به بهشت سلامتی خوش آمدید

● بررسی روش UROD برای سم زدایی معتادان به مواد مخدر
فکر می کنید می توان همه بیماران را جراحی کرد؟ آیا هر بیماری تنها یک راه درمانی دارد؟ آیا هر درمانی را که به ذهن مان می رسد، باید بدون توجه به اهداف درمانی، هزینه و عوارض آن به کار برد؟ آیا برای همه بیماران تجویز دارو لازم است؟
پس در این میان سبک زندگی چه می شود؟ نباید رفتارهای نادرست مان که به بیماری یا عارضه یی منجر شده است، اصلاح شود؟ گاهی ملتی از فرط استیصال از یک معضل اجتماعی، راه مبارزه مسلحانه و خشن را پیش می گیرد، اما هنگامی که در مبارزه بی امان خود با این مشکل، خسته و درمانده شده و کمی دقیق می شود، بیشتر مطالعه می کند و به سخن دیگران گوش می دهد، در همان لحظه است که می آموزد برای مبارزه و ریشه کنی بسیاری از معضلات علاوه بر جنگیدن و استفاده از سلاح، باید آن را تعریف کرد، مشخصات آن را شناخت و با دانش، آگاهی و برنامه ریزی مناسب وارد عمل شد.
اعتیاد به ویژه در کشور ما، از این دست معضلات اجتماعی است که امروزه بسیاری از کارشناسان و مسوولان، آن را به عنوان نوعی بیماری از انواع بیماری های روانی و اختلال رفتار در نظر می گیرند که برای مبارزه با آن در بخشی از بدنه جامعه، به سلاح نیازی نیست بلکه باید به علم روان شناسی، رفتارشناسی و پیشگیری در سطح وسیع به ویژه برای گروه های در معرض خطر، مجهز شویم. اکنون با این پرسش روبه رو هستیم که چه راه های درمانی برای این معضل وجود دارد؟ سریع، پرهزینه، سطحی و با تحمیل بار بهداشتی بر جامعه یا آهسته، کم هزینه، عمیق با اصلاح رفتارهای اجتماعی؟
▪ پرده اول؛ در کلاس بازآموزی
در یکی از سالن های بازآموزی نظام پزشکی نشسته ام. حدود ۲۰۰ نفر از پزشکان، مشغول گذراندن دوره ترک اعتیاد هستیم. در جمع ما عده یی متخصص بیهوشی نشسته و مشغول فراگیری روش های ترک اعتیاد به صورت دارویی و غیردارویی مانند ایجاد انگیزه، خانواده درمانی، گروه درمانی، رفتاردرمانی، تغذیه، ورزش برای معتادان و....هستند.
با یکی از همکاران متخصص بیهوشی آشنا می شوم. او می گوید روش سم زدایی فوق سریع یا
(Ultra Rapid Of Dexoxification)UROD از بسیاری از روش هایی که این پزشکان تدریس می کنند، موثرتر است.
۴ ساعت بیهوشی، اکسیژن، سرم، نالترکسان، کلونیدین و بعد فرار از علائم ناشی از ترک، معتاد دو تا سه روزی هم علائم خفیفی دارد، بعد برطرف می شود. هزینه آن هم برحسب مورد متفاوت است، بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان است (خرج اتاق عمل، بیمارستان، بیهوشی، ICU و...)
▪ پرده دوم؛ آگهی های رنگارنگ روزنامه
به آگهی های یکی از روزنامه ها نگاه می کنم، آگهی های تبلیغاتی ترک اعتیاد با انواع روش ها؛ فوق سریع یا UROD، سریع یا RD، سرپایی یا بستری، کوتاه مدت یا میان مدت و طولانی مدت، همه این آگهی ها یک جمله مشترک دارند؛ «پیگیری پس از سم زدایی و پیشگیری از عود مجدد». آنچه توجهم را جلب می کند، مهم نبودن بیمار و تاکید بر روش های درمانی است، گویی بیمار ماشین یا شیء است که در یکی از قالب های درمانی مورد علاقه ما جای می گیرد. بحث بر سر استفاده از روش های فوق سریع سم زدایی است. اینکه چه نتیجه یی دارد؟ عوارض آن چیست؟ آیا برای همه مناسب است؟ میزان عود اعتیاد با استفاده از این روش سم زدایی چقدر است؟ آیا با فرض تاثیر زیاد آن در سم زدایی و ترک اعتیاد، به صرفه است و بار بهداشتی که بر دستگاه بهداشتی و مردم وارد می کند، چقدر ارزش دارد؟
● حقیقت علمی UROD
UROD یکی از روش های کاهش گیرنده های مخدر در مغز است. هنگامی که فرد معتاد مصرف مواد مخدر را کنار می گذارد، مجموعه یی از علائم قطع مصرف یا ترک ایجاد می شود. این علائم شامل بی خوابی، بی قراری، درد عضلانی، اسهال و دلپیچه، آبریزش بینی و از همه بدتر احساس ولع نسبت به مواد مخدر است. مصرف مواد مخدر باعث افزایش گیرنده های طبیعی آنها در مغز می شود، بنابراین پس از قطع مصرف، درساعت های بحرانی (۸ تا۱۲ ساعت پس از آخرین مصرف) مغز منتظر موادی است تا گیرنده ها را تحریک و حالت نشاط و سرخوشی ایجاد کنند، در غیر این صورت علائم جسمی ترک به وجود می آیند. حال استفاده از روش UROD موجب می شود به جای اینکه این علائم جسمی بر اساس شدت اعتیاد، نوع و مقدار ماده مورد مصرف حدود ۳ تا ۷ روز ادامه داشته باشند، طی ۴ ساعت از بین بروند.
