بیداد بیکاری در سرزمین اعراب

با وجود آن كه اقتصاد كشورهای عربی موجب جذب و اشتغال بسیاری از نیروهای خارج از محدوده كشورهای عربی می شود، ولی در بسیاری از جوانب از جمله مسأله اشتغال نیروهای خودی با مشكلات عدیده ای مواجه اند.
براساس جدیدترین برآوردهای انجام شده، سالانه در كشورهای عربی ۳ درصد بیكاری افزایش می یابد و تقریباً بیكاری در این كشورها به ۲۰ تا ۲۵ درصد نیز رسیده است، در حالی كه میانگین بیكاری در جهان ۶ درصد است و این آمار نشان می دهد جهان عرب جزو مناطقی از جهان است كه بیشترین میزان بیكاری را به خود اختصاص داده است.
براساس گزارش منتشر شده از سوی شورای واحد اقتصادی وابسته به كشورهای اتحادیه عرب در سال ،۲۰۰۴ درصد بیكاری در كشورهای عربی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده است. گزارش سازمان بین المللی كار نیز نشان می دهد در سال ۲۰۰۳ میانگین بیكاری در جهان به ۶‎/۲ درصد رسید، در حالی كه در همان سال درصد بیكاری در كشورهای عربی ۱۲‎/۲درصد بوده است. گزارش فوق تصریح می كند كه با توجه به روند فعلی در سال ۲۰۱۰ در كشورهای عربی حدود ۲۵میلیون بیكار وجود خواهد داشت كه این مسأله یكی از مهم ترین تهدیدها علیه جوامع عربی به شمار می رود. گفتنی است به طور تقریبی ۶۰ درصد از ساكنان كشورهای عربی كمتر از ۲۵ سال دارند.
برخی از محاسبه های بین المللی اعلام شده نشان می دهد در سال ۲۰۲۰ مجموعه بیكاران جهان عرب از ۸۰ میلیون نفر تجاوز خواهد كرد.
سازمان كار عربی در گزارشی كه در ماه مارس ۲۰۰۵ منتشر كرد، تأكید كرد وضع كنونی بیكاری در كشورهای عربی از تمام مناطق جهان بدتر است و در حال عدول از خط قرمز است. این گزارش می افزاید: برای مقابله با بیكاری در كشورهای عربی لازم است در زمینه های اقتصادی كشورهای عربی حدود ۷۰میلیارددلار سرمایه گذاری شود و رشد میانگین اقتصادی از ۳ درصد به ۷ درصد برسد و حداقل سالانه حدود ۵ میلیون فرصت شغلی ایجاد شود.
كارشناسان اقتصادی معتقدند بحران كشورهای عربی باید برای تأمین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون فرصت شغلی تا سال ۲۰۲۰ برنامه ریزی كنند. در حال حاضر مجموع نیروی كار در جهان عرب ۱۲۰ میلیون نفر است كه هر ساله ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر به آن افزوده می شود. گزارش سازمان كار عربی تصریح می كند برخی از كشورها از جمله كشورهای حوزه خلیج فارس برای مقابله با بیكاری تداركات خوبی داشته اند، بدین صورت كه میانگین بیكاری در عربستان حدود ۱۵ درصد، عمان ۱۷‎/۲ درصد و قطر ۱۱‎/۶ درصد است، ولی میانگین بیكاری در سایر كشورهای عربی با هم تفاوت زیادی دارند.
براساس برآوردهای انجام شده تعداد نیروهای خارجی شاغل در كشورهای عربی روبه افزایش است. بدین صورت كه در سال ۱۹۷۵ تعداد شاغلان خارجی نیم میلیون نفر، در سال ۱۹۸۳ ، ۲‎/۵ میلیون نفر، در سال ۱۹۹۳ ، ۵‎/۷ میلیون نفر در سال ،۲۰۰۰ ۸‎/۸ میلیون نفر بوده است. این رقم در سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۴ اندكی كاهش یافته است ولی گزارش ها حاكی از آن است كه اكنون حدود ۹میلیون نیروی خارجی در كشورهای عربی بویژه كشورهای حوزه خلیج فارس فعالیت دارند.
احمداللیثی پژوهشگر اقتصادی معتقد است وجود نیروهای بیگانه بخصوص نیروهای غیرمسلمان در كشورهای عربی می تواند تأثیرات منفی زیادی بر امنیت كشورهای عربی و تمامی زمینه های سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشد. وی می افزاید: یكی از بزرگ ترین خطرات اشتغال بیگانگان، بالارفتن میانگین مبالغی است كه سالانه به آنها داده می شود. میزان پرداختی به نیروهای كار خارجی به وسیله پنج كشور حوزه خلیج فارس حدود ۲۰ میلیارددلار است و این مبلغ بیشتر از مبلغی است كه آمریكا سالانه به نیروهای كار خارجی پرداخت می كند، درحالی كه آمریكا بزرگ ترین واردكننده نیروی كار خارجی در جهان محسوب می شود.
مقدار مبالغ پرداخت شده به نیروهای خارجی حدود ۲۵ درصد از درآمدهای نفتی كشورهای خلیج فارس را به خود اختصاص می دهد.
اللیثی علت سرازیرشدن نیروهای خارجی به كشورهای حوزه خلیج فارس را عواملی همچون تمایل بخش خصوصی برای به كارگیری نیروهای خارجی، كم بودن مزد آنها، تحمل شرایط كاری سخت، مطیع بودن، انضباط و تولید بیشتر عنوان می كند.
