باید نسل کودک و نوجوان را به اندیشه های امام(ره)و انقلاب پیوند بزنیم

حمید هنرجو در حوزه های مختلف فرهنگ و هنر فعالیت کرده است؛ نویسندگی و روزنامه نگاری، سردبیری برنامه رادیویی، کار در خبرگزاریها، نوشتن و سرودن برای کودکان ونوجوانان و... .
متولد سال ۱۳۵۲ تهران است. هر چند از۱۰ تا ۱۸ سالگی ساکن ملایر بوده، اما از آن پس ساکن تهران شده است. هنرجو دارای فوق لیسانس ادبیات فارسی است .
از وی تا کنون بیش از ۶۰ عنوان کتاب (برای گروه های سنی مختلف) منتشر شده که برای این شاعر و نویسنده جوایزی را هم به همراه آورده است که عبارتند از: برگزیده نمایشگاه بین المللی کتاب کودک بولونیای ایتالیا، برگزیده دو دوره جشنواره مطبوعات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، برگزیده جشنواره کتاب سال دفاع مقدس، منتخب کتاب سال سلام بچه ها و پوپک، منتخب کنگره ادبیات ایثار و شهادت، و چندین جشنواره و کنگره دیگر .
از حمید هنرجو اشعاری نیز در کتابهای درسی (مقطع ابتدایی) به چاپ رسیده است. او در حال حاضر یکی از اعضای شورای بررسی کتاب در معاونت هنری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) می باشد. آخرین کتاب هنرجو «مسافر بنفشه ها» نام دارد که مراحل انتشار را در مؤسسه مذکور طی می کند. با این شاعر و نویسنده در موضوع ادبیات کودک و نوجوان و موضوعاتی چون امام(ره) و انقلاب گفتگو کرده ایم.
▪ اگر موافق باشید، با این سؤال شروع کنیم که انقلاب بر ادبیات کودک و نوجوان ما چه تأثیری داشته است. درباره نویسندگانی که با جریان انقلاب همراه شدند وبه تولید آثار هنری پرداختند، توضیح دهید.
ـ واقعیت این است که ادبیات کودک و نوجوان بعد از انقلاب خودش را بیشتر و بهتر نشان داده و مخاطب خود را هم پیدا کرده است. اما مطلب بسیار مهم تر این است، کسانی که درباره امام(ره) و انقلاب نوشتند، در این مقاطع تاریخی حضور داشتند و از نزدیک شاهد حوادث و اتفاقها بودند؛ یعنی حضرت امام(ره) را دیدند و آن اثرگذاری شخصیتی را که درباره شخصیت امام(ره) شنیده ایم، لمس کردند. در موضوع انقلاب هم این گونه بود؛ یعنی ما الان نویسندگانی را داریم که در میانسالی به سر می برند یا حتی در کهنسالی،اینها همان نسل انقلابند که امام(ره) و انقلاب را به چشم خود دیدند و درک کردند و اکنون تلاششان در جهت برقراری پیوند بین نسلهای بعدی با انقلاب و امام(ره) است. وقتی من و شما به عنوان نسلهای بعدی کارها و آثار این افراد را می خوانیم، پیوند آنها را با موضوعاتی چون امام(ره) و انقلاب حس می کنیم و حضور و مواجهه آنها را با این مسائل و موضوعات ارزشمند.
▪خب، این جا این سؤال پیش می آید که بعد از این نسل از نویسندگان، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ و پس از نسلهای بعدی چه خواهد شد؟
ـ در این جا، موضوع جدی تر می شود، چون ما برای نسلی باید بنویسیم که بسیاری ازاتفاقها را ندیده است و از رهگذر تاریخ یا نوشته های ادبی باید موضوع امام(ره) و انقلاب را مطالعه کند. به نظر من، این جا برای کسی که می خواهد موضوع نوشته هایش را بر این محور موضوعی قرار دهد، موضوع حساس تر می شود، چون اولاً خود این آدم هم این حوادث را ندیده است و مسأله مهم تر این است که باید با دقت و وسواس بیشتری در این موضوعات بنویسد و اطلاعات درست به مخاطب خود بدهد و البته باید نویسندگان بیشتر از گذشته هم کار بکنند تا مخاطب آنها در این موضوعات کمبودی را احساس نکند . پس در این قسمت با دو مشکل روبرو می شویم که کار را برای ما سخت تر می کند؛ یکی این که نویسندگانی باید از امام(ره) و انقلاب بنویسند که امام(ره) و انقلاب را ندیده اند و باید در نقش رابط بین این موضوعات و مخاطبان کودک و نوجوان ظاهر شوند، و دیگری مخاطبی است که شناخت او از امام(ره) و انقلاب از رهگذار رسانه های دیداری و نوشتاری فراهم شده است نه دیدن آنها و به اصطلاح زندگی و همزیستی تاریخی با آنها .
