ناسازگاری در نظام نظری اخلاقی

در دنیای پیچیده امروز علاوه بر نیاز ساز و کار های رسمی برای اداره سازمان ها نیاز به چارچوب های اخلاقی می باشد که سازمان را در ابعاد زیر یاری کند؛روابط فی مابین کارکنان با همدیگر در درون سازمان، روابط کارکنان با مشتریان و ارباب و رجوع و رابطه سازمان به عنوان یک هویت حقوقی زنده درون پیکره جامعه با دیگر اجزای جامعه.معلوم ایست شکل صحیح هر یک از روابط مذکور در گرو وجود مبانی نظری منسجم و ساختار یافته ای است که افراد و سازمان ها را در قضاوت های اخلاقی کمک می کند.
فرآیند تاثیرگذاری تئوری های اخلاقی بر قضاوت هاهر تئوری اخلاقی با ارائه مجموعه ای از اصول که خاستگاه قواعد اخلاقی است، قضاوت های افراد را در مورد اینکه چه چیزی اخلاقی است یا نه، متاثر می سازد. در رابطه با اخلاق به طور کلی نظریه های زیر وجود دارد؛
● قانون جاویدان
تفسیرهای متعددی از قانون وجود دارد. اما مراجعه به عقل آدمی تنها روش موجود است. عقل انسان نیازمند یک اصل با ارزش مطلق به عنوان پایه ای برای انتخاب است. استانداردهای اخلاقی در قالب یک قانون ابدی ارائه می شوند که در کتاب مقدس یا ظاهرا در طبیعت آشکار می شود و سپس به وسیله رهبران مذهبی یا فلاسفه تفسیر می گردد.
● نظریه سودمندگرایی و فرجام گرایی
اخلاقی بودن بستگی به نتیجه یک عمل یا تصمیم دارد، اصل آن است که هر شخص باید در جهت خلق منافع بیشتر برای بیشترین تعداد مردم عمل کند. این دسته از اعمال غیراخلاقی را که منافعی قابل توجه برای اکثریت مردم ایجاد می کنند، می توان توجیه نمود. حتی اگر هزینه های وارده بر اقلیت جامعه غیرقابل جبران باشند، باز هم به ارزش دیگری جهت ایجاد تعادل میان هزینه ها نیاز داریم.
● نظریه وظیفه گرایی
اخلاقی بودن بستگی به نتیجه یک عمل یا تصمیم دارد. اصل آن است که هر شخص باید طوری عمل کند که دیگران نیز همانند آن عمل می کردند. (در شرایط یکسان)اعمال غیراخلاقی توسط افرادی که مستعد خودفریبی یا خودبزرگ بینی هستند، توجیه می گردد و معیاری جهت قضاوت بین خواست ما وجود ندارد، یک اصل با ارزش دیگر جهت، پالایش مفهوم امر مطلق مورد نیاز است.
● عدالت توزیعی
معیارهای اخلاقی بودن براساس تقدم یک ارزش واحد که همانا عدالت است، بنا می شوند. هر کس باید طوری عمل کند که یک توزیع عادلانه تر منافع عملی گردد. زیرا این امر موجب افزایش عزت نفس می شود که برای همکاری اجتماعی ضروری است. تقدم ارزش عدالت به پذیرش این نکته که توزیع عادلانه منافع، همکاری اجتماعی را تضمین می کند، وابسته است.
● آزادی فردی
معیارهای اخلاقی بودن هر چیز براساس تقدم یک ارزش واحد که آزادی فردی است، بنا می شوند، همه باید برای آزادی بیشتر فعالیت کنند، زیرا موجب افزایش تبادل بازار می گردد که برای بهره وری اجتماعی ضروری است.
● وضعیت ایران
در شرایط فعلی کشور به نظر می رسد نوعی آشفتگی در قضاوت های کلان اخلاقی در سطح ملی (نه در سطح فردی) وجود دارد و این ناسازواری ناشی از دلایل زیر است؛
۱) ضرورت به کارگیری اصول اخلاقی فایده انگارانه برای توسعه کشور
کشور برای توسعه یافتن، ناچار به بهره گیری از نظریه ها و تکنیک های مدیریتی است. علم مدیریت، در یک تحلیل کلی مبتنی بر اخلاقیات اقتصادی است که این نوع عقلانیات در عمل با تئوری فایده انگاری (فرجام گرایی) هم سازگار است و آن چیزی اخلاقی است که بتواند فایده (سود) بیشتری را در پی داشته باشد. در تلاش های جدید سعی بر آن است که این دامنه مصادیق این فایده و سود فراتر از چارچوب های سازمان ها و مقید به ایفای مسوولیت اجتماعی هم باشد.
۲) به کارگیری معیارهای عدالت توزیعی توسط دولت
دولت در عمل، با توجه به فشار خواسته ها و نیازهای مردم نوعی عدالت گرایی اخلاقی را مبنای عمل خود قرار داده است. به نظر می رسد تعارضات ناشی از این سه جریان حاکم نظری حاکم بر اخلاق در سطوح تعاملات بین المللی، اجرایی و توسعه سازمانی مسوولان را در عمل دچار آشفتگی در عمل ساخته است. لذا نیاز است که با مدل های سازگارکننده به هماهنگی در نظریه ها در سه قلمرو مذکور رسید.
▪ ضوابط اخلاقی مشخص
مهم ترین ضوابط اخلاقی در تجارت بین المللی شامل؛
۱) مشارکت در بهزیستی عموم
۲) اجتناب از ورود زبان به دیگران
۳) حفظ وظایف امانی
۴) امتناع از هر گونه اقدام تبعیض آمیز
۵) احترام به حقوق مالکانه ادبی و صنعتی و حقاختراع و سایر حقوق معنوی و فکری
۶) رعایت حقوق خصوصی اشخاص
۷) رعایت اصل حفظ اسرار.

دکتر غلامرضا خاکی

منبع : روزنامه کارگزاران