مشكل بیكاری در كشورهایی همچون فلسطین و عراق بغرنج تر است، پژوهشگران از بیكاری ۶۰ درصدی در این دو كشور خبر می دهند كه علت آن مسائل استراتژیكی همچون عدم توانایی در ایجاد فرصت های شغلی، از میان رفتن زمینه های سرمایه گذاری مناسب بویژه پس از حمله آمریكا به عراق و منحل شدن بسیاری از مؤسسات دولتی، ارتش و پلیس عراق است كه زمینه بیكاری میلیون ها نفر را فراهم كرده است.
بیكاری غالباً بر بخش اجتماعی به طور یكسان تأثیر نمی گذارد معمولاً میانگین بیكاری در میان جوانان بیشتر است، در صورتی كه بیكاری برای مدت طولانی ادامه داشته باشد موجب انزوای اجتماعی آنها می شود. خانواده های دارای درآمد كم اغلب بزرگ ترین قربانیان بیكاری محسوب می شوند، زیرا از دست دادن شغل یا عدم دستیابی به شغلی مناسب به معنای قطع درآمد تمام اعضای خانواده است. در بیشتر موارد كسانی كه حرفه یا مهارت خاصی ندارند كه به آنها برای دسترسی به شغلی كمك كند، آسیب پذیرتر هستند. ظهور پدیده هایی همچون خشونت و تشنج های اجتماعی نیز از دیگر پیامدهای بیكاری محسوب می شود.
صاحبنظران اقتصادی معتقدند كشورهای عربی برای مقابله با مشكل بیكاری باید پایه های جدیدی را برای فعالیت های اقتصادی خویش بنیان نهند و با تحولات خاص اقتصاد جهانی همگامی كند. همگامی با تحولات و بلوك های بزرگ اقتصادی فقط برای دسترسی به مزایای اقتصادی نیست، بلكه موجب تعامل عموم مردم با اقتصاد بین المللی می شود.
براساس برآوردی كه اتحادیه بانك های عربی انجام داده، یك چهارم مردم جهان زیر خط فقر زندگی می كنند، در حالی كه ۲۰۰ هزارمیلیونر در جهان ثروتی معادل ۸۰۰ میلیارددلار را در اختیار دارند. میانگین بیكاری در كشورهای عربی با هم تفاوت دارد به طوری كه در كشورهای پرجمعیت این پدیده تشدید شده است مثلاً میانگین بیكاری در یمن ۲۰ درصد، الجزایر ۲۱ درصد، سودان ۱۷ درصد، مصر ۹ درصد و در سوریه ۸ درصد است.
پژوهشگران اقتصادی مهم ترین وجوه مشترك بالابودن میانگین بیكاری در كشورهای عربی را، بی سوادی و پائین بودن سطح آموزش، عدم هماهنگی سیاست های آموزشی با نیازهای بازار كار می دانند.
علاوه بر این كارشناسان دلایل دیگری را نیز از عوامل بیكاری در جهان عرب می دانند:
۱) شكست برنامه های توسعه، كم شدن فعالیت های اقتصادی، عدم كارآیی قوانین موجود، كم شدن نقش دولت ها در ایجاد فرصت های شغلی، خروج تدریجی از میدان تولید، بی نیازی از خدمات تعدادی از كاركنان به علت برنامه های خصوصی سازی و اصلاح اقتصادی
۲) بالا رفتن جمعیت نیروی كار و كاهش تولیدات داخلی، تقریباً در كشورهای عربی نیروی كار سالانه ۲‎/۵ درصد افزایش پیدا می كند كه با تولید ملی همخوانی ندارد و در كشورهایی كه در آنها نیروی كار افزایش یافته ركود اقتصادی و عدم سرمایه گذاری مشاهده می شود. میانگین افزایش درآمد سالانه كارگران در مصر ۲‎/۱ درصد، مراكش ۳‎/۵ درصد، اردن ۳‎/۶ درصد و در سوریه ۵ درصد است كه پائین بودن سطح زندگی كارگران آثار منفی بر تولید و نقش آنها در اقتصاد ملی می شود.
۳) استمرار ورود نیروی كار بیگانه به كشورهای حوزه خلیج فارس.
یكی از آثار این امر بیكاری جوانان كشورهای حوزه خلیج فارس، ایجاد اختلاف در دستمزدها و شروط كاری میان نیروهای داخلی و خارجی كه منجر به عدم موفقیت كامل سیاست های تقسیم مشاغل می شود.
شیوه های حل معضل مذكور در كشورهای مختلف عربی با هم تفاوت دارد مثلاً كشورهای حوزه خلیج فارس با جایگزینی تدریجی نیروهای داخلی به جای نیروهای خارجی می توانند موفقیت هایی را در این زمینه كسب كنند اما در كشورهایی كه شرایط بحرانی تری دارند ایجاد صنایع كوچك و متوسط و راه اندازی طرح های بزرگ ملی می تواند یك راه حل مناسب محسوب شود.
محمد شعبان از پژوهشگران اقتصادی، مشكل بیكاری در كشورهای عربی را به بمب ساعتی تشبیه می كند كه این كشورها را تهدید می كند. وی مواردی همچون ایجاد بازار مشترك عربی، استفاده از نیروهای كشورهای عربی، بهبود عملكرد اقتصادی، فراهم كردن زمینه مناسب برای سرمایه گذاری در كشورهای عربی، برچیدن قید و بندهایی كه موجب خروج سرمایه ها به خارج می شود را جزو استراتژی های لازم برای غلبه بر پدیده بیكاری می داند.

ترجمه: اسد شكورپور
منبع: عرب آنلاین

منبع : روزنامه ایران