هانری کربن(Hanry Corbin)

هانری کربن، برجسته‌ترین مفسر غربی حکمت معنوی و فلسفه اسلامی ایران در چهاردهم آوریل ۱۹۰۳ در پاریس متولد شد. او در یک خانواده معتقد کاتولیک فرانسوی پرورش یافت. سپس در یک مدرسه عالی علوم مسیحی به تحصیل پرداخت. اما به سبب علاقه خاصی که به عرفان و حکمت اشراقی داشت، در درون محیطی که بیشتر به جنبه تشریعی دین و فلسفه‌های استدلالی محدود بود، این علاقه شکوفا نشد. لذا به اشتیاق کسب معرفت، توجه خود را به نهضت پروتستان که در عصر رنسانس، تمایلاتی از حکمت الهی و عرفان در آن موجود بود، معطوف داشت و جهت ادامه تحصیلات رسمی وارد دانشگاه سوربن شد. او در سال ۱۹۲۵ موفق به دریافت لیسانس فلسفه از آن دانشگاه شد و در سال ۱۹۲۶ پایان‌نامه عالی فلسفه و در ۱۹۲۸ دیپلم مدرسه تتبعات عالیه دانشگاه پاریس و در سال ۱۹۲۹ دیپلم مدرسه السنه شرقیه پاریس را به دست آورد. کربن علاوه بر تسلط کامل بر فلسفه غربی و زبان‌های کلاسیک اروپایی، با عربی و فارسی نیز کاملا آشنا شد و حتی زبان پهلوی را فراگرفت.
کربن از یک طرف تحت تعلیم اتین ژیلسون، بزرگ‌ترین صاحب‌نظر در فلسفه قرون وسطای اروپایی در دوران اخیر، با میراث غنی فکری قرون وسطای غربی آشنا شد و از این استاد روش تفسیر افکار فلسفی را مبتنی بر یک متن دقیق که اتفاقا همانا روش حکمای اسلامی است، آموخت. از سوی دیگر تحت تاثیر فلسفه پدیدارشناسی ادموند هوسرل و فلسفه وجود مارتین هیدگر قرار گرفت و کتاب‌های پدیدار شناسی مرگ و مابعدالطبیعه چیست؟ را در این حوزه به فرانسه ترجمه کرد.
اما آنچه او را از فلسفه‌های اروپایی زمانش مستغنی ساخت، ورود کربن به عالم فکری و معنوی اسلام و مخصوصا تشیع بود.
کربن مدتی را در محضر لویی ماسینیون، اسلام‌شناس فرانسوی، به فراگیری تصوف و تشیع و فلسفه اسلامی اشتغال ورزید. در این ایام بود که ماسینیون نسخه‌ای از کتاب حکمهٔ‌الاشراق سهروردی را به کربن داد و از او خواست که این کتاب را مطالعه کند. همین عمل، حیات فکری شاگرد جوان را بکلی دگرگون کرد و او را به صرافت انداخت تا به شرق سفر کند. او به مدت شش سال که در استانبول بود، توانست آثار چاپ نشده سهروردی و دیگر حکمای اسلامی را مطالعه کند و توسط روش هلموت ریتر، مستشرق آلمانی که برای تصحیح نسخ عربی و فارسی به وجود آورده بود، اولین مجلد از مجموعه آثار سهروردی را در سال ۱۹۴۵ به طبع رساند. این اثر کربن باعث شد تا او به عنوان جانشین لویی ماسینیون برای کرسی اسلام شناسی در مدرسه تتبعات عالیه دانشگاه سوربن برگزیده شود.
در سال ۱۹۴۶ وزارت خارجه فرانسه، کربن را به عنوان رئیس بخش ایران شناسی موسسه ایران و فرانسه برگزید، و او سلسله انتشاراتی را تحت عنوان "مجموعه کتب ایرانی" آغاز کرد. کربن از آن پس، سالی چند ماه به ایران می آمد و آن چنان شیفته فرهنگ فلسفی و معنوی این سرزمین شده بود که حتی پس از بازنشستگی به عنوان استاد محقق در انجمن حکمت و فلسفه ایران به تحقیقات خود می پرداخت. در این ایام کربن با شخصیتهایی مانند: استاد سید کاظم عصار، استاد مهدی الهی قمشه ای، استاد علامه طباطبایی، مرتضی مطهری، بدیع الزمان فروزانفر و سید حسین نصر به مباحثه و تعاملات فلسفی - معنوی پرداخت. وانگهی ورود به عالم فکری ایران، کربن را نه تنها با تشیع و تصوف و فرقه های شیعه همچون شیخیه از نزدیک آشنا کرد، بلکه او را به مرحله ای جدید از شناخت حکمای الهی هدایت کرد و جهان اندیشه متفکرانی همچون سید حیدر آملی، ابن ترکه، میرداماد، ملاصدرا و سبزواری را برای اولین بار بر او مکشوف ساخت.