بسیاری از موارد عود اعتیاد و گرایش افراد معتاد به مواد مخدر یا مواد دیگر در همین دوره سم زدایی و طی یک هفته رخ می دهد. مهم است بدانیم سم زدایی، اولین گام درمان بیماری اعتیاد است و هنگامی که چند بار این اولین گام، ناموفق باشد، معتاد خود را ناتوان می یابد و انگیزه لازم برای دوره های ترک را از دست می دهد. امروزه معتقد هستند هر عودی، تجربه یی است برای بیمار و درمانگر تا در دوره های بعدی بتوانند پیشگیری موثرتری انجام دهند، اما در رابطه با معتادان به مواد مخدر هنگامی صدق می کند که معتاد همکاری کند و اراده خود را از دست ندهد.
● چراUROD
چراUROD انجام می گیرد؟ آیا چون اعتیاد، بیماری است حتماً درمان بیمارستانی و بیهوشی هم یکی از روش های معالجه است؟
بیماران به دو علت از روش UROD استفاده می کنند. اولین و مهمترین علت این است که از عوارض ناشی از ترک مصرف مواد مخدر فرار کنند.«هرچه می شود بشود، من که بیهوشم،»
۴ ساعته همه چیز تمام می شود، یکی دو روز هم علائم خفیف و خماری مختصر ظاهر می شود که معتادان با آن بیگانه نیستند.(گفتنی است مواقعی که معتاد، مواد خوب مصرف نمی کند یا مواد دیر گیرش می آید در زمان اعتیادش هم خماری و علائم ترک را به طور مختصر تجربه می کند.)
دومین علت استفاده از UROD به افرادی مربوط می شود که قصد مسافرت به کشورهای دیگر را دارند و از جنبه تامین و مصرف مواد مخدر با مشکل مواجه هستند یا افرادی که می خواهند به صورت تفننی چند ماه مصرف نکنند.
● فواید و عوارض UROD
تقریباً ۲۰ سال است که UROD رواج پیدا کرده است، این روش فایده های کم اما عوارضی بالقوه خطرناک دارد.
مزیت آن به این موضوع محدود می شود که روند سم زدایی با علائم جسمی خفیفی همراه است، ولع یا وسوسه شدید مصرف مواد زیر بیهوشی انجام می گیرد و طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت که علائم خفیفی وجود دارد نشانه های جسمی ناشی از ترک مصرف مواد مخدر برطرف می شود.
از آنجا که این شیوه ترک زیر بیهوشی انجام می گیرد موارد زیر در مورد عوارض UROD قابل ذکر هستند؛ کنترل ناپذیری روند بیهوشی، حساسیت به ماده بیهوشی و واکنش های ناخواسته و پیش بینی نشده. شاید بتوان گفت این موارد بیشترین احتمال مرگ ناشی از روش های گوناگون سم زدایی، در روش UROD هستند. در رابطه با عوارض طولانی مدت این شیوه شاید مهمترین آن، احتمال شکست زیاد و عود مصرف مواد مخدر است.
البته این موضوع قابل بحث است. در پاسخ به این پرسش که چرا میزان شکست درمان های اعتیاد با URODزیاد است باید گفت درمان گرها به بیماری اعتیاد، علت و عوامل اصلی بروز و ادامه آن به قدر کافی توجه نمی کنند. در همین راستا چندین نظریه روان شناسی و اجتماعی وجود دارد. اعتیاد، رفتاری است که نوعی مکانیسم یا راهکار دفاعی را در برابر عامل استرس زای بیرونی یا درونی نشان می دهد. این عامل استرس زا ممکن است اجتماعی (مانند ازدواج ناموفق، بیکاری، نبودن امنیت فردی و اجتماعی، روابط اجتماعی نادرست و غیره) یا روان شناسی باشد (مانند افسردگی، اضطراب یا روان شناسی فردی درونی از گونه نداشتن انواع مهارت ها مثل عدم اعتماد به نفس، نداشتن جرأت و ابراز وجود.)
تمامی این مسائل در فردی که از نظر رفتاری و فیزیولوژیکی یعنی عملکرد سلول های مغزی، آمادگی ابتلا به سوءمصرف مواد مخدر یا محرک را دارد، به اعتیاد منجر می شود. از آنجا که خانواده و محیط ناسالم مهارت های فردی مقابله با انواع استرس و شرایط مختلف اجتماعی را به فرد نمی آموزند و همچنین میزان استرس و فشارهای جسمی و روانی را زیاد می کنند، از عوامل اصلی بروز و تشدید اعتیاد به مواد مخدر هستند. نکته مهم اینجا است که این عامل مطلق نیست. بسیاری از افراد موفق جامعه از درون خانواده هایی با کمترین آگاهی درباره تربیت فرزندان و از خانواده هایی که از نظر اقتصادی و فرهنگی فقیرند به مراتب بالای اجتماعی رسیده اند. بنابراین عوامل فوق از موارد مستعدکننده محسوب می شود.
