استراتژی خط لوله

شرایط جهانی هم اكنون به نحوی است كه اجازه مانور زیادی برای آمریكا در تحمیل سیاستهای خود به كشورهایی نظیر هند جهت خودداری از بستن قرارداد احداث خط لوله گاز برای تامین انرژی مورد نیاز خود از را ایران نمی دهد.
هرچه قیمت نفت بیشتر افزایش می یابد كشورهای برخوردار از منابع غنی انرژی بیشتر در مقابل خریداران خود سینه سپر می كنند تا جایگاه خود را در مناسبات قدرت بیشتر نشان دهند. هر روز بر تعداد خطوط لوله طولانی جدید در آمریكای جنوبی، خاورمیانه، روسیه و آفریقا افزوده می شود و كشورهای تولیدكننده نفت از آنها برای ایجاد اتحاد و وابستگی سیاسی، مجازات دشمنان و مصالحه با مشتریان خود استفاده می كنند.فرانك وراستو، مدیر برنامه انرژی مركز مطالعات استراتژیك بین المللی در واشنگتن می گوید: خط لوله به معنی نفوذ سیاسی است . معاون رئیس جمهوری آمریكا در دیدار خود از لیتوانی ، روسیه را متهم كرد كه از نفت و گاز طبیعی خود برای تهدید و ارعاب دیگر كشورها استفاده می كند.او در ادامه سفر خود در قزاقستان كشورهای آسیای مركزی را به انتقال نفت و گاز این مناطق به غرب از مسیری غیر از روسیه تشویق كرد.
رئیس جمهوری روسیه نیز مسئله امنیت انرژی را به موضوعی مهم در گفت وگوهای خود با كشورهای صنعتی تبدیل كرده است و در همان روزی كه به ریاست كشورهای گروه هشت رسید به دنبال اختلاف با كشور اوكراین بر سر قیمت گاز طبیعی عرضه گاز خود به این كشور را قطع كرد تا با این كار همسایگان بی طرف خود در منطقه و نیز اروپاییان را در سرمای شدید زمستان بهت زده كرده باشد.البته در نهایت روسیه و اوكراین به توافق رسیدند و اوكراین به پرداخت قیمتهای بیشتر تن داد اما این واقعه درس خوبی به همسایگان روسیه داد. خطوط لوله فراملی قدمتی حدود یك قرن دارد اما تاكنون عرضه كافی انرژی و قیمتهای پایین نفت جایگاه استراتژیك چندان مهمی به آن رقم نزده بود.تانكرهای عظیم نفتكش برای اولین بار در دهه پنجاه ساخته شد و به تولیدكنندگان امكان عرضه به تمام مناطق دنیا و به مصرف كنندگان امكان خرید از تولیدكنندگان مختلف را داد. در حال حاضر دوسوم مبادلات نفتی با نفتكشها انجام می شود.اما اوضاع در شرایط كنونی تغییر كرده است و تقاضای بالای بازار تولید انرژی را تحت فشار قرار داده و عرضه نیز نتوانسته است با سرعت رشد تقاضا همراهی كند و نتیجه چیزی جز بالا گرفتن تنشهای حوزه انرژی نبوده است .
ایران به عنوان یكی از تولیدكنندگان بزرگ انرژی خاورمیانه فرصت خوبی برای برخورداری از این ابزار اقتصادی و سیاسی دارد.خط لوله انتقال گاز ایران به هند و پاكستان می تواند تا انتهای شرق آسیا، رسیدن به چین و حتی ژاپن را هدف قرار دهد. این خط لوله با طول بیش از ۲۵ كیلومتر و صرف هفت میلیارد دلار سرمایه می تواند ذخایر عظیم گاز ایران را به بازار سیری ناپذیر جنوب و شرق آسیا متصل كند اما مشكلاتی پیش روی این خط لوله قرار دارد.عبور این خط لوله از منطقه بلوچستان پاكستان كه تاریخی از درگیری و ناامنی را پشت سر خود دارد می تواند هندیها را نگران كند. از طرفی عبور خط لوله گاز هند از سرزمین دشمنی دیرپا مانند پاكستان اسباب خوشایندی پاكستان و نگرانی هند را فراهم می كند. با این وجود ایالات متحده نیز اصلی ترین مانع بر سر تصمیم هند به شمار می رود.گاردین به نقل از آن كورین ، مدیر هماهنگی موسسه تحلیل امنیت جهانی در واشنگتن می نویسد: آخرین گزینه ای كه ایالات متحده به آن تن خواهد داد وابستگی هند به ایران است . به نظر آمریكایی ها اگر قرار است هند به كشوری وابسته باشد، بهتر است این كشور تركمنستان باشد.