کربن به مدت بیست سال در اول پاییز به ایران می آمد و به تدریس در دانشکده ادبیات علوم انسانی دانشگاه تهران می پرداخت و در اواخر پاییز نیز به پاریس باز می گشت و تدریس خود را در دانشگاه سوربن که به حکمت و عرفان اسلامی اختصاص داشت ادامه می داد. کربن ضمن عضویت در بنیاد ارانوس، در بسیاری از کنفرانسها و مجامع بین المللی فلسفی و علمی توانست حکمت و عرفان اسلامی و ایرانی را در معرض توجه برخی از برجسته ترین متفکران جهان قرار دهد. به پاس این تلاشها از سوی دانشگاه تهران و فردوسی مشهد به کربن دکترای افتخاری اعطا شد. هانری کربن سرانجام در هفتم اکتبر ۱۹۷۸ در پاریس درگذشت.
آثار کربن غنی و متنوع است و از سه طریق به میراث معنوی فلسفی اسلام می پردازد.
۱) متون مقدس و تاویل پذیری
هانری کربن در فلسفه نبوی تامل بسیاری کرد، هدف او از فلسفه نبوی هر آنچیزی بود که از غور در متون وحی به دست می آمد. اهل کتاب در هنگام مطالعه کتاب مقدس، به جست و جوی معانی ای می پردازند که منطبق و مطابق با تجارب زندگی دنیوی است، در حالی که در کتاب مقدس، محور حیات طوری تغییر می یابد که آشنا ترین مفاهیم، صبغه ای دیگر می یابند، پس تفسیر و تعبیر برای اهل کتاب، امری ضروری و لازم می شود. از آنجا که حقایق وجود هر فرد، از طریق تفسیر و تعبیر هویدا می شود، کربن کوشید تا از طریق این تفسیر، معنویت برخی روحانیون مسیحی مانند لوتر و هامان و به ویژه معنویت فلسفه اسلامی را کشف و درک کند.
۲) عالم خیال و علم ملائک
برای درک ساحت الهی از طریق تفسیر قرآن و نیز درک جهان از طریق تفسیر متعالیه باید به مراحل واسطه وجودی بین خدا و شعور انسانی قایل شد. چرا که خداوند به خودی خود قابل درک نیست، غیر قابل توصیف و غیر قابل درک است. این مسئله ما را به موقعیت کلامی خطرناکی رهنمون می سازد که کربن آن راپارادوکس توحید می نامد و براساس آن، مومنان سعی می کنند خدا را با مفاهیم عادی و تصاویر ذهنی خویش توصیف کنند و به این ترتیب او را چیزی شبیه خود تصور می کنند، پس نا خواسته در عبادت چنین خدایی، دچار بت پرستی غیر ارادی می شوند.
۳) خدا و وصال عرفانی
از نظر کربن، غایت همه آثار فلسفی ابن سینا، سهروردی، ملاصدرا و بسیاری دیگر از فیلسوفان وحکمای الهی، تنها یک چیز است و آن روشن ساختن راه عرفان مطلق برای رسیدن به تجربه وحدت با واحدی است که هدف غایی فیلسوف عارف قرون میانه، ابن عربی، بوده است.
میراث هانری کربن اهمیت ویژه ای دارد، نه فقط به سبب فهم بخشی از تفکر اسلامی، بلکه به سبب اینکه باعث شد مردم غرب با معنویتی فراموش شده یا سرکوب شده که مشترک بین همه ادیان صاحب کتاب است، آشتی کنند. مومنان می خواهند با درک پیام وحی، مفهوم حیات را دریابند اما پیام الهی را فقط تا حدی می فهمند که خودشان را در حکم موضوعات متعالی گشوده باشند.
● مجموعه آثار هانری کربن که به فارسی ترجمه شده اند:
۱) ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز، ترجمه ضیاء ادین دهشیری
۲) انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه فرامرز جواهری نیا
۳) تاریخ فلسفه اسلامی، جواد طباطبایی
۴) روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، ترجمه سید احمد فردید و عبدالحمید گلشن
۵) فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، جواد طباطبایی
● آثاری نیز در تجلیل و تحلیل آراء این اندیشمند بزرگ به فارسی:
۱) در احوال و اندیشه هانری کربن
۲) جشن نامه هانری کربن
۳) هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی

منبع : موسسه گفتگوی ادیان