نمایش عروسکی و موضوع دفاع مقدس

نمایش عروسکی یکی پرطرفدارترین و جذاب ترین شیوه های اجرای نمایش است که در عین جزء قدیمی ترین و ریشه دارترین شیوه ها نیز محسوب می شود. استفاده از عروسک و اشکال عروسکی از قدیمترین نمایش هاست که در آئینها و مراسم آئینی تئاتر باستان مورد استفاده و کارکرد داشته و تا به امروز نیز اهمیت و ارزش اش را در میان شیوه های مختلف و گوناگون نمایشی حفظ کرده است.
عروسکها بهترین ابزارهایی هستند که می توانند هر ایده و فکر نمایشی را در هر داستان و فضایی شکل ببخشند و در قالب تصاویر و موقعیتهای خیال انگیز و دوست داشتنی به نمایش بگذارند. دنیای فانتزی و خیال انگیز عروسکها با همه جذابیتهایش به علاقه و میل ازلی و ابدی هر تماشاگری پیوند می خورد و تحت هر شرایطی می تواند با تکیه بر چنین کارکردی موضوعات و مضامین مختلفی را در بازخورد و انتقال با سلیقه و خواسته تماشاگران تئاتر قرار دهد.
با در نظر گرفتن کارکردها و امکاناتی که در تئاتر عروسکی می تواند در اختیار گروه اجرایی و در تقابل و ارتباط با مخاطبان تئاتر قرار دهد، این شیوه را می توان به واسطه در برگرفتن موضوعات تئاتر دفاع مقدس نیز از مناظر مختلف مورد تایید و ارزیابی قرار داد.
اول آنکه تئاتر دفاع مقدس در طی سه دهه حیات خود در تئاتر کشورها به طور کلی، همواره یک شیوه مشخص و معلوم را به عنوان ابزار بیان خود در تئاتر انتخاب کرده و در همین شیوه و شکل هم به بیان منظور، اهداف و خواست هایش پرداخته است .
تئاتر دفاع مقدس طی مدت زمان کوتاهی که در کشور شکل گرفته و ادامه حیات داده است همواره شکل معمول نمایش صحنه ای را با لحن های مشابه و متفاوت نزدیک به هم که گهگاه شاعرانه و شعاری و بعضاً واقعیت انگارانه بوده اند پیش گرفته و تنها در همین حوزه و شکل نیز مورد پرداخت قرار گرفته و به اجرا در آمده است (البته اجراهای انگشت شمار متفاوتی را هم در این حوزه می توان نمونه آورد که تعداد آنها اندک است.)
با توجه به این مسئله برای افزایش ظرفیت موضوعی و قدرت ارتباط با مخاطب می توان اشکال و شیوه های دیگر نمایشی را هم در کنار مضامین دفاع مقدس مطرح کرد و ظرفیتهای نمایشی این حوزه را افزایش داد.
شیوه نمای عروسکی می تواند یکی از این اشکال باشد که از طرفی در افزودن بر ظرفیتهای موضوعی و خارج کردن تئاتر دفاع مقدس از محدودیتهای موجود موثر واقع می شود و از سوی دیگر دامنه فضاسازی نمایشی و جذابیت داستانهای دفاع مقدس را نیز افزایش می دهد. عروسکها بهترین ابزارهای از میان برداشتن محدودیتها هستند. با استفاده از عروسک و دنیای عروسکی که منطق و باورپذیری نامحدودی را با خود به همراه می آورند، می توان هر موضوعی را چه در گستره واقعیتهای داستانی و چه در بستر فضاهای خیالی، ماورایی و ... محمل پرداخت قرار داد به بیانگری نمایشی نزدیک کرد. عروسکها علاوه بر زندگی زمینی در هر لحظه قادر به قرار گرفتن در فضای خواب و خیال و بهشت و ... هستند و از این بابت به خوبی می توانند فضاها و محدوده های مورد نیاز تئاتر ارزشی و ماورائی دفاع مقدس را افزایش داده و تقویت کنند.
