تفکیک نبودن سازها

گروه موسیقی خورشید ، پس از یك سال اجرا در شهرهای مختلف ایران ، چندی پیش نخستین آلبوم موسیقی خود را از سوی انتشارات سروش به بازار موسیقی عرضه كرده است. در این آلبوم قطعاتی از ساخته های مجید درخشانی با آواز علیرضا قربانی عرضه شده است. این آلبوم ها قرار بود در قالب دو سی دی به بازار موسیقی عرضه شود كه به رغم ضبط تمامی قطعات دو سی دی ، تنها یك سی دی به بازار موسیقی عرضه شده است. نوشته زیربه بهانه انتشار این آلبوم نگاهی دارد به فعالیتهای موسیقایی مجید درخشانی و گروه خورشید. از درخشانی پیش از این آلبوم درخیال ( با صدای استاد شجریان) و نیز آلبوم من طربم را در بازار موسیقی شنیده بودیم.
از اواخر شهریور ماه گذشته كه گروه موسیقی خورشید در ایران كار خود را آغاز كرده است زمان زیادی نمی گذرد. نخستین اجرای این گروه در تالار وحدت بود ؛ با بیش از سی نوازنده كه تقریبا در اجراهای گروه نوازی با سازهای ایرانی كمتر رخ داده است. آنهایی كه در موسیقی ایرانی دستی دارند ، می دانند كه گروه نوازی در موسیقی ایرانی كاری دشوار و درد سر ساز است ،اگر بخشی مهم از این دردسرها را به ماهیت موسیقی ایرانی نسبت دهیم واینكه سازهای این موسیقی ماهیتا برای تكنوازی ساخته شده اند و در اجراهای گروهی آهنگساز و سرپرست گروه را با مشكلات پیش بینی نشده ای روبرو می سازند ، بخش پنهان این مشكل همانا اداره گروه درایران است كه متاسفانه به كمتر گروهی مجال تمرینات مداوم و پایداری در كار را می دهد. از گروههای شناخته شده موسیقی ایرانی تنها دو گروه دستان ونیز كامكارها توانستند به بقای خود ادامه دهند و بقیه گروهها به دلایل عدیده از ادامه كار باز ماندند. دو گروه معروف عارف و شیدا نیز از جمله این گروهها بودند كه متاسفانه نتوانستند به بقای خود ادامه دهند. به خصوص گروه عارف به سرپرستی جناب مشكاتیان كه به رغم گرد هم آمدن ، پس از ۸ سال، تنها توانستند یك كنسرت برگزار كنند و پس از آن اختلافات آنها به مطبوعات و رسانه های گروهی هم كشیده شد.
در چنین وضعیتی طبیعی است كه اگر فردی خطر كند و گروهی ۳۰نفره، آن هم در موسیقی سنتی را شكل دهد باید بر همتش درود فرستاد.
گروه خورشید پس از گروه سازهای مضرابی استاد حسین دهلوی كه در اوایل دهه هفتاد راه اندازی شد، پرنفرترین گروه موسیقی ایرانی است كه در اجراهای خود فقط از سازهای ایرانی استفاده می كند. مجید درخشانی كه سالها در غرب زیسته، مهمترین هدف از شكل دهی گروه را اجرا و بازسازی و ضبط آثاری از استادان گذشته و هنرمندان معاصر با كیفیتی تازه می داند. در این كنسرت البته جز ساخته های درخشانی، اثری از آهنگسازان گذشته و معاصر ارائه نشد.
از قرار هدف اصلی درخشانی از شكل دهی گروهی با این حجم بیشتراستفاده از ظرفیتهای سازهای ایرانی در گروه نوازی است. بیشترین تجربه در استفاده از آنسامبل ایرانی و ارتقای آن به كیفیت امروزی، از آن پرویز مشكاتیان است. این آهنگساز برجسته در تمام كنسرتها و آثارش سعی كرده است با توجه به توانایی های موسیقی ایرانی از سازبندی متناسب و بر پایه همین موسیقی استفاده كند و هر از گاهی با اضافه كردن سازی به این اركستر بر قابلیتهای گروه نوازی موسیقی ایرانی بیفزاید. ابداع و اضافه شدن برخی از سازها مانند سنتور باس، سنتور سوپرانو، قیچك آلتو و قیچك باس و نیز چینش مناسب این سازها در اركستر محصول فكر این موزیسین است.
در این زمینه حسین علیزاده نیز تجربه هایی داشته است كه افزودن دو ساز شورانگیز و سلانه محصول تلاشهای این هنرمند است. این هنرمندان همچنین بر آن بودند كه موسیقی ایرانی را از وضعیت تك صدایی یا مونوفونیك به وضعیتی چندصدایی یا پولی فونی ارتقا دهند و طبیعی است كه تمام تلاشهای آنان در ابداع و افزودن سازی تازه با كیفیت صدایی متفاوت از سازهای موجود، می تواند در همین راستا ارزیابی شود.
