده و پس از چندین بار تکرار دائمی خواهد شد. لذا این امکان وجود دارد که حتی با وجود علاقه کاربران به استفاده از خط و زبان فارسی، به دلیل عدم پشتیبانی گوشی مخاطب، کاربر برخلاف میلش رفتار کند.
۶) محدودیت در تعداد حروف
آن چیزی که بیش از همه برخی‌ها را اذیت می‌کند محدودیت تعداد حروف فارسی به نسبت لاتین در پیام کوتاه است. شاید تنها یک قسمت این مشکل به هزینه آن مربوط شود اما بخشی دیگر نیز نگرانی فرستنده از عدم دریافت صحیح پیام کوتاه چندگانه توسط مخاطب است. چنانچه شما پیام خود را با طول بیش از ۷۰ حرف بفرستید، پیام شما به صورت دو پیام رفته و در گوشی مخاطب (بایستی) دوباره سر هم شده و یکجا به نمایش درآید اما:
ـ عدم دریافت هر دو قسمت پیام و یا
ـ عدم پشتیبانی گوشی مخاطب از استاندارد استفاده شده توسط گوشی فرستنده
می‌تواند مانع از دریافت صحیح پیام شود.
۷) محیط غیرفارسی
هنگامی که شما از options گزینه "send message" را در حالی که برروی نام دوستتان که به صورت "ahmadi" در دفترچه تلفن گوشی‌تان ذخیره کرده اید، برای ارسال پیام استفاده می‌کنید و همچنین برای ارسال از گزینه Send استفاده می‌کنید، نباید توقع داشته باشید که وسط این فرآیند زبان گوشی خود را عوض کنید (البته اگر گوشی شما امکان تغییر زبان در حین انجام فرآیند را داشته باشد و یا اینکه اساساً دارای زبان فارسی یا عربی باشد) محیط، نقش بسیار مهمی در رفتار کاربران دارد. افراد در حالی که صفحه گوشی‌شان از چپ به راست است نمی‌توانند به راحتی راست به چپ بنویسند.
▪ کاربران اطلاعات تماس را با زبان انگلیسی ذخیره می‌کنند چون:
ـ زبان پیش‌فرض گوشی‌شان انگلیسی است.
ـ اطرافیان هم این کار را می‌کنند.
ـ در صورت استفاده از زبان فارسی در اغلب گوشی‌ها، طول اطلاعات کاهش می‌یابد و این به معنی عدم توانایی در ذخیره نام افراد به صورت کامل است. مثلا «بهزادیان» را «بهزادی» نوشته و مانع وارد شدن حروف بیشتر می‌شود.
ـ پیداکردن افراد در دفترچه تلفن با زدن حرف اول نام آنها راحت‌تر است چرا که زبان گوشی‌شان انگلیسی است.
ـ آنها می‌خواهند اطلاعات ذخیره شده در سیم‌کارت را در مواقع لزوم در گوشی‌هایی که فارسی ندارند هم استفاده کنند.
▪ همچنین کاربران به دلایل زیر محیط انگلیسی را می‌پسندند:
ـ تمامی راهنماهای استفاده از گوشی به صورت نوشتاری یا حتی اطرافیان یا اصطلاحات گوشی به زبان انگلیسی است.
ـ تمامیthemeها با زبان انگلیسی ایجاد شده‌اند و بهترین زیبائی را در آن زبان دارند.
ـ در صورتی که زبان گوشی به فارسی عوض شود، با تعداد زیادی اصلاحات بی معنی روبرو می‌شوند.
۸) تاثیرگذاری بهتر بعضی پیام‌ها (علی‌الخصوص لطیفه‌ها) با خط لاتین
شکی نیست بعضی از لطیفه‌ها اگر با زبان فارسی نوشته شوند به دلیل اینکه به سرعت توسط مخاطب خوانده خواهند شد، از مزه خواهند افتاد. شاید بتوان گفت که بامزگی خیلی از لطیفه‌ها به استفاده از خط لاتین است. مثلاً نمونه زیر را بخوانید:
zoor nazan. farsi neveshtamesh!
(البته مورد گفته شده پیام کوتاه نیست و در یکی از کاریکاتورهای آقای علی درخشی آمده اما می‌تواند به عنوان بخشی از یک پیام بامزه هم، استفاده شود) حال شرایطی را درنظر بگیرید که بیش از ۵۰ درصد پیام‌های ارسال شده لطیفه می‌باشد. به نظر شما در این حالت چه کار می‌توان کرد؟
● مزایای فارسی نوشتن چیست؟
استفاده از پیام کوتاه به دلیل چند ویژگی خاص این قدر گسترده شده که مهمترین آن سرعت بالای انتقال مطلب است. در صورت استفاده از زبان فارسی برای ما فارسی زبانان، این دلیل مهم معنادار می‌شود. این دلیل و برخی دلایل دیگر در زیر آورده شده‌اند.
۱) مخاطب پیام را بسیار سریع‌تر می‌خواند.
۲) متن پیام در ذهن مخاطب باقی می‌ماند.
۳) حتی وجود غلط‌های املایی نیز نمی‌تواند مانع از فهم پیام شود در حالی که اگر پیامی به زبان فارسی و خط لاتین ارسال شود معمولا حتی در صورت عدم وجود غلط املایی (؟!!) ممکن است توسط مخاطب به طور صحیح برداشت نشود.
● اما چه کار باید کرد؟
هیچ شکی نیست که ما مردم باید این مشکل را حل کنیم چرا که ما استفاده‌کننده از این سیستم هستیم و ما هستیم که این مشکل را به وجود آورنده‌ایم. اما دولت نیز به عنوان بخشی از مردم مطمئنا وظایفی دارد. شاید بتوان از موارد زیر به عنوان کارهایی که دولت و عامل آن یعنی وزارتخانه‌های مخابرات و بازرگانی می‌توانند برای رفع این مشکل انجام دهند، را نام برد.
۱) تدوین استانداردهای زبان فارسی در محیط‌های الکترونیک اعم از رایانه یا گوشی تلفن همراه شامل تدوین مجموعه حروف فارسی استاندارد.
۲) ایجاد استانداردهایی برای واردات یا تولید ابزارهای الکترونیکی از جمله گوشی‌های همراه برای پشتیانی از زبان فارسی در سطوح مختلف شامل دستورات، شمایل‌ها و ... .
۳. تعریف حداقل‌هایی برای کیفیت استفاده از زبان فارسی به نحوی که شرکت‌ها برای مشتریان و بازاری که در ایران دارند، ارزش قائل شوند. به عنوان مثال از فونت‌های زیبایی برای زبان فارسی استفاده کنند نتوانند از هر «فونت دم‌دستی» استفاده کنند.
● در پایان؛
چنانچه من به عنوان یک فارسی زبان به راحتی بتوانم از گوشی خودم که فارسی است، به راحتی پیامی را به فارسی بنویسم و مطمئن باشم تمامی مخاطبان من این پیام را بدون مشکل دریافت می کنند، راه‌حلی برای غلبه بر کوتاه بودن متن پیام فارسی پیدا خواهم کرد.

حسن بهزادیان‌نژاد

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا