روز بزرگ کردها در عراق متحد

كسی كه كردها به نشانه احترام او را «مام جلال» می خوانند. مام جلال یا عمو جلال اگر در مقابل نقش مسلط كاك مسعود در نظام قبیله ای كردستان عراق نتوانست چندان موفق باشد، توانست به عنوان چهره ای ملی در كشوری كه روشنفكران آن به ایدئولوژی پان عرب می بالیدند عرض اندام كند و نخستین رئیس جمهور كرد تاریخ لقب گیرد. از فعالیت چریكی در قالب گروه های ماركسیستی و مائوئیستی تا مبارزه و تعامل با احزاب و گروه های سیاسی و همراهی با ایالات متحده همه و همه در كارنامه فعالیت سیاسی و نظامی ۴۰ ساله این سیاستمدار ۷۲ ساله جای گرفته كه میان ایده آلیسم و پراگماتیسم پل زده است (كمی شبیه آنچه لوران دزیره كابیلا پیشتر در زئیر و سپس رئیس جمهوری دموكراتیك كنگو هر چند ناموفق تجربه كرده بود). اینكه چه سری در لیبرال و همدست آمریكا شدن ماركسیست های دوآتشه سابق نهفته است خود موضوعی دیگر است اما در هر صورت سرنوشت سیاسی عراق به گونه ای رقم خورده است كه هم طالبانی مائوئیست سابق می تواند اولین رئیس جمهوری دموكراتیك عراق باشد و هم احمد چلبی لائیك در ائتلاف مرجعیت و شیعیان اسلام گرا قرار گیرد تا چهره ژانوسی سیاست بیشتر نمایان شود. ورای چنین سرنوشتی، الزامی كه مام جلال را رئیس جمهور كرده، معاونانش را هم از میان اهل سنت و شیعیان برگزیده تا مكانیسم نظارت و توازن Check and balances میان سه طایفه اصلی تشكیل دهنده عراق برای تضمین روند دموكراتیك محقق شود و بدین وسیله قدرت با قدرتی همسنگ مهار گردد. چنین مكانیسمی در انتخاب رئیس مجمع ملی كه از اعراب سنی است هم به كار گرفته شده است. به طوری كه دو معاون او از میان شیعیان و كردها انتخاب شده اند و قرار است نخست وزیر آینده كه از میان شیعیان انتخاب می شود نیز دارای دو معاون كرد و عرب سنی باشد. اگرچه در این سمت های كلیدی نقش دیگر طایفه ها چون تركمن ها و آشوری ها نادیده گرفته شده اما روح كلی آن كه همانا ضمانت و صیانت كردن از دموكراسی مبتنی بر واقعیات سیاسی، فرهنگی و تاریخی عراق است رعایت می شود و بدین ترتیب دیگر اقلیت ها هم می توانند به رعایت شدن حقوق خود امیدوار باشند. این وضع تقریباً تبصره و تكمله ای است بر نظریه مونتسكیو در روح القوانین كه روح آن مهار قدرت به وسیله قدرت هم سنگ از طریق تقسیم و تفكیك قواست. اما الزامات بومی در كشوری چون عراق چنین اقتضا می كند كه ضمن توجه به اصول دموكراسی، واقعیات فرهنگی، سیاسی و تاریخی این كشور نیز مد نظر قرار گیرد. دموكراسی در كشورهایی چون عراق كه كثیرالمله محسوب می شوند ماهیتی پلورال دارد. در واقع عراق آینده بیش از آن كه ماهیتی فدرال داشته باشد چنان كه كردها و جلال طالبانی برآنند از خصلتی پلورال و مبتنی بر نظام چند طایفه ای شبیه آنچه در لبنان می بینیم برخوردار خواهد بود، در چنین نظامی به جای آن كه شاهد تقسیم جغرافیایی و استانی قدرت باشیم، تفكیك و تقسیم قدرت بر اساس تمایزات فرهنگی، دینی، زبانی و نژادی به عنوان مولفه های ملت خواهد بود. تثبیت چنین وضعی در عراق می تواند برای دیگر كشورهای منطقه كه دارای ویژگی های چندملیتی هستند، تبدیل به الگویی شود كه آینده عراق را برای آنها جذاب تر می كند.
گذشته از همه اینها تقسیم سه قوه اصلی عراق میان شیعیان، كردها و سنیان عرب از خصلتی نمادین نیز برخوردار است. در رژیم بعثی عراق، شیعیان و كردها به شدت زیر فشار سركوب قرار داشتند. این سركوب ها در پاره ای از مقاطع چون بمباران شیمیایی حلبچه در سال ۱۹۸۸ و یا سركوب قیام ۱۹۹۱ شیعیان رنگ و بوی نسل كشی نیز به خود گرفت. در عراق جدید شیعیان بر مهمترین كرسی قدرت یعنی نخست وزیری تكیه زدند تا خاطره سركوب چند دهه ای آنان از یادها زدوده شود. كردها هم كه هیچ گاه زندگی راحتی در نظام سیاسی عراق نداشتند هم اكنون خود را در جایی می بینند كه با قرار گرفتن در جایگاه سمبلیك ریاست بر جمهوری عراق جدا شدن از این كشور و تشكیل كشور مستقل كرد برای آنان نمی تواند جذابیت چندانی داشته باشد. آنها بعید است بخواهند تجربه اریتره را در جدا شدن از اتیوپی پس از تصرف آدیس آبابا تكرار كنند. آنها به جای جدا شدن از عراق و تشكیل دولتی كرد در كركوك، اربیل یا سلیمانیه كه با چند كشور درگیر باشد، ترجیح خواهند داد در بغداد بمانند و دارالخلافه را در اختیار بگیرند. مام جلال كسی است كه این موقعیت را در شرایط فعلی به كردهای عراق ارزانی داشته تا كردهای تركیه و سوریه نیز همراه با دیگر مردم عراق با آنها در این جشن و پایكوبی شریك باشند. دیروز برای كردها روز بزرگی بود.

منبع : باشگاه اندیشه