این هنرمندان با توجه به شناختشان از موسیقی ردیفی و محلی ایران و نیز آشنایی با تكنیك های موسیقی غربی به سمتی حركت كردند كه بتوانند قرائتی تازه و متفاوت به جامعه موسیقی ارائه كنند. مجید درخشانی نیز در تداوم چنین سنتی در موسیقی ایرانی به شكل دهی این گروه دست زده است. وی این بار تعداد بیشتری ساز بم در ساختار اركستر قرار داده است تا بتواند رنگ آمیزی تازه ای به آنسامبل های ایرانی بدهد.
●ضبط زنده
از قرار تمامی قطعات به صورت زنده و همزمان در استودیو ضبط شده است. ویژگی این آلبوم و تفاوت آن با سایر آلبوم های موسیقی ایرانی، در این است كه به جای ضبط تك تك سازها و سپس تدوین آن در استودیو، گروه تمامی اثر را به شكل همزمان مانند یك اركستر صحنه ای اجرا كردند و در همان لحظه ضبط اثر نیز صورت گرفته است.به تعبیر دقیق تر اگر درحین اجرا یك تن از اعضای گروه نتواند خود را هماهنگ بابقیه نماید ، كل قطعه باید از نو اجرا و ضبط شود. و این نشان می دهد كه برای هماهنگی این گروه و ضبط این آلبوم چه تلاش طاقت سوزی صورت گرفته است.
خود درخشانی در مصاحبه ای گفته بود كه این كار اگرچه تمرینات طاقت فرسایی می طلبد، اما مزیت آن در وجود حس و حال صحنه ای است كه در كارهای استودیویی كمتر دیده شده است. پیش از این نیز برخی از چهره های نامی موسیقی ایرانی مانند شجریان، لطفی، علیزاده و كلهر سعی كرده اند اجراهای صحنه ای خود را به بازار عرضه كنند، یا اگر در استودیو به اجرای كاری می پردازند، به جای استفاده از تمهیدات استودیویی و كامپیوتری، تمامی قطعه را برای ضبط اجرا كنند تا حس و حال شرقی اثر از كف نرود.
●گروه های بزرگ موسیقی ایرانی و موسیقی نو
اما با توجه به اینكه این اجرا در استودیو ضبط شده است . تفكیك سازها به خوبی حس نمی شود و این ضعف سبب شده است كه برخی از دستاوردهای آهنگساز در كا ر شنیده نشود و ظرایف و دقایق این تلفیق و آهنگسازی خوب از كار درنیاید.
به نظر می رسد دو عامل سبب شده است كه شنوندگان این تفاوت را به خوبی حس نكنند. عامل اول صدابرداری ضعیف است كه احتمالا نتوانسته ظرایف كار آهنگساز را دریابد و نوای اركستر را به خوبی و طبق نظر آهنگساز انتقال دهد. عامل دوم خود گروه است كه به رغم هماهنگی و توانایی هایش نتوانسته است این حس را به شنونده منتقل كند كه صدای گروهی سی و سه نفره را می شنوند.
●درباره آهنگساز و خواننده
مجید درخشانی از نسل نوازندگان و آهنگسازانی است كه كار خود را با گروه چاووش در ابتدای انقلاب آغاز كردند. او پیش از این نیز در زمینه موسیقی تجربه هایی داشته كه شناخته شده ترین آن آلبوم در خیال با صدای محمد رضا شجریان است. خلق ملودی های زیبا و نیز سازبندی پرتحرك از جمله ویژگیهای كار درخشانی است. استفاده از ریتم های لنگ نیز در ساخته های درخشانی به وفور یافت می شود.
علیرضا قربانی خواننده گروه كه كار حرفه ای را سالها قبل با گروهی به سرپرستی موسوی زاده شروع كرده بود، بعدها به اركستر ملی آمد و با اجراهای خوبی در این اركستر، به رهبری فرهاد فخرالدینی، به عنوان خواننده ای خوش صدا و با استعداد شناخته شد. قربانی از صدایی پخته و رسا برخوردار است. آواز قربانی در مقایسه با آثاری كه وی با استاد فرهاد فخرالدینی خوانده است، افت محسوسی دارد و این البته از توانایی ها و از همه مهمتر خطر پذیری اش در اجرای زنده یك كار چیزی كم نمی كند.

سید ابوالحسن مختاباد
علیرضا قربانی

منبع : روزنامه همشهری