هوگو چاوز نیز با طرح پروژه خط لوله ۹۶۵۴ كیلومتری آمریكای جنوبی كه ونزوئلا را به برزیل متصل می كند به دنبال یك ابزار سیاسی دیگر می گردد. این خط لوله كه به خط لوله بزرگ گاز جنوب شهرت دارد با توجه به هزینه ۲۳ میلیارد دلاری آن توجیه اقتصادی چندانی ندارد و حمل و نقل دریایی در مقایسه با آن صرفه اقتصادی بیشتری دارد. اما این طرح چاوز تنها گاز حمل نمی كند، بلكه پیغامی سیاسی را نیز با خود به همراه دارد.
پتر دو ونزوئلا شركت نفت دولتی ونزوئلا معتقد است این خط لوله باید گامی بزرگ در جهت همگرایی آمریكای جنوبی شمرده شود.روسیه نیز به دنبال تثبیت جایگاه خود به عنوان یك ابرقدرت حوزه انرژی است . این كشور با پیگیری خط لوله سیبری قصد داشت نفت خود را به دریای ژاپن یا چین برساند. در این راستا ابتدا متوجه مسیر چین و بندر داكینگ شد اما در آخر، مسیر طولانی تر را برگزید تا بتواند نفت را به سواحل شرقی خود، یعنی بندر ناخودكا برساند. دلیل این امر آن بود كه این كشور با این كار می توانست علاوه بر بازار چین بازارهای ژاپن و ایالات متحده را نیز به بازارهای هدف خود تبدیل كند.
اما روسیه ابزار تهدید اروپا را در دست خود دارد و ماه گذشته پوتین با متهم كردن اروپاییان به رقابت بی قانون در بازار انرژی خود با روسیه توسعه حضور گازپروم شركت نفت دولتی روسیه را در اروپا ممنوع و عملیات احداث بزرگترین خط لوله انتقال نفت دنیا در سیبری را رسماً اعلام كرد.این اقدام در پاسخ به مخالفت انگلستان با فروش سهام شركت سنتریكا تامین كننده گاز شهری كشور انگلستان به شركت نفت دولتی روسیه صورت گرفت .
استیون پیفر معاون وزیر امور خارجه آمریكا در حوزه اروپا و اوراسیا در سالهای ۲۰۰۴-۲۰۰۱ معتقد است زمانی كه شما با خطر استفاده سیاسی كشورهای تولید كننده از ابزار انرژی مواجه هستید بهترین راه ایجاد تنوع در بازارها و مسیرهای تامین انرژی كشورتان است . این سیاستها در اواخر دهه ،۹۰ ایالات متحده را به سوی حمایت جدی از احداث خط لوله انتقال نفت در منطقه قفقاز سوق داد.خط لوله باكو/ تفلیس / جیحان برای انتقال ذخایر نفتی كشورهای جمهوری آذربایجان ، قزاقستان و ازبكستان كه امكان دسترسی به دریاهای آزاد را ندارند احداث شده است ،اما از آنجا كه خط لوله انتقال انرژی خصلتی سیاسی دارد این خط لوله باید از تركیه می گذشت تا روسیه و ایران در آن سهمی نداشته باشند. با وجود این كه مسیر ایران كوتاهترین مسیر برای این پروژه به شمار می رفت اما ایالات متحده نمی خواست امتیازی سیاسی به ایران یا روسیه بدهد.

منبع : روزنامه همشهری