اقتصاد دانش محور

اقتصاد دانش محور اقتصادی است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش عامل اصلی رشد، ایجاد ثروت و اشتغالزایی در همه صنایع است. البته افزایش دانش به خودی خود موجبات دانش محوری اقتصاد را فراهم نمی آورد بلکه بهره گیری از آن در همه ابعاد مورد لزوم است. هدف اقتصاد دانش محور ایجاد جامعه دانش محور است و جهانی شدن نیز از پی آمدهای دانش محور بودن اقتصاد می باشد.
در ۲ قرن گذشته سه عامل سرمایه، زمین و نیروی کار از عوامل تولید بودند که خارج از سیستم اقتصادی قرار داشتند.از سال ۱۹۷۰ که دانش و تکنولوژی در رشد اقتصادی درازمدت بسیاری از کشورها تاثیر مثبت داشته، دانش به عنوان چهارمین عامل تولید در اقتصادهای پیشرفته مورد تایید قرار گرفت.
تراکم دانش نیروی محرکه رشد اقتصادی است و توسعه فناوریهای جدید زیر بنای لازم را برای ابتکار و نوآوری های بیشتر فراهم آورده است. برخلاف اقتصاد سنتی در اقتصاد دانش محور ، سرمایه گذاری و تکنولوژی به طور متقابل ارزش یکدیگر را بالا می برند . تکنولوژی می تواند بازگشت سرمایه را به میزانی که نیروی کار و منابع مادی توانایی افزایش آن را ندارند ، ارتقا بخشد.
اقتصاد دانش محور ، اقتصاد دیجیتالی یا شبکه ای نیز نامیده شده است که ICT به مقیاس وسیعی در آن مورد استفاده قرار گرفته است.
● عوامل موثر در دانش محوری اقتصاد
۱) پیشرفت در فناوری اطلاعات و ارتباطات ICT
۲) سرعت عمل در تولید دانش ( کشورهایی که توجه بیشتری به تحقیق و توسعه (R&D) و کاربرد و انتشار دستاوردهای آن نشان می دهند و در تولید سریع دانش نقش بیشتری ایفا می کنند،درحرکت به سمت دانش محور کردن اقتصاد خود توفیق بیشتری به دست می آورند)
۳) افزایش رقابت پذیری در عرصه بین المللی ( کاهش هزینه ارتباطات، تقلیل هزینه حمل ونقل، دستیابی وسیع تر به بازارها و سرعت عمل در تبادل دانش ، موجبات افزایش قابلیت رقابت را در سطح جهانی فراهم می آورد)
۴) پاسخ گویی سریع به تغییر تقاضا ( از آنجا که چرخه حیات کالاها از طریق تاثیر رسانه ها بر قدرت تصمیم گیری تصمیم گیرنده ، کوتاه تر شده است در نتیجه رقابت فشرده تر شده است)
۵) تحولات اجتماعی ( مقابله با فقر، نابرابری، سرمایه گذاری در بهداشت وآموزش و فراهم آوردن زمینه های لازم برای استفاده از دانش و اطلاعات )
● مهمترین مشخصه های اقتصاد دانش محور
۱) همه کالاها علاوه بر اینکه کاربر و سرمایه بر می باشند ، دانش بر نیز می باشند
۲) همه بخش های اقتصاد، دانش بر می باشند
۳) در اقتصاد دانش محور ، این نگرش وجود دارد که دانش و اطلاعات منابعی هستند که به عموم تعلق دارند