در واقع چنانچه بخشی از آسیب های مربوط به تئاتر دفاع مقدس را به محدود بودن ظرفیتها و امکانات بیانگری این حوزه از تئاتر مربوط بدانیم، می توانیم استفاده از شیوه نمایش عروسکی را به عنوان راهکاری برای خروج از این محدودیت مورد فرض قرار بدهیم و به عنوان راهکاری برای برون رفت از محدودیتهای موجود مطرح کنیم.
در کنار این موضوع تئاتر عروسکی به عنوان یک شیوه دارای مخاطبان خاص اگر بتوانند امکاناتش را در کنار اهداف تئاتر دفاع مقدس قرار دهد به گونه ای خوشبینانه و امکان پذیر قادر خواهد بود تا محدودیت مخاطبان این حوزه از تئاتر را نیز اندکی از حالت موجود خارج سازد.
تئاتر عروسکی علاوه بر مخاطبان خود به طور خاص در ترکیب با شیوه و محدوده کودک و نوجوان به راحتی می تواند عده بسیار زیادی از تماشاگران موجود در تئاتر را به گستره مخاطبان تئاتر دفاع مقدس بیافزاید و از این منظر بخشی مهمی از آسیب های مربوط به مخاطبان تئاتر دفاع مقدس را مرتفع سازد. در چنین صورتی رفع معایب، گرایش به سمت تئاتر مخاطب محور، افزایش امکانات نمایشی و فراگیر شدن حوزه ارتباط میان تئاتر دفاع مقدس نیز تسریع می شود و تئاتر دفاع مقدس ضمن وسعت بخشیدن ظرفیتهایش می تواند امکانات و ابزارهای بیشتری را به خود جذب کند.
از طرف دیگر تئاتر عروسکی می تواند موضوعات و مضامین متفاوتی را با شکل بیان متفاوت تر وارد حوزه تئاتر دفاع مقدس کند. لحن بیان و شیوه روایتگری تئاتر دفاع مقدس طی دوران حیات بین نوع از تئاتر همواره به شیوه ای خاص و مشخص محدود بوده است. شاید تغییر لحن یا دست کم افزودن بر آن در حوزه تئاتر دفاع مقدس راهکار مناسبی باشد برای اینکه ساختار تکرار شونده این تئاتر با تنوع و تغییر همراه شده و از بن بست کلیشه های موجود خارج گردد.
عروسکها شخصیتهای دوست داشتنی و متفاوتی هستند که می توانند تنوع و وسعت پرداخت شخصیتهای نمایش را نیز افزایش دهند. نمونه مناسب چنین پرداختی را در یکی از نمایشهای دکتر محمدحسین ناصر بخت می توان سراغ گرفت؛ در این نمایش مین، قمقمه، خنجر، پوتین و ... شخصیتهایی هستند که مشاهدات و خلاقیتشان در میدان جنگ را از دیدی دیگر روایت می کنند. این شخصیتها که می توانند عروسک یا بازیگرانی با مشخصات ابزارها باشند در واقع دیدگاه و زاویه نگاهی جدید و متفاوت را در مورد موضوعیتی مطرح می کنند که شاید در نگاه کلی و بدون وسعت نگاه محدود و بسته بنظر برسد. تئاتر عروسکی مثل هر شیوه و شکل دیگری از تئاتر می تواند ابزار بیان تئاتر دفاع مقدس مقدس باشد، بدین ترتیب هنرمندی که دغدغه موضوع دفاع مقدس را دارد امکان تازه و جدیدی را بر این حوزه بیفزاید و گستره پرداخت و تولید و به تناسب آن انتقال و دریافت موضوعاتش را گسترش دهد.
تئاتر عروسکی ما علیرغم چند نمایش تولید شده در یک دهه اخیر که تعداد آنها از انگشتان دست هم تجاوز نمی کند، طی سه دهه حیات موضوعات دفاع مقدس در حوزه تئاتر زیاد محمل بیانگری موضوعات دفاع مقدس قرار نگرفته و این مسئله اگر چه در کلیت تئاتر دفاع مقدس چندان به چشم نمی آید اما افزودن آن بر این گونه تئاتری مطمئنا کارکردها و قابلیتهایش در مواجهه و تاثیر آن نشان خواهد داد.

مهرنوش نصوری

منبع : تئاتر مقاومت