▪ شاید فردی بگوید کودکان ما چه نیازی دارند که در این موضوعات برای آنها بنویسیم، یعنی از یک دوره تاریخی مشخص؛ خود آنها در بزرگسالی اگر علاقه مند به این موضوعات باشند، پیگیر آن خواهند شد و به دنبال آن خواهند رفت...
ـ خب به هر حال در مقابل هر نظریه ای، یک یا چند نظریه و فرض وجود دارد. در عین حال، نظر بسیاری از مسؤولان این است که کودکان را باید با تاریخ آشنا کرد. به تعبیری دیگر، نباید در حوزه آگاهی بخشی و اطلاع رسانی تاریخی به این طیف از مخاطبان غفلت شود. اگر چنین شود، قطعاً بزرگسالان مقصرند،آن هم درجایی که صحبت از یکی از مقاطع مهم و تاریخ ساز کشورمان است، باید سطح آگاهی کودکان ونوجوانان ما درباره این مقطع از تاریخ معاصر ارتقا پیدا کند. خوشبختانه علاقه مندان به تاریخ نه تنها در کشور ما، که در سراسر جهان طیف وسیعی از مردم هستند. این طیف، از گروه های مختلف اجتماعی هستند، از روشنفکران هر جامعه گرفته تا عامه مردم؛ که نشان از اهمیت تاریخ در جایگاه یک معلم بزرگ و توجه ویژه مردم به موضوعاتی از این دست دارد. البته درباره چگونه نوشتن در این حوزه بحثهایی هم مطرح است که در جای خود می توان به آنها پرداخت.
▪ منظور شما، رعایت مختصات ادبیات کودک در این نوع نوشته ها و موضوعات است؟
ـ بله! وقتی بحث به ادبیات کودک می رسد، موضوع متفاوت می شود. ادبیات کودک شامل زبان و ژانر، حال و هوا و دیگر مشخصات و مختصات مخصوص به خود است و مخاطبی دارد که میزان و میانگین سنی دارد، پس باید علاقه ها، سلیقه ها و تخیلات و عواطف این گروه سنی، کاملاً مورد توجه خالق اثر قرار بگیرد. اگر شاعر و نویسنده ای این ویژگیها را در نظر نگیرد، نمی تواند به آنچه می خواهد برسد؛ بخصوص در موضوعاتی چون «تاریخ انقلاب» که به خاطر دارا بودن ویژگیهایی، کار را مشکل تر می کند. بنابراین، بازگویی تاریخ و تاریخ معاصر برای این گروه سنی با آن سبک و نثر و با آن لحن و زبان که برای بزرگسالان کار شده است، کاربرد ندارد و پاسخگوی نیاز آنها نیست. بر این اساس، یکی از رسالتهای ادبیات کودک و نوجوان (البته در حوزه تاریخ ) این است که با زبان آسان به مخاطبان اطلاع رسانی شود، با افزایش چاشنی ادبی و هنری و به کارگیری قلم ملاحت آمیز برای آنان.
درادبیات کودک و نوجوان بیش از آنکه به سمت عقلایی صحبت کردن و عقلایی اندیشیدن برویم، باید پنجره هایی را به سمت عواطف مخاطبانمان باز کنیم و صاحب لحنی عاطفی شویم. البته نه عاطفه ای که خود را بی نیاز از تفکر بداند، یعنی هر کدام از این دو عنصر در ادبیات کودک سهم خود را دارد ولی به هر حال باید قبول کرد که در این نوع ادبی، عواطف حرف اول را می زند. پس اگر می خواهیم درباره امام(ره) و انقلاب هم صحبت بکنیم، باید این موضوع را به طور جدی مد نظر داشته باشیم و حواسمان به ظرفیت ادبیات کودک باشد که این ظرفیت قابل اعتماد و اعتناست و به درستی از آن بهره بگیریم.