۴) نیروی کار ارزان تعیین کننده مزیت اقتصاد دانش محور نیست
۵) در قبال تحولات سریع دانش ، انعطاف پذیر است
۶) اقتصاد دانش محور ، دارای شرکت های دانش محور می باشد
۷) در اقتصاد دانش محور ، صنعت نیز دانش محور است
۸) در اقتصاد دانش محور یک منبع قادر است انواع خدمات را انجام دهد
● معیارهای کمی برای دانش محور بودن اقتصاد
معیارهای کمی برای دانش محور بودن اقتصاد بیش از ۸۰ مورد می باشد که برخی از آنها عبارتند از:
▪ سیتم نوآوری
▪ سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه (R&D)
▪ درصد هزینه های R&D نسبت به کل هزینه ها
▪ سهم هزینه R&D موسسات آموزش عالی نسبت به تولید ناخالص داخلی
▪ حق الامتیازهای درخواست شده از کشورهای صنعتی
▪ نسبت هزینه های نوآوری به کل هزینه های تجارت
▪ درصد شرکتهایی که فراورده های تکنولوژیکی تولید می کنند
▪ تعداد شرکتهایی که در زمینه R&D با موسسات آموزش عالی قرارداد دارند
▪ سهم صادرات کالاهای High-tech بر کل تولید ناخالص داخلی و سهم آن بر کل صادرات
▪ سهم تجارت خدمات بر کل تولید ناخالص داخلی
▪ تعداد مقالات فنی و علمی منتشر شده در نشریات معتبر به ازای هر یک میلیون نفر
▪ درصد شرکتهایی که با دولت و موسسات آموزش عالی قرارداد دارند و از محققان آنها برای فعالیتهای تحقیقاتی کمک گرفته می شود
▪ نسبت سرمایه گذاریهای انجام شده برای تجهیزات ICT
▪ نسبت افراد شاغل در بخش ICT به کل نیروی کار
▪ درصد متخصصین ICT به کل نیروی کار
▪ تعدادافرادی که به شبکه ارتباطات راه دور دسترسی دارند
▪ تعداد ICT ها و اینترنت سرورها و خطوطی که در دسترس آنهاست
▪ درصد نفوذ PC در خانوار
▪ درصد خانوارهایی که به اینترنت دسترسی دارند
▪ درصد افرادی که به PC دسترسی دارند برحسب سن، جنس و حرفه
▪ درصد دسترسی به اینترنت
▪ میزان استفاده از اینترنت با پهنای باند بیشتر
▪ ضریب نفوذ ICT در بخش تجارت و سازمانهای دولتی
▪ نرخ نفوذ وب سایت
▪ تعداد سرویس دهندگان
▪ سهم تجارت الکترونیک
▪ درصد شرکتهایی که برای فروش کالاهای خود از اینترنت استفاده می کنند
▪ هزینه های سرمایه ای بخش ICT
▪ نسبت کل هزینه های بخش تجارت
▪ تعداد فارغ اتحصیلان فوق لیسانس و رشته آنان
▪ تعداد فارغ التحصیلان دکترا و رشته آنان
▪ ترازپرداختهای فن آوری کشور ( یعنی در نتیجه تولید فن آوری چقدر عایدمان شده است)
● تفاوتهای اقتصاد سنتی و اقتصاد دانش محور
برای ذکر تفاوتهای این دو نوع اقتصاد درابتدا خصوصیات اقتصاد سنتی درباره موارد اصلی اقتصاد گفته شده و در ادامه ویژگی های اقتصاد دانش محور درباره آن موارد آورده شده است.