شاید مهمتر از تاثیر مستقیم جامعه و خانواده بر فرد، مسائل روحی، روانی و رفتاری وی است که باعث بروز اعتیاد می شود.
● نقش روان شناسان و روان پزشکان
اعتیاد مانند کوه یخی شناور است که سم زدایی، بخش بیرون از آب است و بررسی علت های روحی و روانی بخش درون آب. این بخش درون آب هم مخفی است و هم عمیق.
بنابراین اگر بخواهیم واقعاً علت اعتیاد را بشناسیم و رفتار اعتیادگونه را اصلاح کنیم، باید از مشاوره روان شناسان کمک بگیریم، از طرفی بسیاری از بیماری های روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال شخصیت ضداخلاقی، اختلالات دو قطبی و غیره وجود دارد که نیاز به مهارت روان پزشک برای تشخیص و درمان آن است، در حقیقت اگر در بسیاری از موارد داروی ضدافسردگی تجویز شود و عامل اضطراب از بین برود، اعتیاد درمان می شود.
البته باید به یاد داشت که وقتی سوء مصرف مواد به صورت طولانی مدت باشد با از بین رفتن عامل اولیه وسوسه زیادی نسبت به مصرف این مواد در فردی که مصرف را کنار گذاشته پدید می آید، چون سبک زندگی فرد تغییر یافته و معاشرت ها در جهت اعتیاد و پذیرش دوستان و آشنایان معتاد انجام گرفته است و از طرفی چون نیاز جسمی و وابستگی روانی به مصرف مواد و ایجاد یک راهکار ساده برای فرار از مشکلات و عوامل استرس زای بیرونی وجود دارد در این حالت باید با آموزش مهارت های مقابله یی با استرس، وسوسه، تغییر و در حقیقت اصلاح سبک زندگی و معاشرت ها، انتخاب هدف و وسائل مورد نیاز برای رسیدن به آن، با وسوسه و عود مجدد اعتیاد مبارزه کرد.
در حقیقت مهم نیست که فرد معتاد با چه روشی سم زدایی مواد مخدر را انجام می دهد. مهم آن است که چه سبک زندگی را برای خود انتخاب کرده است. دوستان معتاد با رفت و آمد خود، سوءمصرف را دوباره به زندگی معتاد ترک کرده، می آورند مگر اینکه فرد با آن کاملاً قطع رابطه کرده باشد. مسائل اجتماعی و فرهنگی باید در قالب یک گروه مانند گروه های همسان، خانواده، جامعه و همه آنانی که هدف مشترکی در این باره دارند اصلاح شود.
باید فرهنگ تغذیه درست و ورزش کردن برای سلامتی بسترسازی شود. از آنجا که روش درمانی غیردارویی و در حقیقت آموزشی، موثرتر و اصل و اساس کار درمان افراد معتاد است و روش سم زدایی اولین گام و مرحله کوچکی از درمان است، سعی می شود از اقتصادی ترین و کم عارضه ترین روش برای این کار استفاده شود. گاهی وجود نشانه های جسمی کم با اثر بر رفتارهای فرد معتاد، انگیزه او را برای ترک افزایش می دهد. موضوعی که حتی در ابتدای درمان بسیار مهم است، مصاحبه انگیزشی است تا فرد آمادگی بیشتری برای ترک پیدا کند. اهمیت انگیزه تا بدانجا است که علاوه بر ورود فرد به روند درمان، طی انجام روش های مختلف روان و رفتاردرمانی نیز باید درباره آن کار شود، چون کاهش و افزایش آن، احتمال عود اعتیاد و شکست درمان را به دنبال خواهد داشت.
● آخرین خبر
آخرین خبر اینکه طبق نظر وزارت بهداشت، روش سم زدایی UROD فقط در مراکز آموزشی و پژوهشی و صرفاً به منظور تحقیقات درباره اعتیاد و درمان آن انجام پذیر است و هیچ فردی حتی متخصصان بیهوشی که تنها افراد صلاحیت دار برای انجام دادن این عمل هستند، نباید از این شیوه درمانی به صورت آزاد و برای کسب درآمد استفاده کنند.
درمان اعتیاد مبتنی بر رفتاردرمانی، روان درمانی، خانواده و گروه درمانی است، حتی در صورت وجود انگیزه زیاد می توان بدون استفاده از هر گونه دارو یا استفاده از چند مسکن ساده مانند استامینوفن یا ایبوپروفن مرحله کوتاه سم زدایی را به پایان رساند و وارد مرحله مهمتر تغییر رفتار و سبک زندگی شد.

دکتر هومن خلیقی

منبع : روزنامه اعتماد