▪ وقتی قرار است برای بچه ها از موضوعاتی مثل تاریخ حرف بزنیم، شاید به خودی خود جذابیت لازم را نداشته باشد. به نظر شما، چه اتفاقی باید در نوشته های ما بیفتد تا برای کودک لذت بخش باشد؟
ـ یک موضوع، وجود «عاطفه» در اثر ادبی است که نمی توان آن را نادیده گرفت. اگر در اثری عاطفه قوی باشد، لذت بخشی هم اتفاق خواهد افتاد. در ادبیات کودک و نوجوان کشور ما طی دو - سه دهه اخیر، آثاری ماندگار شدند که چندان صراحت لحن و لهجه نداشتند، یعنی قصد نداشتند مطلبی را صریح و عریان و با تحکم به مخاطب خود القا کنند. به نظر من، یکی از آسیبهای ادبیات می تواند همین مستقیم گویی باشد. اینکه مخاطب یقین پیدا کند نویسنده در یک چارچوب خیلی جدی، می خواهد چیزهایی را به او آموزش بدهد، خوب نیست. در قلمرو هنر و ادبیات باید انتقال مفهوم، آموزش و هدایت مخاطب بسیار ظریف و هوشیارانه اتفاق بیفتد.
▪ وقتی از امام(ره) و انقلاب حرف می زنیم، باید دنبال چه باشیم؟ آموزش درباره این دو موضوع یامتوجه کردن مخاطب کودک و نوجوان به این موضوعات و ایجاد دلبستگی که مخاطب در ادامه راه یادگیری خود به دنبال دانستن درباره آنها برود؟
ـ به نظر من، اینجا ادبیات کودک و نوجوان نقش یک پل را بازی می کند. باید قبول کرد که مخاطب کودک و نوجوان ما روزی مخاطب بزرگسال می شود و از این مقطع سنی عبور می کند.برای همین، این نوع ادبیات می تواند یک مقدمه باشد تا وقتی کودک و نوجوان به سرمنزل بزرگسالی و جوانی برسد، با کمک داشته های دوران کودکی، به سمت شناخت و معرفت حرکت کند. پس وظیفه ادبیات کودک درموضوعاتی از این قبیل، اطلاع رسانی و ایجاد دلبستگی در مخاطب است که باید به زیباترین شکل ممکن اتفاق بیفتد. من با این نظریه موافق نیستم که در خلق اثری برای کودکان فقط به لذت بخش بودن اثر توجه کنیم و صرفاً از نشاط و از رنگها و شادیهای این دوره حرف بزنیم و در مورد مفاهیم و موضوعات جدی تاریخی مانند انقلاب، دفاع مقدس و... سکوت کنیم.
کودک هم شهروندی است مثل همه شهروندان؛ البته با جثه ای کوچکتر و امکانات کم تر. نباید از این که او را با واقعیتها روبرو کنیم، ترسی داشته باشیم. البته نوع تعامل با او و مواجهه وی با واقعیات اجتماعی و تاریخی، قطعاً با آنچه در دوره بزرگسالی اتفاق می افتد متفاوت است. هنر و ادبیات کودک و نوجوان نمی تواند واقعیات را خیلی عریان به مخاطب خود انتقال بدهد چون با مخاطبی روبرو هستیم که باید ظرفیتهای روحی و روانی او را در نظر بگیریم، اما در این که باید این واقعیتها را درست و به موقع انتقال بدهد، تردیدی نیست.
▪ بیشترین آثاری که با موضوع امام(ره) و انقلاب درحوزه کودک و نوجوان تولید شده، از تولیدات مؤسسه نشر آثار امام است؟
ـ مؤسسه در این زمینه کارهای متعددی انجام داده و تا امروز کارنامه رضایت بخشی دارد. البته، نشرهای دیگری هم بوده اند که دراین موضوعات، با مشاوره و همفکری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره)، خوب کار کرده اند؛ مانند حوزه هنری، سروش و...
▪ به عنوان آخرین سؤال، بفرمایید دوستانی که در حوزه های مختلف کودک و نوجوان مشغول به فعالیتند و دوست دارند با شما همکاری بکنند، چه باید بکنند؟
ـ واقعیت این است که هر اثر ارزشمندی از خودش دفاع می کند. آثار رسیده، توسط اعضای شورا بررسی می شود و توانمندی اثر و پیوستگی اثر با موضوع امام(ره) و انقلاب اسلامی، ملاک ارزشگذاری آثار است. از این جهت، دست شورای کودک و نوجوان برای پذیرش کارهای ارزشمند همه شاعران ونویسندگان باز است، چنانچه شاعر و نویسنده ای در شهرستان هم زندگی می کند اما توانایی خلق یک اثر ارزشمند و قابل دفاع از نظر ارزشهای ادبی و هنری، مناسب با سن و سال کودک ونوجوان را دارد، می تواند اثرش را برای ارزیابی ارسال کند. فقط نباید فراموش شود که آثار با موضوع امام(ره) و انقلاب خلق شده باشند .

عباسعلی سپاهی یونسی

منبع : روزنامه قدس