در اقتصاد سنتی توسعه اقتصادی یکنواخت، خطی و کند است ، انتخاب نوع کالاها مبتنی بر خواست تولید کننده می باشد علاوه بر اینکه چرخه حیات کالا در آن طولانی است. گردانندگان اصلی اقتصاد در آن شرکتهای بزرگ صنعتی هستند و گستره رقابت محلی – منطقه ای است. در این نوع اقتصاد بازارها همگن و متجانس فرض می شود و یک برنامه مشخص بازاریابی در مورد همه آنها اجرا می شود. تحول پذیری رشته فعالیت در آن آهسته می باشد و این نگرش مدیریت است که انگیزه و روش توسعه دادوستد و راه برد آن را تعیین می کند. در سازمانهای تولیدی تولید به صورت انبوه است و منبع نوآوری آن تحقیق می باشد. در این نوع از اقتصاد جهت گیری اصلی فن آوری و روند حرکت آن به سمت ماشینی شدن و خودکار کردن فعالیتها و تولید می باشد. منبع اصلی مزیت رقابتی در اقتصاد سنتی دسترسی آسان به مواد اولیه ، نیروی کار ارزان، نقدینگی، کاهش هزینه تولید از طریق صرفه جویی های مقیاسی یعنی تولید انبوه می باشد.چگونگی اتخاذ تصمیم در آن به صورت عمودی یعنی از مدیران ارشد تا سطوح پایین کارکنان می باشد و مدل تجاری آن به این صورت است که مدیر دستور می دهد و کنترل می کند و رابطه مدیر با کارمندان بسیار تحکم آمیز و رسمی است و نگرش مدیریت به کارکنان به عنوان بخشی از هزینه تولید می باشد. برخورداری از یک نوع تخصص به عنوان یک مهارت کافی است .در این اقتصاد وحدت شرکتها و ادغام آنها به ندرت صورت می گیرد.
در اقتصاد دانش محور ، توسعه اقتصادی دستخوش تغییرات بسیار شدید می باشد و به علت تحولات تکنولوژی و رقابت چرخه حیات کالاها در آن بسیار کوتاه مدت است و انتخاب نوع کالا نیز کاملا مشتری محور است.گردانندگان اصلی اقتصاد دانش محور ، شرکتهای دانش محور و کارآفرینان مبتکر می باشند و گستره رقابت درآن بین المللی است.در این اقتصاد بر پایه شرایط خاص هر بازار برنامه بازاریابی متفاوت، کالای متفاوت ، قیمت متفاوت و روش های پیشبرد فروش متفاوت در نظر گرفته می شود.
تحول پذیری رشته فعالیت در ان بسیار سریع و متناسب با انتظارات بازار است و این فرصتهای موجود در بازار است که به مدیریت دیکته می کند که در قبال انگیزه و روش توسعه دادوستد و راه برد آن، استراتژیهای متغیر داشته باشد.تولید در سازمانهای تولیدی به صورت منعطف می باشد و منبع نوآوری آن تحقیق و ابتکار سیستمی است.جهت گیری اصلی فن آوری و روند حرکت آن در اقتصاد دانش محور به سمت رایانه ای کردن تمام مراحل طراحی ، ساخت و... و همینطور بهره گیری از تجارت الکترونیک و فناوری ICT می باشد.در اقتصاد دانش محور منبع اصلی مزیت رقابتی برخورداری از تواناییهای ویژه تشکیلات برتر وممتاز، سرعت عمل سرمایه های انسانی ، برخورداری از حمایت مشتریان و استراتژیهای متغیر و پویا می باشد.در این اقتصاد مدل تجاری متکی بر مردم و دانش می باشد. و چگونگی اتخاذ تصمیم در آن به صورت نظر خواهی از افرادی است که وظایف و مسئولیتها بین آنها تقسیم شده است. رابطه مدیر با کارکنان صمیمانه و توام با همکاری و کار گروهی است و از نظر مدیریت ، کارکنان نوعی سرمایه گذاری محسوب می شوند. در این اقتصاد بنا به مقتضیات آن افراد باید دارای تخصصهای متعدد بوده و در هر زمان در حال آموختن باشند. در اقتصاد دانش محور به دلیل برخورداری از همکاری گروهی و تلاش برای دستیابی به منابع مکمل وحدت شرکتها و ادغام آنها را شاهد هستیم. برای گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش محور باید به سه عامل مهم که موفقیت ما در گرو آنهاست توجه کنیم :اول ، دانش که به عنوان سرمایه معنوی و مولفه ای که در تصمیم گیریها و برنامه ریزیها نقش کلیدی دارد. دوم, تحولات سریع و مداوم که شرایط را پیچیده کرده است و سوم، جهانی شدن است که همه این تلاشها برای دستیابی به آن می باشد.

نویسنده : سهیلا سلطانی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات